Namibwoestyn: Verskil tussen weergawes

|naam = Namib SandseeSandmeer

|duimdrukkerkaart = <!-- Namibië -->

|duimdrukkerkaartbyskrif = <!-- ..... (PosisieLigging van die Namibwoestyn in Namibië) .......dit toon nie die lengte vd woestyn korrek nie -->

|breedtegraad_NS = S

|köordinatekoördinate =

|uitbredinguitbreiding =

Die Namib is 'n strook woestyn, tussen ongeveer 24 en 140 &nbsp;km breed, langs die Weskus van [[Namibië]] en 'n soortgelyke, nouer wordende strook in [[Angola]] tot ongeveer by Mossamedes. Die [[Oranjerivier]] in die suide word dikwels as die grens van die Namib beskou, maar volgens ander sienings strek dit tot by ongeveer die [[Olifantsriviermond]] in Wes-Kaap.

Die totale lengte van die Namib (van die Olifantsriviermond tot by [[Mossamedes]]) is ongeveer 1 900 &nbsp;km, terwyl dit 'n oppervlakte van ongeveer 170 000 &nbsp;km² beslaan Die woord Namib is 'n [[Khoikhoi|Khoi]]-woord wat "woestyn" beteken.

Met 'n reënval wat wissel van 11 &nbsp;mm per jaar by Walvisbaai tot 41 &nbsp;mm per jaar by Mossamedes is die Namib 'n ware woestyn. Dit is egter nie so warm soos ander woestyne nie. Die laagste en hoogste temperature wat reeds aangeteken is, is onderskeidelik 2 °C en 42 °C. Die gemiddelde jaarlikse temperatuur van [[Walvisbaai]] is 17 °C. By die kus bly die temperatuur betreklik konstant.

Die klimaat word bepaal deur die heersende windstelsel, wat antisiklonaal van aard is en onder meer suidoostelike passaatwinde langs die Weskus veroorsaak. Hierdie windstelsel is ook verantwoordelik vir die inbeweging van koue, Antarktiese water langs die Weskus -– die koue [[Benguela-stroom|Benguelastroom]]. Die reënwinde waai vanuit die ooste en verloor die meeste vog voordat hulle die Namib bereik. Verder word die lug adiabaties (as gevolg van die verhoging van lugdruk) verwarm wanneer die wind oor die platorand sak.

Die waterhouvermoë van die lug verbeter sodoende en reën is dus nog minder geneig om uit te sak. Die heersende ooste- of suidoostewind gaan lê gewoonlik in die middag en 'n ligte suide- tot suidwestewind begin dan waai. Snags draai die wind noord. Hierdie seewind is verantwoordelik vir die koel klimaat langs die kus en die mis, wat 4vier tot 8agt dae per maand tot 50 &nbsp;km d iep in die binneland voorkom.

Die Suid-Namib, die gedeelte van ongeveer die [[Olifantsriviermond]] tot net suid van [[Lüderitz]], bestaan uit ʼn’n verskeidenheid baie ou rotsformasies in die suide en graniet/gneis in die noorde. Die binnelandse grens is die plato rand van [[kwartsiet]], wat in hierdie deet gemiddeld ongeveer 130 &nbsp;km van die kus af geleë is. Die maksimumhoogte bo seespieël is ongeveer 1800 &nbsp;m. Verskeie kwartsietriwwe het hul oorsprong te danke aan plooiing van die ou gesteentes, terwyl die [[Klingelhardtberge]] van vulkaniese oorsprong is. Nog 'n interessante verskynsel is die rotsboog by Bogenfels, wat uit die [[kalksteen]] langs die kus deur watererosie gevorm is. In hierdie gebied is betreklik min duine.

Dit is veral hierdie suidelike deel van die Namib wat bekend is vir sy diamante, wat op 'n paar plekke ontgin word. Die grootste delwery is aan die mond van die Oranjerivier. AI hierdie diamante was oorspronklik deel van [[kimberlietpype]] (vulkaniese gesteentes) in die binneland en het deur verwering van die gesteentes vrygekom en met die groot riviere afgespoel see toe. Omdat die seestroom noordwaarts vloei, is baie van die diamante noord van die riviere langs die kus op vervoer en het hulle op die strand uitgespoel.

Die riviere het ook baiekeer van koers verander, sodat die diamante oor 'n tang strook van die kus versprei is. Hierdie proses het miljoene jare lank voortgeduur, en met die wisseling in seevlak en die voortdurende afsetting van grond is verskeie lae diamanthoudende gru is gevorm. Die gruis word op 'n hoogte van 9 tot 84 &nbsp;m bo die huidige seevlak aangetref. Van die noorde van die vorige streek tot by die Kuisebrivier bestaan die Namib hoofsaaklik uit duine, wat op plekke tot 140 &nbsp;km in die binneland in strek.

