Nigerië: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
k Vervang |deadurl=yes/no met |url-status=dead/live |
Bygewerk & Hersien; swak masjienvertaling nog steeds sigbaar. |
||
Lyn 1:
{{Inligtingskas Land
|noem_naam = '''Federal Republic of Nigeria''' <small>([[Engels]])</small><br />'''Jamhuriyar Taraiyar Nijeriya''' <small>([[Hausa]])</small><br />'''Ọ̀hàńjíkọ̀ Ọ̀hànézè Naìjíríyà''' <small>([[Igbo]])</small><br />'''Orílẹ̀-èdè Olómìniira Aláàpapọ̀ Nàìjíríà''' <small>([[Joroeba]])</small>
|volle_naam = '''Federale Republiek
|algemene_naam = Nigerië
|beeld_vlag = Flag of Nigeria.svg
Lyn 9:
|leuse = <br />''Unity and Faith, Peace and Progress''<br /><small>''(Engels vir: "Eenheid en vertroue, vrede en vooruitgang")''</small>
|volkslied = ''[[Arise, O Compatriots]]''<br /><small>''(Engels vir: "Staan op, o landgenote")''</small><br /><center>[[Lêer:United States Navy Band - "Arise O, Compatriots".oga]]</center>
|amptelike_tale = [[Engels]]<br /><small>'''Nasionale tale''': [[Hausa]], [[Igbo]] en [[Joroeba]]<ref>{{en}} {{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/179202 |title=Constitution of the Federal Republic of Nigeria 1999 |publisher=WIPO |accessdate=27 Maart 2020}}</ref></small>
|hoofstad = [[Abuja]]
{{Koördinate|9|4|N|7|29|O}}
Lyn 20:
|grootste_stad = [[Lagos]]
{{Koördinate|6|27|N|3|23|O}}
|regeringsvorm = Federale presidensiële<br />grondwetlike [[republiek]]
|leiertitels = <br />• [[President]]<br />• [[Adjunkpresident]]
|leiername = [[Muhammadu Buhari]]<br />[[Yemi Osinbajo]]
Lyn 26:
|oppervlak_grootte =
|oppervlak = 923 768
|oppervlakmi² = 356
|persent_water = 1,4
|bevolking_skatting =
|bevolking_skatting_jaar =
|bevolking_rang = 7<sup>de</sup>
|bevolking_sensus = 140 431 790
|bevolking_sensus_jaar = 2006
|bevolkingsdigtheid =
|bevolkingsdigtheidmi² =
|bevolkingsdigtheidrang =
|BBP_PPP = $1
|BBP_PPP_rang =
|BBP_PPP_jaar =
|BBP_PPP_per_kapita = $6
|BBP_PPP_per_kapita_rang =
|BBP = $
|BBP_rang =
|BBP_jaar =
|BBP_per_kapita = $2
|BBP_per_kapita_rang =
|
|onafhanklikheidsgebeure =
▲|onafhanklikheidsgebeure = • Vereniging van Suid-<br />en Noord-Nigerië<br />• Verklaar en erken<br />• Republiek<br />• Huidige grondwet
|onafhanklikheidsdatums =
|MOI = {{wins}} 0,
|MOI_rang =
|MOI_jaar =
|MOI_kategorie = {{kleur|#990000|laag}}
|Gini = 43,0<ref
|Gini_rang =
|Gini_jaar =
|Gini_kategorie = {{kleur|#990000|hoog}}
|geldeenheid = [[Nigeriese naira|Naira]] (₦)
Lyn 68:
|voetskrif =
}}
[[Lêer:Nigeriekaart.png|duimnael|links|Kaart van Nigerië]]
Line 73 ⟶ 75:
[[Lêer:Nigeria linguistical map 1979.svg|duimnael|links|Verspreiding van tale in Nigerië in 1979]]
[[Lêer:Political map of Nigeria.svg|duimnael|links|Kaart van Nigerië, met deelstaatsgrense, stede en dorpe]]
Die hedendaagse Nigerië het 'n geskiedenis van talle koninkryke en stamstate wat deur die millennia gekom en gegaan het. Die moderne land se oorsprong kom uit die Britse koloniale bewind van die 19de eeu, en die samesmelting van die Noord- en Suid-Nigeriese
