Anglo-Zoeloeoorlog: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
proeflees en taalverbeteringe
Lyn 7:
|plek = [[Suid-Afrika]]
|gebied =
|resultaat = Oorwinning vanvir die Britse Ryk<br />AnneksieAnneksasie van die Zoeloekoninkryk
|party1 = {{vlagland|Verenigde Koninkryk}}
|party2 = [[Zoeloe-koninkryk]]
Lyn 20:
* 16&nbsp;000 Britse soldate
* 7&nbsp;000 Natalse inboorlinge
* 2&nbsp;000–3&nbsp;000 draerdraers
10 kanonne<br />
2 Gatlink-kanonne
Lyn 31:
}}
 
Die '''Anglo-Zoeloeoorlog''' is in 1879 tussen die [[Britse Ryk]] en die [[Zoeloe-koninkryk]] gevoer. Met [[Henry Howard Molyneux Herbert, 4de Graaf van Carnarvon|lord Carnarvon]] se suksesvolle instelling van 'n federasie in [[Kanada]] is die idee gehuldig dat soortgelyke politieke pogings, gekoppel aan militêre veldtogte, moontlik suksesvol kan wees met die [[Afrika]]ryke, stamgebiede en die [[Boererepubliek]]e in [[Suid-Afrika]]. In 1877 is [[Henry Bartle Frere]] as hoëkommissaris vir die Britse Ryk gestuur om so 'n plan in Suid-Afrika te implementeer. Van die struikelblokke vir sy planne was die twee onafhanklike state van die Boererepublieke en die Zoeloe-koninkrykZoeloekoninkryk en sy leër.<ref>Knight (1992, 2002), bl. 8.</ref>
 
Frere, wat op sy eie inisiatief, en sonder die goedkeuring van die Britse regering opgetree het,{{Sfn|Spiers|2006|p=41}} en 'n oorlog met die [[Zoeloes]] wou ontlok, gee op 11 Desember 1878 'n ultimatum aan die Zoeloekoning [[Cetshwayo]] wat die koning nie kon nakom nie.{{Sfn|Colenso|1880|pp=261–262}} Bartle Frere stuur toe vir [[Frederick Augustus Thesiger, 2de Baron van Chelmsford|Lord Chelmsford]] na Zoeloeland.{{Sfn|Morris|1998|pp=291–292}} Die oorlog is gekenmerk deur verskeie bloedige slagtings, insluitende 'n verrassende oorwinnigoorwinning vir die Zoeloekrygers by die [[Slag van Isandlwana]], asook as 'n baie belangrike tydperk in die tydlyn van imperialisme in die gebied.
 
== Agtergrond ==
Lyn 39:
Teen die 1870's het die Britse Ryk kolonies in [[Suider-Afrika]] gehad wat gegrens het aan die [[Boere]]nedersettings, inheemse Afrika-koninkryke, soos die Zoeloes, en ander inheemse stamgebiede. Verskeie interaksies met van hierdie gebiede was deel van 'n beleid van ekspansionisme. Die [[Kaapkolonie]] is gestig met die Anglo-Nederlandse Verdrag van 1814 wat die [[Nederlandse Kaapkolonie]] van [[Kaapstad]] aan die [[Verenigde Koninkryk]] oorgedra het. Die Britte se gebiede is in die 1800's aansienlik uitgebrei. [[Natal (kolonie)|Natal]] is op 4 Mei 1843 geproklameer as 'n Britse kolonie met die Britse regering se anneksasie van die Boere se [[Natalia Republiek]]. Die toestande is tot op 'n punt gedryf toe drie seuns en 'n broer van die Zoeloe-hoofman Sirayo invalle in Natal geloods het en twee vroue onder Britse beskerming ontvoer het.
 
Die ontdekking van [[diamant]]e in 1867 naby die [[Vaalrivier]], sowat 890 kilometers noordoos van Kaapstad, was die einde van die Boere se isolasie in die binneland, en het die Suid-Afrikaanse geskiedenis die landskap verander. Die ontdekking het 'n wêreldwye diamantstormloop onteketenontketen wat [[Kimberley]] in 'n kwessie van vyf jaar omskep het in 'n dorp van 50&nbsp;000 inwoners. Die diamante het baie vinnig die Britse imperialiste se aandag getrek. In die 1870's annekseer Brittanje [[Griekwaland-Wes]] vir die grond waarop Kimberley se diamantvelde lê.
 
