Nigerië: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
k Vervang |deadurl=yes/no met |url-status=dead/live
Bygewerk & Hersien; swak masjienvertaling nog steeds sigbaar.
Lyn 1:
{{Inligtingskas Land
|noem_naam = '''Federal Republic of Nigeria''' <small>([[Engels]])</small><br />'''Jamhuriyar Taraiyar Nijeriya''' <small>([[Hausa]])</small><br />'''Ọ̀hàńjíkọ̀ Ọ̀hànézè Naìjíríyà''' <small>([[Igbo]])</small><br />'''Orílẹ̀-èdè Olómìniira Aláàpapọ̀ Nàìjíríà''' <small>([[Joroeba]])</small>
|volle_naam = '''Federale Republiek van Nigerië'''
|algemene_naam = Nigerië
|beeld_vlag = Flag of Nigeria.svg
Lyn 9:
|leuse = <br />''Unity and Faith, Peace and Progress''<br /><small>''(Engels vir: "Eenheid en vertroue, vrede en vooruitgang")''</small>
|volkslied = ''[[Arise, O Compatriots]]''<br /><small>''(Engels vir: "Staan op, o landgenote")''</small><br /><center>[[Lêer:United States Navy Band - "Arise O, Compatriots".oga]]</center>
|amptelike_tale = [[Engels]]<br /><small>'''Nasionale tale''': [[Hausa]], [[Igbo]] en [[Joroeba]]<ref>{{en}} {{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/179202 |title=Constitution of the Federal Republic of Nigeria 1999 |publisher=WIPO |accessdate=27 Maart 2020}}</ref></small>
|amptelike_tale = [[Engels]]
|hoofstad = [[Abuja]]
{{Koördinate|9|4|N|7|29|O}}
Lyn 20:
|grootste_stad = [[Lagos]]
{{Koördinate|6|27|N|3|23|O}}
|regeringsvorm = Federale presidensiële<br />grondwetlike [[republiek]]
|leiertitels = <br />• [[President]]<br />• [[Adjunkpresident]]
|leiername = [[Muhammadu Buhari]]<br />[[Yemi Osinbajo]]
Lyn 26:
|oppervlak_grootte =
|oppervlak = 923&nbsp;768
|oppervlakmi² = 356&nbsp;667669
|persent_water = 1,4
|bevolking_skatting = 182204&nbsp;202630&nbsp;000242<ref>{{en}} [http{{cite web|url=https://esapopulation.un.org/unpd/wpp/PublicationsDataQuery/Files/Key_Findings_WPP_2015.pdf|title=UN "UnitedProjection|website=World NationsPopulation worldProspects population prospects"](PDF) 2015 revision2017}}</ref>
|bevolking_skatting_jaar = 20152020
|bevolking_rang = 7<sup>de</sup>
|bevolking_sensus = 140&nbsp;431&nbsp;790
|bevolking_sensus_jaar = 2006
|bevolkingsdigtheid = 188,9215
|bevolkingsdigtheidmi² = 489556,38
|bevolkingsdigtheidrang = 7165<sup>ste</sup>
|BBP_PPP = $1&nbsp;166272&nbsp;miljard<ref name=imf2>{{en}} {{cite web |url=httphttps://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/20152019/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=44&pr.y=18&sy=20152017&ey=20162024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=62&pr1.y=9&c=614%2C668%2C638%2C674%2C616%2C676%2C748%2C678%2C618%2C684%2C624%2C688%2C622%2C728%2C626%2C692%2C628%2C694%2C632%2C714%2C636%2C716%2C634%2C722%2C662%2C718%2C642%2C724%2C643%2C199%2C644%2C733%2C646%2C734%2C648%2C738%2C652%2C742%2C656%2C746%2C654%2C754%2C664%2C698%2C666694&s=NGDPD%2CNGDPPC2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Nigeria|work= World Economic Outlook Database, April 2015|publisher=[[Internasionale Monetêre Fonds]] |date=22Oktober 2019 |accessdate=27 JulieMaart 20162020}}</ref>
|BBP_PPP_rang = 2023<sup>ste</sup>
|BBP_PPP_jaar = 20162020
|BBP_PPP_per_kapita = $6&nbsp;351177<ref name="imf2" />
|BBP_PPP_per_kapita_rang = 124129<sup>ste</sup>
|BBP = $484494,895830&nbsp;miljard<ref name="imf2" />
|BBP_rang = 2127<sup>ste</sup>
|BBP_jaar = 20162020
|BBP_per_kapita = $2&nbsp;640400<ref name="imf2" />
|BBP_per_kapita_rang = 122137<sup>ste</sup>
|onafhanklikheidsgebeureonafhanklikheidstipe = • Vereniging van Suid-<br />en Noord-Nigerië<br />• Verklaar en erken<br />• Republiek<br />• Huidige grondwet
|onafhanklikheidstipe = Onafhanklikheid
|onafhanklikheidsgebeure =
|onafhanklikheidsgebeure = • Vereniging van Suid-<br />en Noord-Nigerië<br />• Verklaar en erken<br />• Republiek<br />• Huidige grondwet
|onafhanklikheidsdatums = <br />van die [[Verenigde Koninkryk]]<br /><br />[[1 Januarie]] [[1914]]<br />[[1 Oktober]] [[1960]]<br />[[1 Oktober]] [[1963]]<br />[[29 Mei]] [[1999]]
|MOI = {{wins}} 0,514534<ref name="HDI">{{en}} {{cite web |url=http://hdr.undp.org/sitesen/defaultcontent/files/hdr_2015_statistical_annex.pdf2019-human-development-index-ranking |title=20152019 Human Development ReportIndex Statistical AnnexRanking |date=20152019 |accessdate=527 Maart 20162020 |publisher=United Nations Development Programme |page=18}}</ref>
|MOI_rang = 152158<sup>ste</sup>
|MOI_jaar = 20152018
|MOI_kategorie = {{kleur|#990000|laag}}
|Gini = 43,0<ref name="wb-gini">{{en}} {{cite web |url=httphttps://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/?locations=NG |title=Gini Index |publisher=[[Wêreldbank]] |accessdate=527 Maart 20162020}}</ref>
|Gini_rang =
|Gini_jaar = 20102009
|Gini_kategorie = {{kleur|#990000|hoog}}
|geldeenheid = [[Nigeriese naira|Naira]] (₦)
Lyn 68:
|voetskrif =
}}
 
