Papier: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
Martinvl (besprekings | bydraes)
te veel skakels
Lyn 1:
[[Lêer:Paper 450x450.jpg|duimnael|'n Vel wit papier.]]
 
'''Papier''' is 'n dun materiaal wat hoofsaaklik gebruik word om op te skryf, om drukwerk op te doen of vir verpakking. Dit word vervaardig deur die saamstelling van [[vesel]]s, tipies plantvesels wat uit [[sellulose]] bestaan wat deur [[waterstofbinding]] aanmekaar gehou word. Die vesels vir die maak van papier is gewoonlik van natuurlike oorsprong maar daar bestaan ook 'n verskeidenheid [[sintetiese vesels]] wat gebruik kan word, soos byvoorbeeld [[polipropileen]] en [[poliëtileen]] kan ook by die pulpmengsel ingesluit word om die verlangde eienskappe aan die papier te verleen. Die algemeenste bron van hierdie soort vesels is [[houtpulp]] vanaf bome wat geskik is vir pulphout. Plantvesels soos [[katoen]], [[hemphennep]], [[linne]] en [[rys]] kan ook gebruik word.
 
== Geskiedenis ==
Lyn 9:
Buite [[Egipte]] is [[perkament]] of kalfsvel gebruik wat vervaardig uit die skaap- of kalfshuid gemaak is in plaas van [[papirus]] aangesien die plant subtropiese toestande vir groei vereis het.
 
In die Amerikas bestaan daar argeologiese bewyse wat daarop dui dat soortgelyke perkamentmateriale deur die Maya rondom die 5<sup>de</sup>5de eeu n.C. gemaak is. .<ref>http://www.mathcs.duq.edu/~tobin/maya/ The Construction of the Codex In Classic- and post classic-Period Maya Civilization</ref> Die perkament was gemaak deur die binneste bas van bome te kook totdat die materiaal geskik was om op te skryf of te teken.
 
=== Papiervervaardiging in China ===
‘’’Papiervervaardiging’’’'''Papiervervaardiging''' word as een van die vier groot uitvindings van Antieke China beskou, aangesien die eerste papiermaakproses in [[China]] ontwikkel is tydens die vroeë 2<sup>de</sup> eeu n.C. Tydens die [[Shang-dinastie]] (1600 v.C. – 1050 v.C.) en die [[Zhou-dinastie]] (1050 v.C. – 256 v.C.) is dokumente gewoonlik gemaak van been of bamboes. [[Sy]], 'n ligte materiaal is ook soms gebruik, maar was gewoonlik te duur. Die hofamptenaar, [[Cai Lun]], uit die [[Han-dinastie]] word gewoonlik beskou as die eerste om moderne papiermaaktegnieke te bemeester uit [[houtpulp]] in 105 v.C. Die ontdekking van monsters met geskrewe Sjinese karakters daarop in [[2006]] in die noordooste van China se [[Gansu]]-provinsie dui egter daarop dat papier deur die antieke Sjineses leër gebruik is meer as 'n 100 jaar voor Cai in 8 v.C.<ref>http://news.xinhuanet.com/english/2006-08/08/content_4937457.htm</ref> Argeologiese bewyse van ware papier in China dateer egter uit die heerskappy van Keiser Wu van die Han dinastie in die 2<sup>de</sup>2de eeu v.C. en is gebruik om delikate bronspieëls toe te draai en te beskerm. .<ref name="needham volume 4">Needham, Volume 4, 122.</ref> Dit is ook gebruik vir veiligheid, soos in die geval waar giftige medisynes toegedraai is en beskryf is deur amptelike historici van daardie tydperk. Papier is ook in die 3<sup>de</sup> eeu algemeen gebruik vir skryfdoeleindes.
 
Dit wil voorkom asof [[toiletpapier]] ook al in die 6<sup>de</sup>6de eeu n.C. in gebruik was. In 589 n.C. het die Chinese geleerde Yan Zhitui (531-591 n.C.) geskryf: “Papier waarop daar aanhalings en kommentaar vanuit die Vyf Klassieke werke of die name van die wysgere geskryf is, durf ek nie vir toiletdoeleindes gebruik nie”. 'n Arabiese reisiger na China het ook eens geskryf oor die vreemde tradisie van Chinese toiletpapier in 851 n.C. waar hy gesê het: “Hulle is nie baie nougeset op hulle sindelikheid nie en was hulself nie met water as hulle klaargemaak het met die nodige nie; maar vee hulself net met papier af”.
 