▲Die '''Federale Republiek van Nigerië''', algemeen bekend as '''Nigerië''', is 'n federale [[republiek]] geleë in [[Wes-Afrika]], aangrensend aan [[Benin]] in die weste, [[Tsjad]] en [[Kameroen]] in die ooste, en [[Niger]] in die noorde. Sy kus is in die suide aan die [[Golf van Guinee]] in die [[Atlantiese Oseaan]] geleë. Die land bestaan uit 36 deelstate en die federale hoofkwartier is in die streek van die hoofstad, [[Abuja]]. Nigerië is amptelik 'n sekulêre land.<ref>{{Webaanhaling|url=http://www.nigeria-law.org/ConstitutionOfTheFederalRepublicOfNigeria.htm#Powers_of_Federal_Republic_of_Nigeria|titel=Nigerian Constitution|work=Nigeria Law|toegangsdatum=17 Julie 2015}}</ref>
▲Die hedendaagse Nigerië het 'n geskiedenis van talle koninkryke en stamstate wat deur die millennia gekom en gegaan het. Die moderne land se oorsprong kom uit die Britse koloniale bewind van die 19de eeu, en die samesmelting van die Noord- en Suid-Nigeriese protekotorate in 1914. Die Britte het administratiewe en wetlike strukture gevestig en die gebied onregstreeks deur kapteinskappe beheer. Nigerië het in 1960 'n formele onafhanklike federasie geword, en was daarna, vanaf 1967 tot 1970, in 'n [[burgeroorlog]] gedompel. Sedertdien het die regerings gereeld tussen demokraties verkose regerings en militêre diktature gewissel, totdat dit in 1999 'n stabiele demokrasie gekry het. Die 2011 presidensiële verkiesing word as die redelikste vry en regverdige vekiesing tot dusver gereken.<ref name="New York">{{cite news|last=Nossiter|first=Adam|title=Nigerians Vote in Presidential Election|url=http://www.nytimes.com/2011/04/17/world/africa/17nigeria.html?pagewanted=1&_r=1&hp|accessdate=17 April 2011|newspaper=The New York Times|date=16 April 2011}}</ref>
Daar word dikwels na Nigerië as die "Reus van Afrika" verwys, oor sy groot bevolking en ekonomie.<ref name="giant">{{en}} ''Nigeria: Giant of Africa,'' by Peter Holmes 1987</ref> Met 'n bevolking van sowat
Nigerië is sedert 2015 die wêreld se [[lys van lande volgens BBP (Koopkragpariteit)|20ste]] grootste ekonomie. Dit het [[Suid-Afrika]] in 2014 verbygesteek om Afrika se grootste ekonomie te word.<ref>{{en}} {{Webaanhaling|titel=Nigeria becomes Africa's largest economy|url=http://www.aljazeera.com/news/africa/2014/04/nigeria-becomes-africa-largest-economy-20144618190520102.html|toegangsdatum=5 April 2014}}</ref><ref>{{en}} {{Webaanhaling|titel=Nigerian Economy Overtakes South Africa's on Rebased GDP|url=http://www.bloomberg.com/news/2014-04-06/nigerian-economy-overtakes-south-africa-s-on-rebased-gdp.html|toegangsdatum=20 April 2014}}</ref> Nigerië word deur die [[Wêreldbank]] as 'n ontluikende mark beskou;<ref>{{en}} {{Webaanhaling|url=http://data.worldbank.org/country/nigeria|titel=Nigeria|uitgewer=World Bank|toegangsdatum=28 November 2013}}</ref> Dit is geïdentifiseer as 'n streeksmag op die [[Afrika
Die noordooste van die land is sedert 2002 deur sektariese geweld van [[Boko Haram]], 'n