Noord van die Kuiseb is 'n smal strook duine tot by die Swakoprivier. In die binneland is die duine betreklik lank en stabiel, met lengteasse wat meestal in 'n noordelike tot noordwestelike rigting wys. Op sommige plekke, byvoorbeeld in die omgewing van [[Sossusvlei]], is die duine meer as 300 &nbsp;m bo die duinstrate. Naby die kus word die duine baie meer beïnvloed deur die suide- tot suidwestewinde en vind baie beweging van die duine plaas. [[Dagsome]] van oergesteentes word hier en daar, veral naby die see, aangetref.

Die [[Uri-Hauchabberge]] suidwes van Sossusvlei is 'n voorbeeld van 'n groot graniet-dagsoom. Benewens die [[Kuisebrivier]] in die noorde is daar 3drie dreineringslyne in die duineveld, maar geeneen van hulle loop tot by die see nie. Net suid van die Kuisebrivier ontstaan die [[Tsondabrivier]] op die platorand en eindig as die [[Tsondabvlei]]. Die [[Tsauchabrivier]] nog verder suid ontstaan in die [[Naukluftberge]] en eindig in die bekende Sossusvlei. Die Tsauchabrivier is die grootste rivier in die duineveld en Sossusvlei het die meeste water; dit kan soms baie lank staan voordat dit opdroog.

Noordoos van Lüderitz is die [[Koichabpan]], wat die eindpunt van ʼn’n paar dreineringslyne is. Geen beweging van duine vind oor die Kuisebrivier plaas nie, en die rivier vorm 'n duidelike skeidslyn tussen rooi sand aan die suidekant en wit sand aan die noordekant. Die gebied tussen die Kuisebrivier en die [[Hoanibrivier]] is baie rotsagtig en staan bekend as die Damara-Namib. Hierdie deel van die Namib is topografies slegs 'n uitloper van die binnelandse plato, wat geleidelik afwaarts hel, want daar is geen platorand soos langs die res van die Namib nie.

[[Skis]] is die algemeenste tipe gesteente op die vlaktes, terwyl die riwwe wat in die gebied voorkom, meestal uit kwartsiet of marmer bestaan. Hier en daar is koppies van intrusiewe graniet. 'n Paar betreklik hoë berge word in die [[Damara-Namib]] aangetref, waarvan die bekende [[Brandberg]] van graniet die hoogste is. Die 3drie groot riviere wat op die binnelandse plato ontspring en deur hierdie deel van die Namib vloei, eindig almal, soos die Kuisebrivier, in die see, maar vloei ook bale selde.

Hulle is die Swakop-, die [[Omaruruen]] die [[Ugabrivier]]. Die [[Swakoprivier]] loop in 'n diep [[ravyn]] wat oor miljoene jare deur die water uitgekerf is, maar die ander 2 riviere vorm breë valleie. Groot hoeveelhede ondergrondse water kom in die meeste rivierbeddings van die Namib voor, met die gevolg dat baie bome en struike daar groei. By die mond van die [[Omarururivier]] is die soutgehalte van die grondwater besonder laag, sodat die water drinkbaar is, in teenstelling met die brak water van die meeste kuspanne tussen [[Swakopmund]] en [[Kruiskaap]]. Die hele noordwestelike deel van Namibië staan bekend as die Kaokoveld, en daarom word die westelike deel van die Namib, noord van die Hoanibrivier, die Kaoko-Namib genoem.

Aan die westekant van die deel van die Namib is die plato rand weer duidelik gevorm en bestaan dit uit kwartsiet en kalksteen. Direk suid van die Kunenerivier word die Namib in twee verdeel deur die gneisagtige [[Hartmannberge]] (waar die [[Hartmannsebra]] sy naam vandaan kry), wat van noord na suid loop, en 'n ent suid van hierdie berge word die verdeling voortgesit deur 'n rif van [[Kaokolawa]], bekend as die [[Orupembe-Kabererif]]. Die gebied van die [[Kunenerivier]] af suidwaarts is vir ongeveer 90 &nbsp;km een groot sandvlakte, feitlik sonder plantegroei.