Die'''Nigerië''' ([[Engels]]: ''Nigeria'Federale', Republiek[naɪˈdʒɪəriə], van{{Audio|En-us-Nigeria.ogg|luister}}; [[Hausa]]: Nigerië''Nijeriya''; [[Igbo]]: ''Naijiria''; [[Joroeba]]: ''Nàìjíríà''), algemeenamptelik bekenddie as '''Federale Republiek Nigerië''' (Engels: ''Federal Republic of Nigeria''; Hausa: ''Jamhuriyar Taraiyar Najeriya''; Igbo: ''Ọ̀hàńjíkọ̀ Ọ̀hànézè Naìjíríyà''; Joroeba: ''Orílẹ̀-èdè Olómìniira Àpapọ̀ Nàìjíríà''), is 'n federale presidensiële grondwetlike [[republiek]] geleë in [[Wes-Afrika]], aangrensend aan [[Benin]] in die weste, [[Tsjad]] en [[Kameroen]] in die ooste, en [[Niger]] in die noorde. Sy kus is in die suide aan die [[Golf van Guinee]] in die [[Atlantiese Oseaan]] geleë. Die land bestaan uit 36 deelstate en die federale hoofkwartier is in die streek van die hoofstad, [[Abuja]]. Nigerië is amptelik 'n sekulêre land.<ref>{{en}} {{Webaanhaling|url=http://www.nigeria-law.org/ConstitutionOfTheFederalRepublicOfNigeria.htm#Powers_of_Federal_Republic_of_Nigeria|titel=Nigerian Constitution|workwerk=Nigeria Law|toegangsdatum=17 Julie 2015}}</ref>
 
[[Lêer:Nigeriekaart.png|duimnael|links|Kaart van Nigerië]]
Line 73 ⟶ 75:
[[Lêer:Nigeria linguistical map 1979.svg|duimnael|links|Verspreiding van tale in Nigerië in 1979]]
[[Lêer:Political map of Nigeria.svg|duimnael|links|Kaart van Nigerië, met deelstaatsgrense, stede en dorpe]]
Die hedendaagse Nigerië het 'n geskiedenis van talle koninkryke en stamstate wat deur die millennia gekom en gegaan het. Die moderne land se oorsprong kom uit die Britse koloniale bewind van die 19de eeu, en die samesmelting van die Noord- en Suid-Nigeriese protekotorateprotektorate in 1914. Die Britte het administratiewe en wetlike strukture gevestig en die gebied onregstreeks deur kapteinskappe beheer. Nigerië het in 1960 'n formele onafhanklike federasie geword, en was daarna, vanaf 1967 tot 1970, in 'n [[burgeroorlog]] gedompel. Sedertdien het die regerings gereeld tussen demokraties verkose regerings en militêre diktature gewissel, totdat dit in 1999 'n stabiele demokrasie gekry het. Die 2011 presidensiële verkiesing in 2011 word as die redelikste vry en regverdige vekiesingverkiesing tot dusver gerekenbeskou.<ref name="New York">{{en}} {{cite news|last=Nossiter|first=Adam|title=Nigerians Vote in Presidential Election|url=http://www.nytimes.com/2011/04/17/world/africa/17nigeria.html?pagewanted=1&_r=1&hp|accessdate=17 April 2011|newspaper=The New York Times|date=16 April 2011}}</ref>
Die '''Federale Republiek van Nigerië''', algemeen bekend as '''Nigerië''', is 'n federale [[republiek]] geleë in [[Wes-Afrika]], aangrensend aan [[Benin]] in die weste, [[Tsjad]] en [[Kameroen]] in die ooste, en [[Niger]] in die noorde. Sy kus is in die suide aan die [[Golf van Guinee]] in die [[Atlantiese Oseaan]] geleë. Die land bestaan uit 36 deelstate en die federale hoofkwartier is in die streek van die hoofstad, [[Abuja]]. Nigerië is amptelik 'n sekulêre land.<ref>{{Webaanhaling|url=http://www.nigeria-law.org/ConstitutionOfTheFederalRepublicOfNigeria.htm#Powers_of_Federal_Republic_of_Nigeria|titel=Nigerian Constitution|work=Nigeria Law|toegangsdatum=17 Julie 2015}}</ref>
 