Naas [[Hollywood]] ([[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]]) en [[Bollywood]] ([[Indië]]) het Nigerië ([[Nollywood]]) die grootste filmbedryf ter wêreld. Bekende akteurs sluit in [[Genevieve Nnaji]], Kate Henshaw-Nuttal en Richard Mofe Damijo. ''[[Things Fall Apart]]'' deur [[Chinua Achebe]] Afrika se gewildste en mees verkoopte literêre stuk ooit, vertaal in meer as 40 tale regoor Afrika en die wêreld.<ref>{{en}} {{cite web|last=Thompson |first=Bob |title=An enduring classic |work=The Standard |date=14 Maart 2008 |url=http://www.thestandard.com.hk/news_detail.asp?we_cat=16&art_id=63036&sid=18059567&con_type=3&d_str=&fc=10 |accessdate=7 Junie 2011 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110604133635/http://www.thestandard.com.hk/news_detail.asp?we_cat=16&art_id=63036&sid=18059567&con_type=3&d_str=&fc=10 |archivedate=4 Junie 2011 }}</ref>
== Etimologie ==
Die naam Nigerië is afgelei van die [[Nigerrivier]] wat deur die land vloei. Die naam is blykbaar in die laat 19de
== Geskiedenis ==
=== Vroeë tye (500 v.C.–1500) ===
[[Lêer:Nok sculpture Louvre 70-1998-11-1.jpg|duimnael|links|upright|Nok-beeldhouwerk uit terracotta]]
Die Nok-beskawing van Noord-Nigerië het tussen 500 v.C. en 200 n.C. gefloreer en lewensgrootte terracotta
Die
Die Joroeba-koninkryk
=== Middeleeue (1500–1800) ===
[[Lêer:Ancient Benin city.JPG|duimnael|links|[[Benin-stad]] gedurende die 17de eeu met die Oba van Benin en sy gevolg. Hierdie illustrasie kom uit die Europese boek, ''Description of Africa
[[Lêer:Queen Mother Pendant Mask- Iyoba MET DP231460.jpg|duimnael|'n Koninklike Bini-masker, een van Nigerië se bekendste artefakte uit die 16de eeu]]
Met die territoriale hoogtepunt in die laat 17de- en vroeë 18de eeu
Talle bewoners van die hedendaagse Nigerië het deur die eeue
=== Brits-Nigerië (1800–1960) ===
Line 112 ⟶ 113:
=== Burgeroorlog (1967–1970) ===
[[Lêer:Biafra independent state map-en.svg|duimnael|[[Biafra]], toe dit in Junie 1967 sy onafhanklikheid van die res van Nigerië verklaar het]]
Die onewewigtigheid en [[korrupsie]] met die verkiesings- en politieke prosesse het in 1966 tot verskeie staatsgrepe gelei. Die eerste
'n Teenstaatsgreep, hoofsaaklik onder aanvoering van militêre offisiere uit die noorde, het gesorg dat lt.kol. Yakubu Gowon, staatshoof word. Spanning het opgebou tussen die suide en die noorde. Igbos in die noordelike stede is
In Mei 1967 verklaar die oostelike streek hul
Lande soos [[Frankryk]], [[Egipte]], die [[Sowjetunie]], die Verenigde Koninkryk, [[Israel]] en ander was almal baie diep, agter die skerms, by die oorlog betrokke. Brittanje en die Sowjetunie was die militêre steun vir die Nigeriese regering, terwyl Frankryk en ander lande die Biafrane gesteun het. Nigerië het Egiptiese vlieëniers in sy lugmag gebruik.<ref>{{en}} {{Webaanhaling|url=http://www.litencyc.com/theliterarymagazine/biafra.php|titel=''The Biafra War and the Age of Pestilence''|uitgewer=Litencyc.com|datum=|toegangsdatum=28 Julie 2014}}</ref><ref>{{en}} ''Shadows : Airlift and Airwar in Biafra and Nigeria 1967–1970'', by Michael I. Draper</ref>
=== Militêre juntas (1970–1999) ===
Line 125 ⟶ 126:
[[Lêer:A woman attends a health education session in northern Nigeria (8406369172).jpg|duimnael|Vroue in Noord-Nigerië]]