Verder suid is daar meer graspolle. In die omgewing van [[Rocky Point]] (20˚ S) is die kusvlakte rotsagtig, 'n ent van die kus af is 'n reeks duine en agter die duine is daar weer 'n ruwe graniet/gneis-rotsmassa. Meer na die binneland is hier en daar ʼn’n fontein, byvoorbeeld [[Sesfontein]] bo in die [[Hoanibvallei]], waar landbou soms op 'n beperkte skaal beoefen word. Net soos die [[Kuisebrivier]] vorm ook die Kunenerivier 'n versperring vir die beweging van sand, maar in teenstelling met die Kuisebrivier is die Kunene 'n groot rivier wat altyd water het.

Suid van die Kunene is heelwat duine op die sandvlakte van die Kaoko-Namib, maar direk noord van die [[Kunene]] is daar slegs rotse. Verder noord begin die duine weer en strek dit tot ongeveer 80 &nbsp;km noord van [[Baia dos Tigres]]. Noord hiervan vorm die kusstrook ongeveer 45 &nbsp;m bo seespieël 'n verhewe vlakte. Die gesteentes van hierdie vlakte bestaan hoofsaaklik uit sandsteen, [[kalksteen]] en [[mergel]] (kalkagtige moddersteen). Tot by Mossamedes (15˚ S) is daar ʼn’n duidelike, steil platorand aan die westekant van die Namib, maar daarna swaai die platorand na die binneland toe weg. Van [[Mossamedes]] af word die woestyn vinnig smaller en strek tot feitlik by [[Baja dos Elefantes]]. Die oorgang tussen die woestyn en die oop ''Acacia''- en mopaniesavannes meer na die binneland is baie geleidelik, sodat dit moeilik is om 'n definitiewe grens vir die Namib te bepaal.

Verder van die see af bestaan die plantegroei hoofsaaklik uit 'n paar grasspesies, veral van die genus ''Aristida'' (steekgrasse), in die duine uit [[kokerbome]] (''Aloe dichotoma'') en in die rotsagtige dele uit vetplante van die familie ''Euphorbiaceae''. [[Boesmankerse]] (''Sarcocaulon burmannii'') groei veral in die rotsagtige dele van die Suid-Namib. Noord van die Kuisebrivier tot ongeveer in die omgewing van Mossamedes in Angola groei die wêreldbekende [[welwitschia]] (''Welwitschia mirabilis''), ʼn’n naaksadige plant wat sekere ooreenkomste met die blomplante toon.

Suid van die [[Kuiseb]] is ''Acanthosicyos horrida'', ʼn’n lid van die komkommerfamilie, betreklik volop. Die komkommeragtige vrugte van hierdie plant is ʼn’n belangrike bron van voedsel vir die paar San en Khoi wat nog in die gebied woon, asook vir heel party diere. Rondom vleie en langs rivierbeddings kom [[kameeldoringbome]] (''Acacia erioloba)'' en [[anabome]] (''Acacia albida'') algemeen voor. Groot soogdiere is betreklik skaars langs die kus van die Namib, maar in die binneland, waar die reënval hoër is, kom daar meer voor. [[Gemsbokke]] en [[springbokke]] trek meestal agter die reëns aan.

[[Klipspringer|Klipspringers]]s is geneig om naby die rivierbeddings te hou, aangesien hulle baie afhanklik van die blare van anabome as bron van voedsel en water is. Van die Damara-Namib af noordwaarts word die besonder klein [[Dik-dik|dikdik]] (''Rhynchotragus kirki'') aangetref. In die [[Kaokoveld]] word soms onwettig jag gemaak op die paar oorblywende olifante en renosters in die gebied. Hierdie diere is uitsonderlik omdat hulle hulle so goed by die droë toestande aangepas het. Die [[Olifant|olifanteolifant]]e trek tussen die kus en die binneland en kan tot 80 &nbsp;km per dag aflê.

Hoewel olifante normaalweg rotsagtige omgewings vermy, loop hierdie olifante met gemak oor baie ruwe terrein. [[Roofdier|Roofdiere]]e soos [[Jakkals|jakkalsejakkals]]e, [[leeus]], [[Luiperd|luiperdsluiperd]]s en [[Hiëna|hiënashiëna]]s word ook nog algemeen in die Namib aangetref, en soos die meeste groot woestynsoogdiere beweeg hulle oor lang afstande. [[Kruiskaap]] (noord van Swakopmund) is bekend vir die kolonie van meer as 100 &nbsp;000 [[Rob|robberob]]be (''Arctocephalus pusillus'') wat daar aangetref word. Deur die voortdurende beweging van die robbe is die rotse in die omgewing van die kolonie al heeltemal glad geskuur.