Die hedendaagse Nigerië het 'n geskiedenis van talle koninkryke en stamstate wat deur die millennia gekom en gegaan het. Die moderne land se oorsprong kom uit die Britse koloniale bewind van die 19de eeu, en die samesmelting van die Noord- en Suid-Nigeriese protekotorate in 1914. Die Britte het administratiewe en wetlike strukture gevestig en die gebied onregstreeks deur kapteinskappe beheer. Nigerië het in 1960 'n formele onafhanklike federasie geword, en was daarna, vanaf 1967 tot 1970, in 'n [[burgeroorlog]] gedompel. Sedertdien het die regerings gereeld tussen demokraties verkose regerings en militêre diktature gewissel, totdat dit in 1999 'n stabiele demokrasie gekry het. Die 2011 presidensiële verkiesing word as die redelikste vry en regverdige vekiesing tot dusver gereken.<ref name="New York">{{cite news|last=Nossiter|first=Adam|title=Nigerians Vote in Presidential Election|url=http://www.nytimes.com/2011/04/17/world/africa/17nigeria.html?pagewanted=1&_r=1&hp|accessdate=17 April 2011|newspaper=The New York Times|date=16 April 2011}}</ref>
 
Daar word dikwels na Nigerië as die "Reus van Afrika" verwys, oor sy groot bevolking en ekonomie.<ref name="giant">{{en}} ''Nigeria: Giant of Africa,'' by Peter Holmes 1987</ref> Met 'n bevolking van sowat 184205 miljoen is Nigerië die digsbevolkte land in [[Afrika]] en die sewende digsbevolkte land in die wêreld - volgens die [[lys van lande volgens bevolking]]. Nigerië het ook die meestejongste jeugbevolking in die wêreld.<ref>{{en}} {{cite book|title=The CIAWorld Fact Book 2014|date=2013|publisher=Skyhorse Publishing, Inc|isbn=978-1-62636-073-0}}</ref><ref name="Profile">{{en}} {{cite journal|last=Library of Congress – Federal Research Division|title=Country profile: Nigeria|date=Julie 2008|page=9|url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Nigeria.pdf|accessdate=28 Desember 2011}}</ref> Die land word ook as 'n multinasionale land gereken, met sy meer as 500 etniese groepe, waarvan die drie grootste, die [[Hausa (volk)|Hausa]], [[Igbo (volk)|Igbo]] en die [[Joroeba (volk)|Joroeba]] is. Die etniese groepe praat 500 verskillende tale, en word met 'n wye verskeidenheid van kulture vereenselwig.<ref>{{en}} {{Webaanhaling|url=http://www.pbs.org/newshour/updates/africa-jan-june07-ethnic_04-05/|titel=Ethnicity in Nigeria|uitgewer=PBS|date=5 April 2007|toegangsdatum=9 Mei 2015}}</ref><ref>{{en}} {{Webaanhaling|url=http://www.onlinenigeria.com/tribes/tribes.asp|titel=Nigeria's Identifiable Ethnic Groups|uitgewer=OnlineNigeria|date=Otite, O.|toegangsdatum=9 Mei 2015}}</ref> Die [[amptelike taal]] is [[Engels]], terwyl Hausa, Igbo en Joroeba as nasionale tale erken word en in die parlement gebruik mag word. Nigerië word rofweg verdeel in die helfte wat [[Christendom|Christene]] is, wat merendeels in die suide van die land bly, en [[Islam|MoslemsMoslem]]s in die noordelike streke. 'n Minderheid van die bevolking bedryf inheemse gelowe, soos die Igbo- en die Joroeba-boorlinge.
 
Nigerië is sedert 2015 die wêreld se [[lys van lande volgens BBP (Koopkragpariteit)|20ste]] grootste ekonomie. Dit het [[Suid-Afrika]] in 2014 verbygesteek om Afrika se grootste ekonomie te word.<ref>{{en}} {{Webaanhaling|titel=Nigeria becomes Africa's largest economy|url=http://www.aljazeera.com/news/africa/2014/04/nigeria-becomes-africa-largest-economy-20144618190520102.html|toegangsdatum=5 April 2014}}</ref><ref>{{en}} {{Webaanhaling|titel=Nigerian Economy Overtakes South Africa's on Rebased GDP|url=http://www.bloomberg.com/news/2014-04-06/nigerian-economy-overtakes-south-africa-s-on-rebased-gdp.html|toegangsdatum=20 April 2014}}</ref> Nigerië word deur die [[Wêreldbank]] as 'n ontluikende mark beskou;<ref>{{en}} {{Webaanhaling|url=http://data.worldbank.org/country/nigeria|titel=Nigeria|uitgewer=World Bank|toegangsdatum=28 November 2013}}</ref> Dit is geïdentifiseer as 'n streeksmag op die [[Afrika-]]kontinent,<ref name="NigeriaTradesmark">{{en}} {{Webaanhaling|titel=Nigeria is poised to become Africa's most powerful nation|url=http://www.trademarksa.org/news/nigeria-poised-become-africa-s-most-powerful-nation|toegangsdatum=28 November 2013}}</ref><ref>{{en}} {{Webaanhaling|titel=Nigeria|url=http://www.westafricagateway.org/west-africa/country-profiles/nigeria|toegangsdatum=25 Augustus 2013|uitgewer=West Africa Gateway}}</ref><ref>{{en}} {{Webaanhaling|titel=Nigeria|url=http://library.fes.de/pdf-files/bueros/nigeria/09372.pdf|toegangsdatum=28 November 2013}}</ref> 'n middelkragmiddelmag in internasionale aangeleenthede,<ref name="Cooper et al">{{en}} Andrew F. Cooper, Agata Antkiewicz and Timothy M. Shaw, 'Lessons from/for BRICSAM about South-North Relations at the Start of the 21st Century: Economic Size Trumps All Else?'</ref><ref>{{en}} Meltem Myftyler and Myberra Yyksel, 'Turkey: A Middle Power in the New Order', in ''Niche Diplomacy: Middle Powers After the Cold War'', edited by Andrew F. Cooper (London: Macmillan, 1997).</ref><ref name="Mace-Belanger">{{en}} Mace G, Belanger L (1999) [https://books.google.com/books?id=kZlDRD2vL6IC The Americas in Transition: The Contours of Regionalism] (bl. 153)</ref><ref name="Solomon">{{en}} Solomon S (1997) [http://www.issafrica.org/Pubs/Monographs/No13/Solomon.html South African Foreign Policy and Middle Power Leadership], ''ISS''</ref> en is ook geïdentifiseer as 'n ontluikende wêreldmag.<ref>{{en}} {{Webaanhaling|url=http://www.bet.com/news/global/2011/07/20/nigeria-an-emerging-african-power.html|titel=Nigeria, an Emerging African Power|uitgewer=BET|date=20 Julie 2011|toegangsdatum=27 April 2015}}</ref><ref>{{en}} {{Webaanhaling|url=http://thestreetjournal.org/2014/01/mint-countries-nigeria-now-listed-among-emerging-world-economic-powers/|titel=MINT Countries: Nigeria Now Listed Among Emerging World Economic Powers!|uitgewer=The Street Journal|date=7 Januarie 2014|toegangsdatum=27 April 2015}}</ref><ref>{{en}} {{Webaanhaling|url=http://www.bbc.com/news/magazine-25548060|titel=The Mint countries: Next economic giants?|uitgewer=[[BBC]]|date=6 Januarie 2014|toegangsdatum=27 April 2015}}</ref> Dit word ook gelys as een van die "Volgende Elf" ekonomiese magte wat op die punt staan om een van die magtigste in die wêreld te word. Nigerië is 'n lidland van die [[Afrika-unie]], [[Britse Statebond]], [[Ekonomiese Gemeenskap van Wes-Afrika-state]], [[OPUL]], [[Organisasie van Islamitiese Samewerking]] en die [[Verenigde Nasies]].
 
