Die aard van voegwoorde: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
k Wysigings deur 196.252.245.155 teruggerol na laaste weergawe deur Varlaam
Wysigings aan die neweskikkendevoegwoordafdeling en onderskikkendevoegwoordafdeling. Die afdeling oor die voegwoordelike bywoord is weggelaat, omdat dit nie 'n tipe voegwoord is nie.
Lyn 13:
[[File:Skapie voegwoorde.jpg|thumb|]]
 
Die gebruik van voegwoorde het verskillende funksies. Die eerste funksie van voegwoorde hou verband met
Die gebruik van voegwoorde het verskillende funksies. Die eerste funksie van voegwoorde hou verband met die inherente semantiese waarde daarvan, wat opeenvolgende sinne met mekaar verbind wat nie verwant aan mekaar is nie.<ref>Carstens 1997, p. 261</ref> Op hierdie wyse word kohesie<ref group=note>Die sigbare skakels wat in ’n teks waargeneem word, bv. '''Jannie''' loop in die straat. '''''Hy''''' sien ’n mooi dame.</ref> en koherensie<ref group=note>Die gevoel dat ’n teks saamhang, met ander woorde inhoudelike samehang.</ref> bewerkstellig.
 
’n TweedeDie funksiegebruik van voegwoorde behels die '''verbinding van sinsdelewoorde, woordgroepe en verskeie sinne van ’n verskeidenheid sintaktiese''' tipes met mekaar.<ref>Carstens 1997, p. 274</ref> ’n DerdeTweede funksie van voegwoorde is om ’n teks meer '''vloeiend''' te maak; met ander woorde die gebruik daarvan bring ’n vlot leespatroon in die teks tot stand.<ref name="Wybenga">vloeiendheid waarna Wybenga, 1989 verwys</ref> In die eerste voorbeeld hieronder word geïllustreer hoedat die gebrek aan voegwoordgebruik ’n teks gefragmenteerd laat voorkom, terwyl die tweede voorbeeld aantoon hoedat die gebruik daarvan tot vloeiendheid bydra.
* Hy het die plaas vroeg verlaat. Hy wou op die dorp wees. Die son kom op. Hy het sy buurman teëgekom. Hulle het lanklaas gesels. Hulle het mekaar lanklaas gesien. Hy het laat op die dorp aangekom. Die son was al op.<ref name="Wybenga">vloeiendheid waarna Wybenga, 1989 verwys</ref>
* Hy het die plaas vroeg verlaat, '''omdat''' hy op die dorp wou wees, '''voordat''' die son opkom. '''Terwyl''' hy in die pad afgery het, het hy sy buurman teëgekom. Hulle het lanklaas gesels, '''omdat''' hulle mekaar lanklaas gesien het. Hy het '''gevolglik''' laat op die dorp aangekom '''en''' die son was al op.<ref name="Wybenga">vloeiendheid waarna Wybenga, 1989 verwys</ref>
 
VierdensDerdens dra effektiewe voegwoordgebruik daartoe by om die '''semantiese verbande''' tussen woorde, woordgroepe en sinne '''duideliker''' te maak.<ref>Jordaan 2016, p. 151</ref> vanweë die inherente semantiese waarde daarvan (vergelyk die afdeling verderaan, genaamd "Die semantiese klassifikasie van voegwoorde"). Op hierdie wyse word kohesie<ref group="note">Die sigbare skakels wat in ’n teks waargeneem word, bv. '''Jannie''' loop in die straat. '''''Hy''''' sien ’n mooi dame.</ref> en koherensie<ref group="note">Die gevoel dat ’n teks saamhang, met ander woorde inhoudelike samehang.</ref> bewerkstellig. Die teenwoordigheid daarvan lei dus die leser of hoorder om die teks te interpreteer soos die skrywer beoog het. Omdat voegwoorde die tipe betekenisrelasie of verband aandui wat die produseerder (d.i. skrywer/spreker) beoog het, bring dit effektiewe kommunikasie mee,<ref name="name">Carstens 1997</ref> en lei dit tot ’n beter leesbaarheid en interpretasie-moontlikheid van ’n teks.<ref>Jordaan 2014, p. 33</ref>
 
== Die sintaktiese klassifikasie van voegwoorde ==
 
Daar is drietwee tipes voegwoorde wat met ’n bepaalde sinsbou geassosieër word: neweskikkende voegwoorde, en onderskikkende voegwoorde en voegwoordelike bywoorde.<ref name="Carstens 2011">Inligting deur Carstens, 2011 oor verskillende tipes voegwoorde</ref>
 