[[Lêer:Muhammadu Buhari - Chatham House.jpg|duimnael|links|Muhammadu Buhari, die huidige president sedert Maart 2015]]
[[Lêer:Nigeria students.jpg|duimnael|Kinders by 'n skool in
Gedurende die 1970's se olie-opbloei het Nigerië lid van
Aan die begin van 1979 het Nigerië vir 'n kort tydjie na 'n demokrasie teruggekeer toe Obasanjo sy mag na 'n burgerlike regering onder [[Shehu Shagari]] oorgedra het. Die Shagari-regering is deur die grootste deel van die Nigeriese gemeenskappe as korrup en onbeholpe beskou. [[Muhammadu Buhari]] se staatsgreep in 1984 is deur die land se inwoners verwelkom.<ref>{{en}} "Nigeria, Military Faces Daunting Challenges", AP Press International, 3 Maart 1984.</ref> Buhari het baie veranderinge beloof, maar sy regering het nie veel beter as sy voorganger gevaar nie. Sy bewind is in 1985 deur nog 'n staatsgreep omver gewerp.<ref name="Globe">{{en}} "Nigeria stays calms as leader toppled in bloodless coup", ''The Globe and Mail'', 28 Augustus 1985.</ref>
[[Ibrahim Babangida]] het homself as president en opperbevelhebber van die weermag verklaar. Hy het 1990 as die datum vasgestel wanneer daar na 'n demokratiese regering teruggekeer sou word. Babangida se bewind is gekenmerk deur 'n vlaag van politieke bedrywighede: hy het die [[Internasionale Monetêre Fonds]] se strukturele aanpassingsplan ingestel om te help met die terugbetaling van die land se wurgende internasionale skuldlas. Hy het Nigerië by die
Babangida oorleef 'n mislukte staatsgreep en skuif sy belofte vir demokrasie aan na 1992. Vrye verkiesings is uiteindelik op 12 Junie 1993 gehou met 'n presidensiële oorwinning vir Moshood Kashimawo Olawale Abiola, maar Babangida verklaar die uitslae ongeldig en ontketen 'n vlaag van openbare geweld wat die land vir etlike weke afgesluit het van die buitewêreld. Hy hou uiteindelik sy woord gestand om afstand te doen van sy bewind, maar wys Ernest Shonekan aan as die tussentydse staatshoof.<ref>{{en}} Bilski, Andrew, "Broken Promises", ''Maclean'', 6 September 1993</ref> Babangida se bewind word as die mees korrupte gesien, wat daarvoor verantwoordelik was dat 'n kultuur van korrupsie in
[[Sani Abacha]] onttroon vir Shonekan laat in 1993 as die tussentydse heerser en gebruik
Sy opvolger, Gen. [[Abdulsalami Abubakar]], aanvaar op 5 Mei 1999 'n nuwe grondwet wat veelparty-verkiesings toelaat. Op 29 Mei 1999 handig Abubakar die bewind oor aan die wenner van die verkiesing, Obasanjo, wat intussen uit die weermag getree het.<ref>{{en}} [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/2391/Abdusalam-Abubakar "Abdusalam Abubakar"], [[Encyclopædia Britannica]] Online.</ref>
[[Olusegun Obasanjo]], die voormalige militêre staatshoof, bring sy land terug na demokrasie toe hy in 1999 die nuwe president van Nigerië word. Dit beëindig byna 33 jaar
