Barry Hertzog: Verskil tussen weergawes

J.B.M. (Barry) Hertzog is gebore op [[3 April]] [[1866]] op [[Wellington]] in die [[Kaapkolonie]] uit 'n ou Kaapse geslag [[Afrikaners]]. Hy was die agtste kind van Johannes Albertus Munnik Hertzog en Susanna Maria Jacoba Hamman. Sy name het hy by sy peetpa, James Barry Munnik, die landdros van [[Wynberg]], gekry, wat op sy beurt genoem is na dr. [[James Barry]], die dokter wat sy en sy ma se lewe gered het nadat hy die eerste keisersnee in Suid-Afrika uitgevoer het. Dr. Barry wou nie geld vir die operasie aanvaar nie, maar het gevra dat die baba se vader, Thomas Munnik, die seuntjie na hom noem.

Hertzog het in die regte studeer aan die [[Universiteit Stellenbosch|Victoria-kollege]] (waar hy hom reeds geërg het aan die feit dat [[Engels]] i.p.v. [[Nederlands]] die voertaal was<ref>''De geschiedenis van de Apartheid'', deur: Brian Lapping ([[1986]]), bl. 57</ref>) en daarna aan die [[Universiteit van Amsterdam]]. Van [[1892]] tot [[1895]] het hy 'n regspraktyk in [[Pretoria]] ([[Zuid-Afrikaansche Republiek]]) gehad. In 1895 het hy regter in [[Bloemfontein]] ([[Oranje-Vrystaat]]) geword.

J.B.M. Hertzog is tydens die [[Tweede Vryheidsoorlog|Tweede Boereoorlog]] (1899–1902) van [[kommandant]] tot [[generaal]] in rang bevorder. As generaal het hy saam met 'n groep Boeresoldate met sukses die Kaapkolonie binne.<ref>''Grote [[Winkler Prins Encyclopedie]]'', 7de Druk, dl. 9, bl. 356, deur: red. Winkler Prins ([[1976]])</ref> Hy het die onderbevelvoerder van die leër van die [[Oranje-Vrystaat]] geword. Hy was gelief onder sy manskappe en 'n voorstander van guerrilla-aksies teen die [[Engelse]]. Hy was aanvanklik 'n voorstander van die voortgesette stryd tot die bitter einde, maar hy het later tot insig dat verdere bloedvergieting sinneloos was en op [[31 Mei]] [[1902]] was hy één van die ondertekenaars van die [[Vrede van Vereeniging]].

J.B.M. Hertzog het 'n vooraanstaande politikus in die [[Oranjerivierkolonie]] geword, soos die Oranje Vrystaat nou deur die Engelse genoem is. In [[1906]] was hy een van die oprigters van die ''[[Orangia Unie Party]]'' wat hom ten doel gestel het om die [[Afrikaner]]kultuur te behou met heftige verset teen assimilasie met die Engelse. In [[1907]], die jaar wat die Oranjerivierkolonie selfbestuur gekry het, tree Hertzog as prokureur-generaal en minister van Onderwys toe tot die kabinet van premier [[Abraham Fischer]]. In dieselfde jaar is hy ook vir die [[Smithfield|kiesafdeling Smithfield]] in die [[Suid-Afrikaanse Parlement|parlement]] verkies. Hy was vir 33 jaar parlementslid (eers in die parlement van die Oranjerivierkolonie, daarna, vanaf [[1910]], in die [[Volksraad|parlement van die Unie van Suid-Afrika]]).