Plekke soos Walvisbaai en [[Sandwich-baaiSandwichbaai]] net suid van Walvisbaai is alom bekend vir die groot hoeveelhede voëls wat in die lagunes daar aangetref word. Groot swerms [[Flamink|flaminkeflamink]]e, [[pelikane]] en [[Kormoraan|kormorane]] kan daar gesien word. Ook langs die kus is groot hoeveelhede seevoëls soos [[Pikkewyn|pikkewynepikkewyn]]e en [[malgasse]], wat van die ryk visbevolking van die koue [[Benguela-stroom|Benguelastroom]] leef. Die Namib is meer bekend vir die groot verskeidenheid klein diertjies met hulle spesiale aanpassings vir lewe in die woestyn as vir groot soogdiere. Die meeste diere is naglewend en grawe hulle bedags in die sand in. Twee interessante [[geitjies]] (akkedisse) is ''Chondrodactylus angulifer'' en ''Palmatogecko rangei,'' wat die prooi van die [[namibwoestynadder]] (''Bitis peringueyi'') vorm.

Die adders lê die meeste van die tyd onder die sand, en wanneer die geitjies aktief is, laat hulle die swart punte van hul sterte bo die sand uitsteek en effens beweeg. Die geitjies sien dit aan vir insekte en wanneer hulle nader kom om die "insekte" te vang, slaan die adders vinnig toe. Hierdie slange is bekend vir hul eienaardige manier van beweging oor die sand, bekend as die sywikkelgang. Die spoor wat hulle nalaat, lyk soos die van ʼn’n spiraal wat gerol het.

Die ander interessante werweldier van die Namib is 'n soort [[goue mol]] (''Eremitalpa granti namibensis''), wat onlangs herontdek is nadat dit 125 jaar nooit opgemerk is nie. Hierdie goue mol is die enigste soogdier wat in los sand kan beweeg en asemhaal; ander soogdiere kan dit slegs in tonnels doen, maar in die los sand van die duine van die Namib is die bou van tonnels onmoontlik. 'n Groot verskeidenheid ongewerwelde diere soos kewers, [[spinnekoppe]] en [[Skerpioen|skerpioeneskerpioen]]e kom in die Namib voor, maar die bekendstes is die kewers van die familie ''Tenebrionidae'', omdat hulle so volop is en die verskillende spesies soveel verskillende vorme, kleure en gewoontes het.

Baie van hulle is geweldig afgeplat sodat hulle deur die sand kan "swem" net soos waterkewers wat ook so afgeplat is, in die water swem. Dr. [[Charles Koch]], die eerste direkteur van die navorsingstasie by [[Gobabeb]], is een van die eerste persone wat gewys het op die groot ooreenkoms tussen lewe in die water en lewe in die sand. Ander kewers het weer baie lang pote waarmee hulle vinnig oor die sand kan hardloop. Die kewer ''Stenocara'' ''phafangium rufofemoratum'' het byvoorbeeld die langste pote van al die kewers in die wêreld. Hierdie kewers is bedags aktief en kruip snags agter klippe of graspolle weg. Sommige kewers het kort, plat pote wat hulle as "roeispane" gebruik.

Baie van die [[Kewer|kewerskewer]]s en ander diere het nie oë nie, of hul oë is baie klein en nie meer funksioneel nie omdat hulle onder die sand nie oë nodig het nie. Die enigste kewers met wit dekskilde of elytra word in die Namib aangetref. Hierdie kleur word veroorsaak deur lugborrels wat in die dekskilde teenwoordig is en wat die lig wat daarop val, weerkaats en versprei. Sodoende raak hierdie kewers nie so gou oorverhit as die met ander kleure nie. Ander kleure word egter wel aangetref en sommige woestynkewers is baie kleurryk.

Hoofsaaklik vanweë die gebrek aan water is die Namib tot baie onlangs deur mense vermy. Die gebied is nog altyd bewoon deur 'n paar San en Khoi wat van veldvrugte, bolle en diere geleef het, maar hulle het nooit enige invloed op die woestyn as geheel gehad nie. In die noorde van die Namib is 'n paar honderd Ovahimba en Ovatjimba-Herero's wat met hul vee van watergat tot watergat trek. Hierdie mense en hul vee het in die laaste paar jaar geleidelik begin toeneem.

* ''[[Wêreldspektrum]]'', 1982, ISBN 09084096130-908409-61-3, volume 20, bl. 70

{{Commons-kategorie inlynCommonsKategorie|Namib Desert|Namibwoestyn}}

* {{en}} {{fr}} [http://whc.unesco.org/sites/1430.htm Amptelike UNESCO Unesco-bladsy]