=== Neweskikkende voegwoorde ===
 
Neweskikkende voegwoorde verwys na woorde soos ''en'', ''want'', ''maar'', ''of'', ''dog, trouens, sowel ... as, óf ... óf'' en ''nóg ... nóg'' wat twee of meer funksioneel gelyksoortige lede wat omkeerbaar is, skakel. Hierdie lede kan (i) hoofsinne, (ii) ''om''-''te''-infintiefsinne, (iii) bysinne of selfs (iv) woorde en woordgroepe wees.
Neweskikkende voegwoorde verwys na woorde soos ''en'', ''want'', ''maar'', ''of'', ''dog''. Hierdie voegwoorde verbind twee hoofsinne met mekaar, met ander woorde twee sinne wat elkeen een selfstandige werkwoord het en wat deur die volgende volgorde gekenmerk word: onderwerp (die persoon/dier/ding wat die handeling uitvoer), gevolg deur ’n werkwoord en laastens die res van die sin. ’n Voorbeeld van ’n hoofsin is: Clarissa sing ’n liedjie waar "Clarissa" die onderwerp is wat die handeling uitvoer, "sing" die werkwoord direk na die onderwerp is en "’n liedjie" die res van die sin is. Wanneer neweskikkende voegwoorde hoofsinne verbind, word ’n '''veelvoudige sin''' geskep, sonder dat enige verandering in die sinsvolgorde voorkom.<ref name="Carstens 2011">Inligting deur Carstens, 2011 oor verskillende tipes voegwoorde</ref> In hierdie neweskikkingskonstruksie behou beide die sinskonjunkte die struktuur van onafhanklike sinne;<ref>De Stadler 1989, p. 232</ref> met ander woorde elke sin kan onafhanklik optree.<ref name="Bosman & Otto 2012">Inligting uit Bosman & Otto, 2012 oor die verskillende tipes voegwoorde</ref> Die gebruik van neweskikkende voegwoorde word in die onderstaande sinne geïllustreer:<ref name="Carstens 2011">Inligting deur Carstens, 2011 oor verskillende tipes voegwoorde</ref>
 
NeweskikkendeVoegwoorde voegwoordeverbind verwys na woorde soostwee ''en'hoofsinne', ''want'', ''maar'',(ook bekend as ''of'',onafhanklike sinne''dog''. Hierdie voegwoorde verbind twee hoofsinne) met mekaar, met ander woorde twee sinne wat elkeen een selfstandige werkwoord (hoofwerkwoord) het en wat deur die volgende volgorde gekenmerk word: onderwerp (die persoon/dier/ding wat die handeling uitvoer), gevolg deur ’n werkwoord en laastens die res van die sin. ’n Voorbeeld van ’n hoofsin is: ''"Clarissa sing ’n liedjie"'' waar "Clarissa" die onderwerp is wat die handeling uitvoer, "sing" die werkwoord direk na die onderwerp is en "’n liedjie" die res van die sin is. Wanneer neweskikkende voegwoorde hoofsinne verbind, word ’n '''veelvoudige sin''' geskep, sonder dat enige verandering in die sinsvolgorde voorkom.<ref name="Carstens 2011">Inligting deur Carstens, 2011 oor verskillende tipes voegwoorde</ref> In hierdie neweskikkingskonstruksieneweskikkende behoukonstruksie beide die sinskonjunkte die struktuur van onafhanklike sinne;<ref>De Stadler 1989, p. 232</ref> met ander woordekan elke sin kan onafhanklik optree.<ref name="Bosman & Otto 2012">Inligting uit Bosman & Otto, 2012 oor die verskillende tipes voegwoorde</ref> Die gebruik van neweskikkende voegwoorde word in die onderstaande sinne geïllustreer:<ref name="Carstens 2011">Inligting deur Carstens, 2011 oor verskillende tipes voegwoorde</ref>
* Almal het lekker gelag, want Wilma het snaakse grappe vertel.
* ’n Storm het losgebars en<ref group=note> kan woorde en woordgroepe verbind. In ’n sin soos "Hy staan en eet" is ''en'' ’n bindingspartel wat die skakelwerkwoord ''staan'' en die hoofwerkwoord ''eet'' met mekaar verbind. In ’n sin soos "Die Japanse vlag is rooi en wit" verbind dit die byvoeglike naamwoorde ''rooi'' en ''wit'' om as ’n enkele komplekse eenheid te funksioneer, en tree dit as ’n koördineerder op en nie ’n voegwoord nie. Dieselfde geld vir die gebruik van ''en'' in ’n sin soos "Die vierkant en die sirkel is swart".</ref> hulle is gedwing om op die berg te oornag.
* In Johannesburg reën dit, maar in Kaapstad skyn die son.
 
