Riga: Verskil tussen weergawes

Riga is ná [[Lübeck]] die tweede oudste stad wat deur Duitsers langs die [[Oossee]] gestig is - met sy amptelike stigtingsjaar 1201 is dit selfs ouer as [[Stralsund]], [[Rostock]], [[Stettyn]], Danzig ([[Gdansk]]) en [[Koningsberg]] (tans [[Kaliningrad]]). Eeue lank het vreemdelinge, veroweraars, stadstigters, sendelinge, koopmans, handelaars, diplomate en toeriste Riga hoofsaaklik per see bereik.

Die stad, wat vroeër dikwels die «"[[Hamburg]] van die Ooste»"<ref>Gintaras Beresnevičius, Cornelius Hasselblatt, Detlev Henning, Yvonne Luven en Kai Ulrich Müller: ''Zauber der baltischen Staaten''. München: Sconto 2005, bl. 76</ref> genoem is, is tot in die 20ste eeu deur vreemde moondhede oorheers - die Duitse Ridderorde, Pole, Swede en Rusland - en het eers in die tydperk tussen die twee wêreldoorloë as setel van 'n onafhanklike Letlandse regering gedien. Ná dekades van Sowjet-besetting het Riga in 1991 weer sy status as hoofstad van die Republiek van Letland behaalteruggekry.

Riga verteenwoordig tans twee derdes van Letland se bruto binnelandse produk, beskik oor 29 van Letland se 35 tersiêre onderwysinstellings, die beduidendste musea en 'n tiental teaters. Die historiese stadskern Vecrīga is danksy sy ryk argitektoniese erfenis met [[Gotiese argitektuur|Gotiese]], [[Barok]]- en [[Art Nouveau]]-boukuns, wat oor 'n tydperk van agthonderd jaar ontstaan en aan Riga die bynaam «"[[Parys]] van die Noorde»" besorg het, deur [[Unesco]] as [[wêrelderfenisgebied]] gelys.<ref>[http://whc.unesco.org/en/list/852 ''whc.unesco.org - Historic Centre of Riga'']</ref>

Die ongekende ekonomiese opswaai in die jare ná Letland se onafhanklikheidsverklaring in 1991 het van Riga 'n eersterangse Europese [[metropool]] gemaak wat naas sy boukuns ook ten opsigte van sy infrastruktuur en sy relatief hoë prysvlak met ander groot stedelike sentra in Europa kan meeding. Riga het tot 'n belangrike sentrum van die inligtingstegnologie-, dienste- en modebedryf ontwikkel. Die stad is daarnaas 'n gewilde [[toerisme|toeristebestemming]] met jaarliks 2,5 miljoen besoekers.

[[Lêer:Daugavgrīva-Mangaļsala 2010 ziema 3.jpg|duimnael|Wintertoneel in die Piejūra-natuurpark net buite Riga. ''Piejūra'' is die Letse woord vir «"seekus»"]]

Riga het 'n vogtige, kontinentaal-gematigde klimaat. Die koudste maande van die jaar is Januarie en Februarie met 'n gemiddelde temperatuur van -5&nbsp;°C, alhoewel die kwik in baie koue winters tot tussen 20 en 25 grade onder vriespunt kan daal. Vanweë Riga se ligging aan die Oossee kom reën en mis veral gedurende die najaar gereeld voor, terwyl die stad in die winter dikwels tot by tagtig dae lank in 'n sneeulaag gehul is. Dagligure is baie kort in Oktober en November.

In 1211 is 'n groot aantal Duitse koopmans uitgenooi om hulle in Riga te vestig waar hulle sekere voorregte geniet het. Die eerste historiese verwysing na Riga se stadsraad, wat waarskynlik reeds vanaf 1222/12231222–1223 bestaan het, dateer uit die jaar 1225.

Met die agteruitgang van die Duitse Orde as beheersendeheersende mag in die Baltiese lande het 'n magsvakuum ontstaan, en reeds in 1557 het tsaar Iwan IV van Rusland die kans gevat om sy magsgebied in westelike rigting uit te brei. Sy ekspansie-beleid was die regstreekse aanleiding tot die Lyflandse Oorlog (1558-1583) waarin Rusland teen Pole-Litaue en sy geallieerdes, Swede en Denemarke, geveg het. Tydens die oorlog is die gebied deur 'n pesepidemie getref, en as gevolg van die oorlogshandelinge is groot dele van Lyfland verwoes.

Die industrialisering van Letland se stede in die tweede helfte van die 19de eeu het die persentasie Lette in Riga, wat tevore in ekonomiese en kulturele opsig deur Duitsers oorheers is, aansienlik laat styg, alhoewel hulle meestal tot die werkersklas behoort het. Riga het vinnig tot die mees geïndustrialiseerde stad in die Russiese Ryk ontwikkel. Op 24 Januarie 1905 - wat later as «Bloedige Sondag» bekend sou staan - is die eerste massa-staking teen die sosiale wantoestande en vir Letland se onafhanklikheid in Riga geloods deur Bewoners van Riga geloods wat hul solidariteit met stakende Moskouse Werkers wou betoog. Die opstand is deur Tsaristiese troepe bloedig onderdruk - volgens amptelike statistieke is 73 werkers doodgeskiet, terwyl ander, wat op die vlug oor die bevrore Daugava geslaan is, verdrink het toe die ys gebreek het. 'n Verdere 2&nbsp;000 Rigaers het gesterf nadat sogenaamde «"strafbataljonne»" ontplooi is.