Die noordooste van die land is sedert 2002 deur sektariese geweld van [[Boko Haram]], 'n Islamitiese[[Islam]]itiese beweging, geteister wat daarop aandring dat die sekulêre stelsel afgeskaf en met sharia[[sjaria]]-gebruike vervang word.<ref name="AJAN">{{en}} {{Webaanhaling|url=http://www.aljazeera.com/news/africa/2011/12/20111224124241652788.html|titel=Dozens killed in Nigeria clashes|uitgewer=Al Jazeera|date=24 Desember 2011|toegangsdatum=24 Desember 2011}}</ref><ref name="Olugbode">{{en}} {{cite news|url=http://allafrica.com/stories/201102030036.html|title=Nigeria: We Are Responsible for Borno Killings, Says Boko Haram|work=allAfrica.com|date=2 Februarie 2011|accessdate=31 Januarie 2012|last=Olugbode|first=Michael|quote=The sect in posters written in Hausa and pasted across the length and breadth of Maiduguri Wednesday morning signed by the Warriors of Jamaatu Ahlis Sunna Liddaawati Wal Jihad led by Imam Abu Muhammed Abubakar Bi Muhammed a .k .a Shehu claimed they embarked on the killings in Borno "in an effort to establish Sharia system of government in the country".}}</ref> President [[Goodluck Jonathan]] het in Mei 2014 gesê dat Boko Haram minstens 12&nbsp;000 mense doodgemaak, en sowat 8&nbsp;000 vermink het.<ref name="17 Mei 2014">{{en}} {{Webaanhaling|url=http://www.premiumtimesng.com/news/160942-boko-haram-killed-12000-nigerians-plans-take-country-jonathan-says.html|titel=Boko Haram has killed over 12,000 Nigerians, plans to take over country, Jonathan says – Premium Times Nigeria|uitgewer=Premiumtimesng.com|date=17 Mei 2014|toegangsdatum=4 Junie 2014}}</ref> Terselfdertyd het die buurstate van Benin, Tsjad, Kameroen en Niger met Nigerië saamgespan in die stryd, nadat 276 skoolmeisies deur die groep ontvoer is en die aanvalle na al die aangrensende lande uitgebrei het.<ref name="AfricaUnited">{{en}} {{cite news|title=Boko Haram to be fought on all sides |url= http://www.nigeriannews.net/index.php/sid/222083321/scat/8db1f72cde37faf3/ht/Boko-Haram-to-be-fought-on-all-sides |accessdate=18 Mei 2014|publisher=Nigerian News.Net}}</ref>
 
Naas [[Hollywood]] ([[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]]) en [[Bollywood]] ([[Indië]]) het Nigerië ([[Nollywood]]) die grootste filmbedryf ter wêreld. Bekende akteurs sluit in [[Genevieve Nnaji]], Kate Henshaw-Nuttal en Richard Mofe Damijo. ''[[Things Fall Apart]]'' deur [[Chinua Achebe]] Afrika se gewildste en mees verkoopte literêre stuk ooit, vertaal in meer as 40 tale regoor Afrika en die wêreld.<ref>{{en}} {{cite web|last=Thompson |first=Bob |title=An enduring classic |work=The Standard |date=14 Maart 2008 |url=http://www.thestandard.com.hk/news_detail.asp?we_cat=16&art_id=63036&sid=18059567&con_type=3&d_str=&fc=10 |accessdate=7 Junie 2011 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110604133635/http://www.thestandard.com.hk/news_detail.asp?we_cat=16&art_id=63036&sid=18059567&con_type=3&d_str=&fc=10 |archivedate=4 Junie 2011 }}</ref>
 