Hertzog het die ''[[Suid-Afrikaanse Party]]'' van Botha verlaat en rig in [[Julie]] [[1914]] met enkele "Ou Boere" (veterane van die [[Tweede Vryheidsoorlog|Tweede Boereoorlog]] wat altyd anti-Engels en anti-[[imperialisme|imperialisties]] gebly het) die Nationale Partij op, wat in die volksmond bekend gestaan het as Natte of (NP), en in Afrikaans vertaal is met ''[[Nasionale Party]]''. Die NP het homself ten doel gestel om die Afrikaner volksmassa te emansipeer (bevry), die [[Afrikaner]]kultuur te behou en die magsmonopolie van die Engelse elite te breek. Die NP was ook 'n voorstander van [[segregasie]] van blankes en swartes ("[[apartheid]]") en 'n teenstander van die [[stemreg]] vir swartes ("Naturelle").

Tydens die [[Maritz-rebellie]]<ref>''[[Maritz-rebellie]]'': Opstand van [[Afrikaner]]nasionaliste onder leiding van kol. [[Manie Maritz]] – met [[Duitsland|Duitse]] hulp – teen die Engelse aan die begin van die [[Eerste Wêreldoorlog]]</ref> het Hertzog besluit om neutraal te bly. Hertzog het hom ook verset teen die Suid-Afrikaanse deelname aan die [[Eerste Wêreldoorlog]] aan die kant van Engeland en het neutraliteit bepleit. In [[1919]] volg [[Jan Christian Smuts|Jan Smuts]] premier Botha (†) op. Ondanks die feit dat Hertzog en Smuts persoonlik goed met mekaar oor die weg gekom het, het hulle politiese opvattings lynreg teenoor mekaar gestaan. Smuts het die koers van Botha gevolg en Hertzog het hom bly verset teen die Engelse hegemonie.

By die Suid-Afrikaanse parlementsverkiesing van [[1915]] het die Nasionale Party slegs 27 setels gekry, maar by die parlementsverkiesing van [[1920]] het die NP met 44 setels die grootste party geword. Danksy enkele oorwegend Engelstalige partye kon die Suid-Afrikaanse Party onder Smuts die mag behou.

Smuts het aanvanklik ook die steun van die armblankes geniet, maar nadat Smuts in [[1922]] die leër opdrag gegee om 'n mynwerkerstaking van blanke arbeiders aan die Rand met geweld te onderdruk<ref>''De geschiedenis van de Apartheid'', deur: Brian Lapping (1986), bl. 61</ref> het hy die steun verloor. Hertzog het skerp stelling ingeneem teen die geweld en het opgetree as verdediger van die regte van die armblanke arbeiders. By die parlementsverkiesing van [[1924]] verkry die gekombineerde Nasionale Party-Arbeidersparty die absolute meerderheid in die ''[[Volksraad]]'' ([[tweede kamer]] van die [[Parlement van Suid-Afrika]]). Hertzog het premier geword van 'n kabinet waarin die NP- as (twee) [[Arbeidersparty (Suid-Afrika, 1910)|Arbeidersparty]]-politici sitting gehad het. Kolonel [[Frederick Hugh Page Cresswell|Cresswell]] (minister van Verdediging) van die Arbeidersparty het vise-premier geword.

In [[1927]] is die vlag van Suid-Afrika verander en saam met ''"[[God save the Queen|God save the King]]"'' is ''"[[Die Stem van Suid-Afrika]]"'' as die amptelike volksliedere van die Unie van Suid-Afrika (1927) aanvaar. Ook wat die taalbeleid en die standpunte oor die Kleurlinggemeenskap betref, het Hertzog en Malan lynreg teen mekaar gestaan. Hertzog was van mening dat Nederlands nog altyd ons kultuurtaal was en dat ons hierdie taal deel met die Vlaminge en Nederlanders soos ook die Amerikaners en Australiërs 'n gemeenskaplike taal deel met die Engelse. Malan was van mening dat Nederlands 'n buitelandse produk was. Hertzog wou die Kleurlinge op die kieserslyste hou, terwyl Malan die Kleurling van die kieserslyste wou skrap.