Lord Carnarvon, Britse sekretaris van buitelandse sake belas met die kolonies, het geglo dat die federasie wat hy in 1876 in Kanada tot stand gebring het, ook in Suid-Afrika kan werk. Sy plan sou bestaan uit 'n wit minderheidsregering wat oor 'n onderdrukte swart meerderheid sou heers. Dit het 'n groot arbeidsmag van goedkoop handearbeid vir die Britse suikerplantasies en myne gewaarborg.{{Sfn|Gump|1996|pp=73-93}} In 'n poging om die Britse invloed verder uit te brei nader Carnarvon in 1875 die Boererepublieke van [[Oranje-Vrystaat]] en die [[Zuid-Afrikaansche Republiek]] ([[Transvaal]]) en probeer om 'n federasie van die Britse en Boere se grondgebied te stig, maar die Boereleiers het vir hom die deur gewys.
Lyn 46:
 
[[Lêer:BartleFrere, crop.jpg|links|duimnael|[[Henry Bartle Frere]]]]
In 1877 annekseer Sir [[Theophilus Shepstone]], die Britse sekretaris van naturellesake in Natal, die Zuid-Afrikaansche Republiek, ingevolge 'n spesiale lasbrief. Die Transvaalse Boere het beswaar gemaak, maar terwyl die Zoeloebedreiging bestaan het, was hulle tussen twee bedreigings vasgevang. Hulle was bang as hulle die wapens opneem teen die Britse anneksasie, kan Koning [[Cetshwayo]] die situasie uitbuit en hulle aanval. Die daaropvolgende anneksasies, en in besonder die annekseringanneksasie van Griekwaland-Wes, het 'n klimaat van broeiende ongemaklikheid by die Boererepublieke geskep.
 
In sy hoedanigheid as Brtise goewerneur van Natal, het Shepstone sy kommer uitgespreek oor die Zoeloeleër van Cetshwayo en die potensiële bedreiging wat dit vir Natal inhou- veral in die lig van ou voorlaaiers en ander uitediendeuitgediende vuurwapens wat in die Zoeloes se hande beland het. In sy nuwe rol as administrateur van Transvaal was Shepstone nou verantwoordelik vir die beskerming van die gebied en het 'n regstreekse belang by die grensgeskil van die Zoeloes en die Boere gehad. Voorvalle van Zoeloeaanvalle aan albei kante van die Transvaal/Natalgrens, het Shepstone laat besluit dat Cetshwayo 'n uitdagende houding inslaan.
 
Die Natalse biskop John Colenso was die kampvegter vir die regte van die boorlinge van Natal en Zoeloeland en het geglo dat die mense onregverdige behandel word deur die koloniale regering van Natal. In 1874 gaan bekla hy die lot van Langalibalele, die Hlubi en Ngwe-stamme by Carnarvon. In sy voorlegging sê Colenso dat Langalibalele valslik in 1873 van 'n rebellie beskuldig is en daarna in 'n belaglike hofsaak skuldig bevind en na [[Robbeneiland]] gestuur is. Die feit dat Colenso Langalibalele se kant teen die koloniale bewind van Natal gekies het, en sy lot aan die sekretaris van naturellesake, Theophilus Shepstone gaan voorlê het, het hom nog verder van die koloniale gemeenskap in Natal vevreemvervreem.
 
Bisop Colenso was 'n promimente kritikus van Frere se pogings om die Zoeloekoninkryk as 'n bedreiging vir Natal voor te hou. Colenso se se veldtog het die donker, rassistiese grondslag van die koloniale bewind in Natal ontbloot en vir hom baie vyande onder die koloniste gemaak.
 
Die Britse eerste minister [[Benjamin Disraeli]] se regering wou nie 'n oorlog met die Zoeloes hê nie. Sir Bartle Frere was toe al sedert 1877 in die Kaapkolonie waar hy as goewerneur en hoëkommissaris reeds ver gevorder het met sy opdrag om 'n federasie in Suid-Afrika te stig. Hy het geglo die Zoeloes staan in die pad van so 'n federasie en Shepstone het sy siening gedeel dat Koning Cetshwayo die vrede in die gebied bedreig. Die voorbereiding vir 'n Britse inval van die Zoeloekoninkryk was reeds vir maande aan die gang. Ondanks die Britse regering se onwilligheid om in nog 'n konflik betrokke te raak, stuur Frere in Desember 1878 'n ultimatum aan Cetshwayo om sy gevegsmagte te ontbind en hulle aan Britse gesag onderwerp. Dit was, vanselfsprekend onaanvaarbaar vir die Zoeloes, want dit sou beteken dat Cetshwayo sy troon moes prysgee.
Lyn 64:
== Britse inval en terugslae ==
[[Lêer:Isandhlwana.jpg|duimnael|links|Die Slag van Isandlwana – skildery deur Charles Edwin Fripp (1854–1906)]]
In Januarie 1879 val die Britse mag, onder aanvoering van Lt.GenGenl. Lord Chelmsford, Zoeloeland in - sonder enige goedkeuring van die Britse regering.{{Sfn|Spiers|2006|p=41}}</span>{{Sfn|Knight|2003|p=9}}
 