== Etimologie ==
Die naam Nigerië is afgelei van die [[Nigerrivier]] wat deur die land vloei. Die naam is blykbaar in die laat 19de eeeueeu verewig deur die Britse joernalis, Flora Shaw, wat later met Baron Frederick Lugard, 'n Britse koloniale administrateur, getroud is. Die woord Niger kom vermoedelik van die Toearegse[[Toearegs]]e woord ''egerew <u>n-iger</u>ewen, ''af wat voor die 19de eeu deur die inwoners langs die middel-dele van die Nigerrivier by [[Timboektoe]] gebly het.<ref>The{{en}} Arabic name ''nahr al-anhur'' is a direct translation of the Tuareg.</ref><ref>{{Webaanhaling|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=Niger|titel='&#39;Online Etymological Dictionary'&#39;|uitgewer=Etymonline.com|date=|toegangsdatum=28 Julie 2014}}</ref>
 
== Geskiedenis ==
=== Vroeë tye (500 v.C.–1500) ===
[[Lêer:Nok sculpture Louvre 70-1998-11-1.jpg|duimnael|links|upright|Nok-beeldhouwerk uit terracotta]]
Die Nok-beskawing van Noord-Nigerië het tussen 500 v.C. en 200 n.C. gefloreer en lewensgrootte terracotta -beeldhouwerk gemaak wat, as die eerste kunswerke in die [[Afrika suid van die Sahara|Sub-Sahara-streek]], aangeteken is.<ref>{{en}} Nicole Rupp, Peter Breunig & Stefanie Kahlheber, "[http://www.antiquity.ac.uk/projgall/kahlheber/ Exploring the Nok Enigma]", ''Antiquity'' 82.316, Junie 2008.</ref><ref>{{en}} B. E. B. Fagg, "The Nok Culture in Prehistory", ''Journal of the Historical Society of Nigeria'' 1.4, Desember 1959.</ref><ref name="archaeology">{{en}} {{cite book|last=Kleiner|first=Fred S.|author2=Christin J. Mamiya|title=Gardner's Art Through the Ages: Non-Western Perspectives|publisher=Cengage Learning|edition=13, revised|year=2009|page=194|url=https://books.google.com/?id=TlVeuxIgjwQC&dq=Nok+terracotta+earliest|isbn=0-495-57367-1}}</ref><ref>{{en}} {{Webaanhaling|url=http://www.metmuseum.org/toah/hd/nok/hd_nok.htm|titel=Nok Terracottas (500 B.C.–200 A.D.) &#124; Thematic Essay &#124; Heilbrunn Timeline of Art History &#124; The Metropolitan Museum of Art|uitgewer=Metmuseum.org|date=2 Junie 2014|toegangsdatum=16 Julie 2014}}</ref>
 
Die konkinkryk vanKoninkryk Nri van die Igbo-volk is in die 10de eeu gekonsolideer en het voortgegaan om te heers totdat hulle hul soewereiniteit in 1911 aan die Britte moes afstaan. Die stad Nri word beskou as die oorsprong van die Igbo-kultuur.<ref name="Juang">{{en}} {{cite book|title=Africa and the Americas: culture, politics, and history : a multidisciplinary encyclopedia, Volume 2|first=Richard M.|last=Juang|page=597|publisher=ABC-CLIO|year=2008|isbn=1-85109-441-5|url=https://books.google.com/books?id=wFrAOqfhuGYC&pg=PA597}}</ref>
 
Die Joroeba-koninkryk van Ife en Ojo in Suidwes-Nigerië het respektiewelik in die twaalfde en 14de eeu prominensie gekry. Die oudste tekens van [[mens]]e se vestiging by Ife se huidige gebied, was in die 9de eeu,<ref name="Falola1">{{en}} {{cite book|title=A history of Nigeria|first1=Toyin|last1=Falola|first2=Matthew M.|last2=Heaton|page=23|publisher=Cambridge University Press|year=2008|url=https://books.google.com/books?id=XygZjbNRap0C&pg=PA23|isbn=0-521-68157-X}}</ref> en die kultuur het terracotta en [[brons]]beelde ingesluit.
 
=== Middeleeue (1500–1800) ===
[[Lêer:Ancient Benin city.JPG|duimnael|links|[[Benin-stad]] gedurende die 17de eeu met die Oba van Benin en sy gevolg. Hierdie illustrasie kom uit die Europese boek, ''Description of Africa, '', wat in 1668 in [[Amsterdam]] gepubliseer is.<ref>''Description de l'Afrique''.</ref>]]
[[Lêer:Queen Mother Pendant Mask- Iyoba MET DP231460.jpg|duimnael|'n Koninklike Bini-masker, een van Nigerië se bekendste artefakte uit die 16de eeu]]
Met die territoriale hoogtepunt in die laat 17de- en vroeë 18de eeu, het die Oyo-koninkryk sy invloed van Wes-Nigerië na die hedendaagse [[Togo]] uitgebrei. Die Edo-koninkryk van Benin is in die suidweste van Nigerië gesetel. Benin se mag het vanaf die 15de eeu entot in die 19de eeu geduur. Die oorheersing het gestrek tot by die stad Eko ('n Edo-naam wat later deur die [[Portugese Ryk]] na [[Lagos]] verander is, en het selfs wyerverder gestrek.<ref>{{en}} {{Webaanhaling|lastlaaste=Metz|firsteerste=Helen Chapin|titel=Nigeria: A Country Study – The Slave Trade|uitgewer=Library of Congress Country Studies|year=1991|url=http://countrystudies.us/nigeria/7.htm|toegangsdatum=28 Mei 2011}}</ref>
 