* Almal het lekker gelag, '''want''' Wilma het snaakse grappe vertel.
Buiten die vorming van veelvoudige sinne, word neweskikkende voegwoorde ook gebruik vir die skakeling van '''infinitief- en bysinne'''.<ref>Bosch 1999, p. 131</ref> Enkele voorbeelde van hierdie alternatiewe skakelmoontlikheid is:
* ’n Storm het losgebars '''en'''<ref group="note"> kan woorde en woordgroepe verbind. In ’n sin soos "Hy staan en eet" is ''en'' ’n bindingspartel wat die skakelwerkwoord ''staan'' en die hoofwerkwoord ''eet'' met mekaar verbind. In ’n sin soos "Die Japanse vlag is rooi en wit" verbind dit die byvoeglike naamwoorde ''rooi'' en ''wit'' om as ’n enkele komplekse eenheid te funksioneer, en tree dit as ’n koördineerder op en nie ’n voegwoord nie. Dieselfde geld vir die gebruik van ''en'' in ’n sin soos "Die vierkant en die sirkel is swart".</ref> hulle is gedwing om op die berg te oornag.
* In Johannesburg reën dit, '''maar''' in Kaapstad skyn die son.
*'''Nóg''' die geld wat aan die seun geleen is, '''nóg''' die geld wat aan haar man verskuldig is, is terugbetaal.
 
Buiten die vorming van veelvoudige sinne, word neweskikkende voegwoorde ook gebruik vir die skakeling van '''infinitief''om-te-''infinitiefsinne en bysinne'''.<ref>Bosch 1999, p. 131</ref> Bysinne is afhanklike sinne. Enkele voorbeelde van hierdie alternatiewe skakelmoontlikheidskakelmoontlikhede is:
* Lanie het beweer dat Corrie vanjaar sal uitsak en Kobus ook nie so goed sal vaar nie.<ref name="Carstens 2011">Inligting deur Carstens, 2011 oor verskillende tipes voegwoorde</ref> (In hierdie sin word "dat" voor "Kobus" weggelaat omdat dit binne die konteks van die sin steeds vasgestel word.)
 
* Ek het hom gevra om vanaand te kom en om my môre te bel.<ref>Quirk ''et al''. 1985, p. 946</ref>
*'''Neweskikkende voegwoorde wat ''om''-''te''-infinitiefsinne verbind''': Lanie het beweer <u>dat Corrie vanjaar sal uitsak</u> '''en''' <u>Kobus ook nie so goed sal vaar nie</u>.<ref name="Carstens 2011">Inligting deur Carstens, 2011 oor verskillende tipes voegwoorde</ref> (In hierdie sin word die bysinne onderstreep wat deur die neweskikkende voegwoord "en" verbind word. Die "dat" voor "Kobus" word ook weggelaat, omdat dit binne die konteks van die sin steeds vasgestel word.)
* Probeer om by iemand raad te vra of om die probleem self op te los.<ref>Ponelis 1979, p. 604</ref>
*'''Neweskikkende voegwoorde wat bysinne verbind''': Ek het hom gevra <u>om vanaand te kom</u> '''en''' <u>om my môre te bel</u>.<ref>Quirk ''et al''. 1985, p. 946</ref> (In hierdie sin word die ''om''-''te''-infinitiefsinne onderstreep.)
 
Neweskikkende voegwoorde soos ''en'', ''of'', ''sowel'' ... ''as'', ''óf'' ... ''óf'', ''nóg'' ... ''nóg'' word ook gebruik om '''woorde''' en '''woordgroepe''' te skakel. Vergelyk die onderstaande voorbeelde:
 
* '''Woorde word geskakel''': Die feit dat jou werk nog nie klaar is nie, beteken dat jy '''óf''' <u>lui</u> '''óf''' <u>stadig</u> is; <u>Respekteer</u> '''en''' <u>bewonder</u> kinders hulle ouers nog?
* '''Woordgroepe wat geskakel word''': Die plek is geleë tussen <u>die kerk</u> '''en''' <u>die skool</u>.
 
=== Onderskikkende voegwoorde ===
 
Onderskikkende voegwoorde verwys na woorde soos ''dat'', ''hoewel'', ''as'', ''terwyl'', ''sodra'', ''aangesien'', ''nadat'', ''omdat'', ''indien''.<ref name="Carstens 2011">Inligting deur Carstens, 2011 oor verskillende tipes voegwoorde</ref> Onderskikkers verbind sintakties ongelyksoortige elemente — 'n hoofsin ('n onafhanklike sin (die hoofsin) en 'n bysin ('n afhanklike sin (die [[Bysin|bysin]]).<ref name="Bosman & Otto 2012">Inligting uit Bosman & Otto, 2012 oor die verskillendeDie tipesgebruik voegwoorde</ref>van Onderskikkendeonderskikkende voegwoorde bring wysiginge in woordorde mee; dit wil sê die werkwoorddeel skuif gedeeltelik (byvoorbeeld die hulpwerkwoord) of algeheel nader aan die einde van die sin.<ref name="Carstens 2011">Inligting deur Carstens, 2011 oor verskillende tipes voegwoorde</ref> Vergelyk die volgende voorbeelde:
* Ek wil vandag rus, '''omdat''' ek môre in die biblioteek wil werk.
* Die studente het gedruip, '''alhoewel''' hulle hard geleer het.
 
=== Voegwoordelike bywoorde ===