Tydens die Tang-dinastie (618-907 n.C.) is papier gevou en gestik om vierkantige sakke te vorm vir die bewaring van die smaak van [[tee]]. In dieselfde tydperk is aangeteken dat tee bedien op mandjies met veelkleurige papierkoppies en papierservette van verskillende groottes en vorme. Tydens die Song-dinastie (960-1279) het die regering nie net die eerste gedrukte geld op papier bekendgestel nie, maar ook die papiergeld in spesiale papierkoeverte toegedraai om verdienstelike regeringsamptenare te beloon.
Lyn 24:
 
=== Papiervervaardiging in Europa ===
Die eerste papiermeule in Europa was in [[Spanje]], by Xátiva, die moderne [[Valencia]] in 1120. Meur meulens het hul verskeining tydens die 13<sup>de</sup>13de eeu in [[Fabriano]], [[Italië]] gemaak waar dit vanaf die Islamitiese deel van Spanje af ingevoer is. [[HempHennep]] en [[linne]] is gebruik as bron vir die vesels. Die oudste bekende papierdokument in die Weste is die Mozarabiese misboek van Silos uit die 11<sup>de</sup>11de eeu en is waarskynlik in die Islamitiese deel van Spanje geskryf. Die vervaardiging van papier in [[Italië]] en [[Duitsland]] is teen 1400 opgeteken, rondom dieselfde tyd as wat die houtsnee drukwerktegniek vanaf materiaal na papier oorgedra is. Die eerste kommersieel suksesvolle papiermeule in [[Engeland]] is deur John Spilman in [[1588]] naby Dartford in Kent oopgemaak en het swaar op Duitse vaardigheid ten opsigte van papiervervaardiging gesteun.
 
== Papiervervaardiging ==
Lyn 39:
Tussen die een kant van die bak en die afskorting was 'n wentelende silinder met skerp punte wat die papiergrondstowwe wat om die middelafskorting gesirkuleer het, tot ʼn pulp versny het. Papiermeulens het meestal langs 'n rivier of 'n sterk stroom lopende water gestaan waar daar waterkrag beskikbaar was om die Hollander mee aan te dryf en ook skoon water om pulp mee te berei. Die papierbedryf is steeds een van die nywerhede wat die meeste water verbruik.
 
Die eerste papiermeule is in omstreeks 1280 in [[Fabriano]], [[Italië]], opgerig en die stad is teenswoordig nog 'n belangrike sentrum vir die papierbedryf. Die bedryf het later noordwaarts versprei na [[Frankryk]] (1338), [[Duitsland]] (1389), [[Switserland]] (1411), [[Brittanje]] (1490), [[Oostenryk]] (1498) en Nederland (ca. 1600). In 1798 het die Fransman Nicolas Louis Robert 'n papiermasjien uitgevind wat deur middel van ʼn roterende sifdoek 'n aaneenlopende papiervel met een handeling kon vervaardig.
 
Dit was die voorloper van die Fourdriniermasjiene, wat vandag wêreldwyd gebruik word. Dit bestaan uit 'n breë, aaneenlopende band van fyn gaas wat oor rollers beweeg en heen en weer skud. Wanneer die geklopte pulp uit die Hollander kom, stort dit in ʼn egalige stroom op die bewegende gaasband. Die masjien is in 1799 gepatenteer en in 1807 in ʼn aangepaste vorm in Brittanje bekend gestel, waarna die bedryf vinnig gemeganiseer geraak het. Met die ontwikkeling van die drukkuns het ‘n toenemende vraag na 'n verskeidenheid van papiersoorte en groottes ontstaan. Die eerste Suid-Afrikaanse papierfabriek is in 1920 by [[Kliprivier (dorp)|Kliprivier]] in die omgewing van [[Johannesburg]] opgerig.
Lyn 46:
Papier kan uit enige plantspesie vervaardig word, en die keuse word onder meer deur ekonomiese faktore en die gehalte van die papier bepaal. Namate die verbruik van papier toegeneem het, het ʼn ernstige tekort aan lap ontstaan en in die eerste helfte van die 19e eeu is die grondstof deur houtpulp vervang. Dit is vandag nog die hoofbron van papier. Lap en strooi word egter steeds vir die vervaardiging van spesiale papiersoorte gebruik.
 
In [[Suid-Afrika]] is aanvanklik net afvalpapier, en van 1938 af ook strooi, gebruik vir die vervaardiging van papier. Die grondstowwe is later deur hout vervang en die pulp- en papiernywerheid is teenswoordig Suid-Afrika se grootste enkele verbruiker van hout, veral denne- en bloekomhout. Die hout word op slypstene tot houtpulp gepers, wat meebring dat die veselwande skeur en uitrafel en gedeeltelik van lignien (naas sellulose die vernaamste bestanddeel van die veselwande) gesuiwer word.
 
Die sellulose verskyn op die oppervlak van die beskadigde wande en dit speel 'n belangrike rol by die vorming van papier op die papiermasjien - 'n proses waartydens die veselweefsels in die papierstof verstrengel raak. Deur die pulp te sif, te sorteer en met water te was, word stukkies bas, spaanders, sand en ander afval verwyder en sodra die regte verhouding tussen lang en kort vesels verkry is, kan die mengsel (meganiese pulp) tot houthoudende papier verwerk word.
Lyn 55:
 
=== Vervaardiging ===
Die meganiese vervaardiging van papier op ʼn'n aaneenlopende sif of ringmaasband vind in 4 prosesse plaas. Die verdunde [[Suspensie (chemie)|suspensie]] (grondstofmengsel wat vir minstens 95 % uit water bestaan) word in konstante hoeveelhede in die masjien ingevoer. Die suspensie word gedurende die nat bewerking gebruik. waartydens die papierstof op die aaneenlopende maasband ontwater en die papier gevorm word. Suigperswalse en droogsilinders maak dit verder droog voordat dit na die droogkant gevoer word.
 