Talle bewoners van die hedendaagse Nigerië het deur die eeue oorlandheen met handelaars van [[Noord-Afrika]] handel gedryf. Stede in die gebied het streeksentrums in 'n breër netwerk van handelsroetes oor 'n gebied van die westelikeWes-, tot sentraalSentraal- en noordNoord-Afrika geword. Die Spaanse en Portugese was in die 16de eeu die eerste Europeërs wat beduidende, regstreekse handel met die hedendaagse Nigerië in die hawe, wat hulle [[Lagos]] gedoop het, en in Calabar, begin het.<ref name="diverse-slavery">{{en}} {{cite book|first=April A.|last=Gordon|title=Nigeria's Diverse Peoples: A Reference Sourcebook|publisher=ABC-CLIO|year=2003|pages=44–54|isbn=1-57607-682-2|url=https://books.google.com/books?id=H26pO3vwmHoC&pg=PA54|accessdate=29 Maart 2015}}</ref><ref name="diverse-slavery">{{en}} {{cite book|first=April A.|last=Gordon|title=Nigeria's Diverse Peoples: A Reference Sourcebook|publisher=ABC-CLIO|year=2003|pages=44–54|isbn=1-57607-682-2|url=https://books.google.com/books?id=H26pO3vwmHoC&pg=PA54|accessdate=29 Maart 2015}}</ref><ref name="slave-trade">{{en}} {{cite book|first=April A.|last=Gordon|title=Nigeria's Diverse Peoples: A Reference Sourcebook|publisher=ABC-CLIO|year=2003|pages=44–54|isbn=1-57607-682-2|url=https://books.google.com/books?id=H26pO3vwmHoC&pg=PA54|accessdate=29 Maart 2015}}</ref>
 
=== Brits-Nigerië (1800–1960) ===
Line 112 ⟶ 113:
=== Burgeroorlog (1967–1970) ===
[[Lêer:Biafra independent state map-en.svg|duimnael|[[Biafra]], toe dit in Junie 1967 sy onafhanklikheid van die res van Nigerië verklaar het]]
Die onewewigtigheid en [[korrupsie]] met die verkiesings- en politieke prosesse het in 1966 tot verskeie staatsgrepe gelei. Die eerste staatstgreep[[staatsgreep]] was in Januarie 1966 onder leiding van Igbo-soldate. Die eerste minister, Ababakar Tafawa Balewa, die premiers van die noordelike streek, Ahmadu Bello, en premier Ladoke Akintola van die westelike streek, is deur die opstandelinge vermoor. Die samesweerders het egter gesukkel om 'n sentrale regering saam te stel.
 
'n Teenstaatsgreep, hoofsaaklik onder aanvoering van militêre offisiere uit die noorde, het gesorg dat lt.kol. Yakubu Gowon, staatshoof word. Spanning het opgebou tussen die suide en die noorde. Igbos in die noordelike stede is onderdukonderdruk, en baie van hulle het na die oostelike streek gevlug.
 
In Mei 1967 verklaar die oostelike streek hul onafhankliheidonafhanklikheid onder aanvoering van lt.kol. Emeku Ojukwa en noem dit [[Biafra]].<ref>{{en}} {{cite news|last=Murray|first=Senan|title=Reopening Nigeria's civil war wounds|publisher=[[BBC]] News|date=30 Mei 2007|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/6657259.stm|accessdate=28 Mei 2011}}</ref> Die Nigeriese burgeroorlog begin amptelik toe die Nigeriese regeringskant (hoofsaaklik gerugsteun deur soldate van die noorde en weste) Biafra op 6 Julie 1967 by Garkem aanval. Die oorlog duur vir dertig maande en Biafra word vir 'n lang tydperk onder beleg geplaas en afgesny van enige handel of voorrade. Die oorlog eindig in Januarie 1970.<ref name="DDRS">{{en}} ''"Background Paper on Nigeria and Biafra, Declassified Documents reference System''.</ref> Die geraamde dodetal in die voormalige oostelike streek tydens die burgeroorlog was tussen 1 tot 3 miljoen mense wat in gevegte, siektes en hongersnood dood is.<ref>{{en}} {{Webaanhaling|lastlaaste=Metz|firsteerste=Helen Chapin|titel=Nigeria: A Country Study – Civil War|uitgewer=Library of Congress Country Studies|year=1991|url=http://countrystudies.us/nigeria/23.htm|toegangsdatum=28 Mei 2011}}</ref>
 
Lande soos [[Frankryk]], [[Egipte]], die [[Sowjetunie]], die Verenigde Koninkryk, [[Israel]] en ander was almal baie diep, agter die skerms, by die oorlog betrokke. Brittanje en die Sowjetunie was die militêre steun vir die Nigeriese regering, terwyl Frankryk en ander lande die Biafrane gesteun het. Nigerië het Egiptiese vlieëniers in sy lugmag gebruik.<ref>{{en}} {{Webaanhaling|url=http://www.litencyc.com/theliterarymagazine/biafra.php|titel='&#39;The Biafra War and the Age of Pestilence'&#39;|uitgewer=Litencyc.com|datum=|toegangsdatum=28 Julie 2014}}</ref><ref>{{en}} ''Shadows : Airlift and Airwar in Biafra and Nigeria 1967–1970'', by Michael I. Draper</ref>
 