Lord Chelmsford het sy invalsmag van [[Pietermaritzburg]] na Helpmekaar naby [[Greytown]] verskuif en op 9 Januarie 1879 na Rorke's Drift beweeg. Daarvandaan is die Buffelsrivier oorgesteek en die Zoeloekoninkryk binnegeval.{{Sfn|Giliomee|Mbenga|2007}} Drie eenhede het uit die Laer-Tugela, Rorke's Drift en Utrecht inbeweeg met die gemeenskaplike teiken, die koninklike setel, [[Ulundi]].
Lyn 73:
 
[[Lêer:Guerriers zoulous.jpg|duimnael|links|Zoeloekrygers in 1879 (Charles Edwin Fripp)]]
Terwyl die Britse middelste eenheid onder die aanvoering van Chelmsford in gevegte betrokke was, het die regterflank kuslangs, onder die bevel van Kol. Charles Pearson, die [[Tugelarivier]] oorgesteek en in gevegte betrokke geraak met 'n Zoeloe-impi wat 'n hinderlaag by die Inyezanerivier wou gaan opstel. Toe Pearson hoor van die Slag by Isandlwana wou hy weer terugval oor die [[Tugelarivier]], maar nog voor hy die besluit kon neem is sy toevoerlyne deur die Zoeloes afgesny, en die Beleg van Eshowe het begin.
 
Intussen moes die linkerflank by Utrecht onder aanvoering van Kol. Evelyn Wood, die Zoeloestamme van noordwes-Zoeloeland aandurf en verhoed dat hulle die middelste eenheid se opmars na Ulundi kan stuit. Hy het beplan om die Zoeloemag van 4&nbsp;000 krygers, wat by die Hlobaneberg saamgetrek het, op 24 JanaurieJanuarie aan te val, maar toe hy hoor van Isandlwana het hy teruggetrek. Dus, een maand na die Britse inval, is dit net die linkerflank wat militêr aktief was, maar te swak was om op sy eie met die veldtog voort te gaan. Die eerste inval in Zoeloeland was dus 'n nederlaag vir die Britte.<ref>{{Harvard aanhaling geen hakkies nie|Laband|2009|p=5}}</ref>
 
[[Lêer:Ntombe.jpg|duimnael|Die Slag van Intombe-rivier]]
Lyn 84:
Chelmsford beveel Sir Evelyn Wood se troepe om die abaQulusui Zoeloevesting in Hlobane aan te val. Lt.Kol. [[Redvers Henry Buller]] lei op 28 Maart die aanval. Toe die 20&nbsp;000 soldate van die Zoeloes se leër opmars om hul beleërde stamlede te help, val die Britse mag terug met 1&nbsp;000 Zoeloes van die abaQulusui op hul spoor. Sowat 225 Britse soldate sneuwel.
 
Die volgende dag val 20&nbsp;000 Zoeloekrygers<ref>{{Harvard aanhaling geen hakkies nie|Colenso|1880|p=353}}</ref> Wood se 2&nbsp;068 man in hul goed gefortifiseerde kamp by Kambula aan. Dit was blykbaar sonder Cetswhayo se toestemming. Die Britte veg terug met die Slag van Kambula en na vyf ure se bloedige stryd slaan die Zoeloes op die vlug met 'n Britse berede mag op hul hakke. Terwyl 28 BrittteBritte in die slag sneuwel, was die dodetal aan die kant van die Zoeloes meer as 2&nbsp;000.<ref>{{Harvard aanhaling geen hakkies nie|Raugh|2011|p=5}}</ref><ref>{{Harvard aanhaling geen hakkies nie|Knight|1995|p=142}}</ref> Die slag het die Zoeloes 'n lelike knou gegee en hul moraal was so swak dat baie eenvoudig opgepak en huishuiswaarts toe gegaangekeer het.{{Sfn|Knight|1995|p=142}}
 
[[Lêer:The burning of Ulundi.jpg|duimnael|Ulundi afgebrand]]