Kort ná die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog op 1 Augustus 1914 het Russiese owerhede begin om plaaslike nywerheidsaanlegte af te demonteertakel. Sowat 50&nbsp;000 goederewaens se tegniese uitrusting is na Rusland vervoer, en feitlik niks hiervan is ná die oorlog aan Letland teruggegee nie. Uit vrees vir [[pogrom]]e het die Joodse bevolking in hierdie periode merendeels geëmigreer.

Die Sowjet-maghebbers het die Letlandse president Kārlis Ulmanis in Junie 1940 nog eens genoodsaak om sy toestemming aan die stasionering van Sowjet-magte in Letland te verleen. Sowjet-pantsers het op 17 Junie 1940 smiddags net buite die stadsgebied van Riga gestaan, en die totale aantal Sowjet-soldate op Letlandse grondgebied het nou meer as 100&nbsp;000 beloop. Die Sowjet-besetters het onmiddellik begin om die land in 'n Sowjet-republiek te omskep: Ondernemings is genasionaliseer, grondbesit gekollektiveeronteien en alle aspekte van die openbare lewe volgens die kommunistiese ideologie gereël.

In September 1941 het die Duitse besetters 'n Joodse ghetto in die Moskouse Voorstadvoorstad, een van Riga se oostelike stadsdele, opgerig. 25&nbsp;000 van sy bewoners is op 30 November en 8 Desember gedwing om te voet na die nabygeleë bos van Rumbala te marsjeer waar hulle doodgeskiet is. Net buite Riga is die konsentrasiekamp Salaspils opgerig. Die presiese aantal mense, wat hier gesterf het of vermoor is, word op meer as 100&nbsp;000 beraam. Naastenby 40&nbsp;000 kinders is vir dwangarbeid in wapen- en ander strategies belangrike nywerhede of as bloedskenkers vir die Duitse weermag aangewend. Die meeste van hulle het gesterf. Ná die Duitse nederlaag in Stalingrad het Adolf Hitler die "totale oorlog" teen die geallieerde magte verklaar. In Letland is 'n leër van vrywilligers saamgestel waarin volgens Duitse planne alle Letlandse mans diensplig onder die bevel van lede van die Waffen-SS sou doen.

Riga is op 13 Oktober 1944 deur die Rooi Leër ingeneem en Letland is weer by die Sowjetunie ingelyf. Die westerse magte het hierdie anneksasie nie amptelik erken nie, maar dit is nogtans in die Verdrag van Jalta stilswygend deur hulle aanvaar.

Ná die Sowjet-Russiese aanval op Vilnius se televisietoring, waarin in Januarie 1991 dertien mense gedood is, het burgers in Riga barrikades opgewerpopgerig om die Letlandse parlement en ander openbare geboue teen Russiese aanvallers te beskerm. Op 20 Januarie 1991 is die dokumentêrregisseur Andris Slapiṇš, sy kameraman en drie ander mense tydens 'n vreedsame betoging in Riga deur Russiese troepe doelbewus doodgeskiet.<ref>Hagemann (2008), bl. 46</ref>

Naas nuwe klas A-kantoorruimte en -behuising sal ook Riga se nuwe Museum vir Kontemporêre Kuns en die Riga Konferensie- en Konsertsentrum ook hier ontstaantot stand kom. Die laasgenoemde sal in 2021 voltooi weesword. Die belangrikste museum in Skanste is die Letlandse Brandweermuseum wat in 'n historiese Art Nouveau-brandweerstasie gehuisves word en met sy versameling van uniforms en brandweertoerusting, wat brandbestryding in Letland vanaf die middel van die -19de eeu tot vandag dokumentêr. Besoekers mag self hul vaardighede in brandbestryding toon en hul eie vuurtjie blus.<ref>{{en}} [http://muzejs.vugd.gov.lv/eng/about_us ''Latvian Fire Fighting Museum: About us. Besoek op 13 Februarie 2020'']</ref>

Riga was in sy geskiedenis egter steeds 'n smeltkroes van tale en kulture waar Letlanders, Duitsers, Jode en Russe vreedsaam saamgeleef het en almal aktiewe elemente in 'n florerende ekonomie was. Toe Letland sy onafhanklikheid in 1991 herwin het, het inwoners, wat gedurende die Sowjet-besetting geïmiigreergeïmmigreer het, nie outomaties Letlandse burgerskap ontvang nie. Tegelykertyd het die persentasie etniese Letlanders in Riga van 36,5 persent in 1989 gestyg tot 42,4 persent vroeg in 2011, terwyl die persentasie Russe in dieselfde periode van 47,3 tot 40,7 persent afgeneem het.