=== Militêre juntas (1970–1999) ===
Line 125 ⟶ 126:
[[Lêer:A woman attends a health education session in northern Nigeria (8406369172).jpg|duimnael|Vroue in Noord-Nigerië]]
[[Lêer:Muhammadu Buhari - Chatham House.jpg|duimnael|links|Muhammadu Buhari, die huidige president sedert Maart 2015]]
[[Lêer:Nigeria students.jpg|duimnael|Kinders by 'n skool in Ile-Ife, Nigerië]]
Gedurende die 1970's se olie-opbloei het Nigerië lid van [[OPUL]] geword, maar ondanks die miljoene wat die land skatryk gemaak het, het die militêre regering weinig gedoen om die lewenstandaarde van die bevolking op te hef, of die land se infratruktuur[[infrastruktuur]] te verbeter. Afgesien van die olie-industrie is daar niks ander strukture van die ekonomie vir stabiliteit ontwikkel nie. Dit was 'n ernstige bedreiging vir federalisme in die land.<ref>{{en}} Watts, Michael (1987) ''State, Oil and Agriculture in Nigeria'', Institute of International Studies, University of California, ISBN 0-87725-166-5.</ref>
 
Aan die begin van 1979 het Nigerië vir 'n kort tydjie na 'n demokrasie teruggekeer toe Obasanjo sy mag na 'n burgerlike regering onder [[Shehu Shagari]] oorgedra het. Die Shagari-regering is deur die grootste deel van die Nigeriese gemeenskappe as korrup en onbeholpe beskou. [[Muhammadu Buhari]] se staatsgreep in 1984 is deur die land se inwoners verwelkom.<ref>{{en}} "Nigeria, Military Faces Daunting Challenges", AP Press International, 3 Maart 1984.</ref> Buhari het baie veranderinge beloof, maar sy regering het nie veel beter as sy voorganger gevaar nie. Sy bewind is in 1985 deur nog 'n staatsgreep omver gewerp.<ref name="Globe">{{en}} "Nigeria stays calms as leader toppled in bloodless coup", ''The Globe and Mail'', 28 Augustus 1985.</ref>
 
[[Ibrahim Babangida]] het homself as president en opperbevelhebber van die weermag verklaar. Hy het 1990 as die datum vasgestel wanneer daar na 'n demokratiese regering teruggekeer sou word. Babangida se bewind is gekenmerk deur 'n vlaag van politieke bedrywighede: hy het die [[Internasionale Monetêre Fonds]] se strukturele aanpassingsplan ingestel om te help met die terugbetaling van die land se wurgende internasionale skuldlas. Hy het Nigerië by die [[Organisasie van Islamitiese Samewerking]] laat aansluit wat spanning onder geloofsgroepe in die land veroorsaak het.<ref name="AP">{{en}} Holman, Michael (24 Februarie 1986) "Nigeria, Politics; Religious Differences Intensify", ''Financial Times''</ref>
 
Babangida oorleef 'n mislukte staatsgreep en skuif sy belofte vir demokrasie aan na 1992. Vrye verkiesings is uiteindelik op 12 Junie 1993 gehou met 'n presidensiële oorwinning vir Moshood Kashimawo Olawale Abiola, maar Babangida verklaar die uitslae ongeldig en ontketen 'n vlaag van openbare geweld wat die land vir etlike weke afgesluit het van die buitewêreld. Hy hou uiteindelik sy woord gestand om afstand te doen van sy bewind, maar wys Ernest Shonekan aan as die tussentydse staatshoof.<ref>{{en}} Bilski, Andrew, "Broken Promises", ''Maclean'', 6 September 1993</ref> Babangida se bewind word as die mees korrupte gesien, wat daarvoor verantwoordelik was dat 'n kultuur van korrupsie in NigerëNigerië gevestig is.<ref>{{en}} Diamond, Larry; Kirk-Greene, Anthony; Oyeleye Oyediran (1997) ''Transition without End: Nigerian Politics and Civil Society Under Babangida'', Vantage Publishers, ISBN 9782458546</ref>
 
[[Sani Abacha]] onttroon vir Shonekan laat in 1993 as die tussentydse heerser en gebruik uitgebruik brutale gewelddadige metodes om burgerlike onrus te onderdruk. Sy bewind eindig aan die einde van 1998 toe sy lyk onder verdagte omstandighede ontdek is.<ref>{{en}} ''"Nigerian Lawyer: Abacha accounts apparently in Switzerland, Luxembourg, France, and Germany", AP press, 10 Januarie 2000.''</ref>
 
Sy opvolger, Gen. [[Abdulsalami Abubakar]], aanvaar op 5 Mei 1999 'n nuwe grondwet wat veelparty-verkiesings toelaat. Op 29 Mei 1999 handig Abubakar die bewind oor aan die wenner van die verkiesing, Obasanjo, wat intussen uit die weermag getree het.<ref>{{en}} [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/2391/Abdusalam-Abubakar "Abdusalam Abubakar"], [[Encyclopædia Britannica]] Online.</ref>
 
[[Olusegun Obasanjo]], die voormalige militêre staatshoof, bring sy land terug na demokrasie toe hy in 1999 die nuwe president van Nigerië word. Dit beëindig byna 33 jaar vanse militêre bewind. Hoewel die verkeisingsverkiesings wat vir Obasanjo in 1999, en weer in 2003 as staatshoof aangewys het, is die verkiesings nie as vry en regverdige verkiesings beskou nie.
 