Muhammadu Buhari verslaan in Maart 2015 vir Goodluck Jonathan by die stembus met 'n geraamde 2 miljoen meerderheidstem.<ref>{{en}} {{cite news|title=Nigeria election: Muhammadu Buhari wins|url=http://www.bbc.com/news/world-africa-32139858|newspaper=[[BBC]]|accessdate=31 Maart 2015}}</ref><ref>{{en}} {{Webaanhaling|url=http://www.vanguardngr.com/2015/04/obama-praises-nigerias-president-for-conceding-defeat/|titel=Obama praises Nigeria’s president for conceding defeat|uitgewer=Vanguard|date=1 April 2015|toegangsdatum=4 April 2015}}</ref><ref>{{en}} {{Webaanhaling|url=http://thenationonlineng.net/new/apc-praises-jonathan-for-conceding-defeat/|titel=APC praises Jonathan for conceding defeat|uitgewer=The Nation|toegangsdatum=4 April 2015}}</ref><ref>{{en}} {{Webaanhaling|url=http://www.channelstv.com/2015/03/31/anyaoku-praises-jonathan-for-conceding-defeat/|titel=Anyaoku Praises Jonathan For Conceding Defeat|uitgewer=Channels Television|date=31 Maart 2015|toegangsdatum=4 April 2015}}</ref>
=== Misdaad en interne konflik ===
Nigerië huisves 'n redelik omvattende netwerk van georganiseerde misdaad, wat veral in die [[Dwelmmiddel|dwelmhandel]] aktief is. Nigeriese misdaadgroepe is diep betrokke by dwelmhandel, verskeep [[heroïen]] van [[Asië]] na [[Europa]] en die [[Amerikas]]; en [[kokaïen]] van [[Suid-Amerika]] af na Europa en Suid-Afrika.<ref>{{en}} {{Webaanhaling|titel=Organized Crime: African Criminal Enterprises|uitgewer=[[Federal Bureau of Investigation]] |url=http://www.fbi.gov/about-us/investigate/organizedcrime/african |toegangsdatum=7 Junie 2011}}</ref><ref>{{en}} {{cite news|last=Olukoya|first=Sam|title=Crime war rages in Nigeria|publisher=[[BBC]] News|date=20 Februarie 2003 |url= http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/1443902.stm |accessdate=7 Junie 2011}}</ref>
President Goodluck Jonathan het in Mei 2014 verklaar dat die ekstremistiese insurgente van [[Boko Haram]] minstens 12 000 mense doodgemaak en 8 000 vermink het.<ref name="17 Mei 2014" /> In Mei 2014 het Benin, Tsjad, Kameroen en Niger kragte met Nigerië saamgesnoer om Boko Haram te beveg. Dit was na die 2014 Chibok-voorval toe 276 skoolmeisies deur die terroristegroep ontvoer is.<ref name="AfricaUnited" /> In Desember 2018 het 'n Boko Haram-splintergroep 'n voorverkiesingsaanval op die
Volgens [[Amnestie Internasionaal]] het minstens 3 641 mense van 2016 tot 2018 omgekom en duisende meer is ontwortel in 'n groeiende konflik tussen [[Christendom|Christenboere]] en die Fulani wat Moslembeeswagters is. In 310 wedersydse aanvalle is mense doodgebrand, kinders vermoor, statte afgebrand, voedselvoorrade gesteel en gesinne wees agtergelaat in veral die Taraba- en Kaduna-deelstate van
== Deelstate ==
Line 200 ⟶ 201:
|-
!colspan="3" style="padding-top:0.8em;font-size:120%;"| Gebied</tr>
|colspan="3" style="text-align:center;"|
|}
|}
== Verwysings ==
{{Verwysings|
== Bronnelys ==
; Algemeen
* {{en}} {{cite web|url=https://www.britannica.com/place/Nigeria|title=Nigeria|publisher=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=27 Maart 2020}}
* {{en}} {{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ni.html|title=Nigeria|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|accessdate=27 Maart 2020}}
== Eksterne skakels ==
{{
* {{en}} {{Wikivoyage|Nigeria|Nigerië}}
* {{en}} [https://nigeria.gov.ng/ Amptelike webwerf van die Nigeriese regering]
{{Lande van Afrika}}
{{Normdata}}
|