Daar word dit deur strykwalse glad gemaak. en laastens word dit oor 'n oproltrommel tot 'n massa van ongeveer 10 ton gerol. Die rolle word weer in hanteerbare groottes gerol en gesny en stroke van minderwaardige gehalte word verwyder. Twee soorte papiermasjiene word hoofsaaklik gebruik, naamlik die Fourdriniermasjien en die silindermasjien; eersgenoemde word veral vir die vervaardiging van koerantpapier gebruik en laasgenoemde vir 'n beter gehalte papier.
 
Die Fourdrinier produseer papier van ongeveer 10 m wyd teen sowat 1 000 m per minuut, terwyl die silindermasjien se maksimumproduksie net sowat 100 m per minuut is vir papier van ongeveer 4 m wyd. By die masjien is die sifdoek gespan oor 'n silinder wat in ʼn'n houer met papierstof draai. Die vloeistofvlak binne die houer is laer as die buite die houer en die verskil in druk bring mee dat die papierstofvesels aan die sifdoek vaskleef. Na 'n halwe omwenteling kan die papiervel verwyder en na die perse deurgevoer word.
 
=== Papiersoorte ===
Lyn 66:
Hoëgehalte-skryfpapier word deur 'n watermerk gekenmerk. Die eienskappe van afdrukpapier word bepaal deur die gebruik daarvan en die drukprosesse waaraan dit onderhewig sal wees. Die goedkoopste afdrukpapier is koerantpapier (deur 'n masjien afgewerk). Die drukpapier bevat geen lym nie en het 'n hoogs gesatineerde oppervlak om doeltreffende kontak met die fyn diepdrukrasters te verseker. Glanspapier is aan beide kante verglans en is besonder glad, terwyl kunsdrukpapier weer 'n hoë weerkaatsingsvermoë het ten einde hoëgraadse vierkleurdruk tot sy reg te laat kom. Onverglansde papier het verskillende grade van gladheid. afhangende van die aantal kalanderrolle waardeur dit gepers is.
 
Dik papier het 'n lae relatiewe digtheid en word onder meer uit die sellulose van espartogras, ʼn'n Spaanse grassoort, vervaardig - ʼn'n dik boek kan uit betreklik min blaaie saamgestel word. Baie dun papier (Bybelpapier) bevat baie vuller, wat die ondeursigtigheid verhoog. Verpakkingspapier is dikwels glad aan die een kant; die dunste graad is sigaretpapier en die sterkste graad kraftpapier, wat vir onder meer verseëling gebruik word, byvoorbeeld by kabels.
 
Aangesien die papier waaruit banknote gemaak word, baie duursaam moet wees, word linnelomp dikwels as grondstof gebruik. Besondere papiersoorte is onder meer perkamentpapier (duursaam, water-, vet - en lugdig), filtreerpapier (gemaak van chemies suiwer lapvesels sonder enige byvoegings), deurskynende papier (deur die byvoeging van [[Kanadabalsem]]) en geïmpregneerde papier (vir verseëling en verpakking).
 
=== Groottes en gewigte van A-reeks papier===
[[Lêer:A_size_illustration.svg|duimnael|StandaardpapiergrootesStandaardpapiergroottes]]
Papier word in standaardgroottes vervaardig met konstante lengte- breedteverhoudings. Die basiese grootte, A-0, is 841 x 1189 mm en het 'n oppervlakte van 1&nbsp;m<sup>2</sup>. Die ander groottes het deur herhaalde halvering hieruit ontstaan dus het A-1 papier 'n oppervlak van 1/2&nbsp;m<sup>2</sup>, A-2 papier 'n oppervlak van 1/4&nbsp;m<sup>2</sup>, A-3 papier 'n oppervlak van 1/8&nbsp;m<sup>2</sup> ens. In elk geval is die verhouding tussen lengte en breedte gelyk aan <math>\sqrt{2}</math>, (afgerond tot die naaste millimeter). Die A-4-grootte word gewoonlik vir briefskryfpapier gebruik en die A-6 vir poskaarte. A-7 is die minimumgrootte vir posstukke. Vroeër is B-, C- en D-reekse ook vervaardig, maar die geringe aanvraag kon nie die produksie regverdig nie. Die oppervlak van B-0 papier is <math>\sqrt{2}</math>&nbsp;m<sup>2</sup>, dus is die grote van B-1 papier halfpad tussen die grote van A-0 and A-1 papier.<ref name=papersizes>{{en}}{{cite web
|url = https://www.papersizes.org/