Muhammadu Buhari verslaan in Maart 2015 vir Goodluck Jonathan by die stembus met 'n geraamde 2 miljoen meerderheidstem.<ref>{{en}} {{cite news|title=Nigeria election: Muhammadu Buhari wins|url=http://www.bbc.com/news/world-africa-32139858|newspaper=[[BBC]]|accessdate=31 Maart 2015}}</ref><ref>{{en}} {{Webaanhaling|url=http://www.vanguardngr.com/2015/04/obama-praises-nigerias-president-for-conceding-defeat/|titel=Obama praises Nigeria’s president for conceding defeat|uitgewer=Vanguard|date=1 April 2015|toegangsdatum=4 April 2015}}</ref><ref>{{en}} {{Webaanhaling|url=http://thenationonlineng.net/new/apc-praises-jonathan-for-conceding-defeat/|titel=APC praises Jonathan for conceding defeat|uitgewer=The Nation|toegangsdatum=4 April 2015}}</ref><ref>{{en}} {{Webaanhaling|url=http://www.channelstv.com/2015/03/31/anyaoku-praises-jonathan-for-conceding-defeat/|titel=Anyaoku Praises Jonathan For Conceding Defeat|uitgewer=Channels Television|date=31 Maart 2015|toegangsdatum=4 April 2015}}</ref>
 
=== Misdaad en interne konflik ===
Nigerië huisves 'n redelik omvattende netwerk van georganiseerde misdaad, wat veral in die [[Dwelmmiddel|dwelmhandel]] aktief is. Nigeriese misdaadgroepe is diep betrokke by dwelmhandel, verskeep [[heroïen]] van [[Asië]] na [[Europa]] en die [[Amerikas]]; en [[kokaïen]] van [[Suid-Amerika]] af na Europa en Suid-Afrika.<ref>{{en}} {{Webaanhaling|titel=Organized Crime: African Criminal Enterprises|uitgewer=[[Federal Bureau of Investigation]] |url=http://www.fbi.gov/about-us/investigate/organizedcrime/african |toegangsdatum=7 Junie 2011}}</ref><ref>{{en}} {{cite news|last=Olukoya|first=Sam|title=Crime war rages in Nigeria|publisher=[[BBC]] News|date=20 Februarie 2003 |url= http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/1443902.stm |accessdate=7 Junie 2011}}</ref>
 
President Goodluck Jonathan het in Mei 2014 verklaar dat die ekstremistiese insurgente van [[Boko Haram]] minstens 12&nbsp;000 mense doodgemaak en 8&nbsp;000 vermink het.<ref name="17 Mei 2014" /> In Mei 2014 het Benin, Tsjad, Kameroen en Niger kragte met Nigerië saamgesnoer om Boko Haram te beveg. Dit was na die 2014 Chibok-voorval toe 276 skoolmeisies deur die terroristegroep ontvoer is.<ref name="AfricaUnited" /> In Desember 2018 het 'n Boko Haram-splintergroep 'n voorverkiesingsaanval op die stragiesestrategiese grensdorp Baga uitgevoer. Minstens 10 mense het omgekom en honderde het na [[Maiduguri]], die hoofstad van Borno-deelstaat, gevlug.<ref>{{en}} [https://www.msn.com/en-za/africa/africa-top-stories/hundreds-flee-islamist-attacks-in-northeast-nigeria-to-seek-refuge-in-maiduguri/ar-BBRANxp?ocid=spartanntp Hundreds flee Islamist attacks in northeast Nigeria to seek refuge in Maiduguri], Ahmed Kingimi en Adewale Kolawole, Reuters, 30 Desember 2018</ref>
 
Volgens [[Amnestie Internasionaal]] het minstens 3&nbsp;641 mense van 2016 tot 2018 omgekom en duisende meer is ontwortel in 'n groeiende konflik tussen [[Christendom|Christenboere]] en die Fulani wat Moslembeeswagters is. In 310 wedersydse aanvalle is mense doodgebrand, kinders vermoor, statte afgebrand, voedselvoorrade gesteel en gesinne wees agtergelaat in veral die Taraba- en Kaduna-deelstate van sentraalSentraal-Nigerië. Daar is gevrees dat hierdie geskil oor land en weiding selfs dodeliker kan uitkring as die Boko Haram-insurgensie. Nigeriese sekuriteitsmagte is beskuldig dat hulle nalaat of stadig is om op inligting of aanvalle te reageer, en die regering insgelyk dat hulle nie die skuldiges vervolg nie. Amptenare sou ook die blaam op hul politieke teenstanders plaas.<ref>{{en}} [https://www.msn.com/en-za/news/featured/children-among-thousands-‘slaughtered’-in-clashes-between-herders-and-farmers-in-nigeria-warns-amnesty/ar-BBR3TfQ?ocid=spartanntp Children among thousands ‘slaughtered’ in clashes between herders and farmers in Nigeria, warns Amnesty], Samuel Osborne, ''Independent'', 17 Desember 2018</ref>
 
== Deelstate ==
Line 200 ⟶ 201:
|-
!colspan="3" style="padding-top:0.8em;font-size:120%;"| Gebied</tr>
|colspan="3" style="text-align:center;"| FederalFederale Capital TerritoryHoofstadgebied (FCTFHG) </tr>
|}
|}
 
== Verwysings ==
{{Verwysings|24}}
 
== Bronnelys ==
; Algemeen
* {{en}} {{cite web|url=https://www.britannica.com/place/Nigeria|title=Nigeria|publisher=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=27 Maart 2020}}
* {{en}} {{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ni.html|title=Nigeria|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|accessdate=27 Maart 2020}}
 
== Eksterne skakels ==
{{Commons-kategorie inlynCommonsKategorie|Nigeria|Nigerië}}
* {{en}} {{Wikivoyage|Nigeria|Nigerië}}
* {{en}} [https://nigeria.gov.ng/ Amptelike webwerf van die Nigeriese regering]
 
{{Lande van Afrika}}
 
{{Normdata}}