By die parlementsverkiezing van [[1929]] het die NP die absolute meerderheid in die ''Volksraad'' verkry en die [[Arbeidersparty (Suid-Afrika, 1910)|Arbeidersparty]] is as koalisieparty laat vaar. Desondanks kon [[Frederick Hugh Page Cresswell]] en sy [[sosialisme|sosialistiese]] kollega, wat intussen uit die ''Arbeidersparty'' geskors is, as vise-premier aanbly, ondanks verset van die Kaapse afdeling van die NP.

Danksy die [[Statuut van Westminster]] ([[1931]]) verkry Suid-Afrika as grondgebied volledige onafhanklikheid binne die Britse Gemenebes. In dieselfde jaar verkry blanke vroue stemreg. Hertzog het sedertdien laat weet dat hy nie meer na 'n [[republiek]] streef nie. Suid-Afrika in sy oë al voldoende [[onafhanklikheid]] geniet. [[Daniel François Malan]] en die lede van die ''[[Broederbond]]'' het gevind dat Hertzog te gereeld kompromieë nastreef. Hy moes volgens hulle die ''"God save the King"'' as volkslied afgeskaf het en moes hy sy republikeinse idee nie laat vaar het nie.<ref name=autogenerated1>''De geschiedenis van de Apartheid'', deur: Brian Lapping (1986), bl. 82</ref>

In [[1933]], na die parlementsverkiesing, het die NP en die [[Suid-Afrikaanse Party]] (SAP) van Smuts 'n koalisie aangegaan en het Smuts vise-premier geword en Hertzog premier. 'n Jaar later, in [[1934]], het die NP en die SAP saamgesmelt, teen die sin van die regse vleuel van de NP, om die [[Verenigde Party]] (VP) te vorm. As gevolg hiervan het die republikeine onder parlementslid D.F. Malan hulle van die NP afgeskei en stig hulle die Gesuiwerde [[Nasionale Party]] (NP), met sy sterkste steun in die Kaapprovinsie en die Oranje-Vrystaat. Slegs een Transvaalse parlementslid van die NP het Malan gevolg om aan te sluit by die NP, naamlik [[Johannes Gerhardus Strijdom]].<ref name=autogenerated1 /><ref>BJ Liebenberg, 1985: Hertzog aan bewind. In CFJ Muller, 500 Jaar Suid-Afrikaanse geskiedenis, p437</ref>

== Laaste jare as premier == <!--Hy was nie die grondlegger van "apartheid" nie. Die opskrif was dus misleidend. -->

Tydens sy laaste jare as premier het Hertzog hom veral besig gehou met 'n verdere uitbreiding van die rassewette. Grondbesit vir swartes is verder beperk, die [[stemreg]] vir Kaapse swartes is afgeskaf ([[1936]]) en die reservate vir "Naturelle" is uitgebrei.

Hertzog was 'n teenstander van [[Suid-Afrika]]anse deelname aan die [[Tweede Wêreldoorlog]]. Volgens Hertzog moes [[Suid-Afrika]] neutraal bly. Hierin het hy lynreg teenoor Smuts gestaan, wat net soos die meeste Engelse blankes, 'n voorstander was van deelname aan die oorlog aan die kant van [[Groot-Brittanje]]. In die kabinet in [[September]] [[1939]] het 7 teen 6 ministers vir oorlogsdeelname <ref>''De geschiedenis van de Apartheid'', deur: Brian Lapping (1986), bl. 91</ref> gestem. Hertzog het verwag dat die parlement anders sou oordeel. Maar 80 teen 67 parlementariërs het [[4 September]] [[1939]] vir oorlogsdeelname gestem. 'n Groot deel van die vroeë NP parlementariërs het dus ook ten gunste van die oorlog gestem.<ref>''De geschiedenis van de Apartheid'', deur: Brian Lapping (1986), bl. 92</ref> Hertzog het dit as 'n nederlaag beskou en afgetree as premier. Op 5 September is Hertzog deur Smuts as premier opgevolg. Hertzog het met 37 ander VP lede weggebreek en die [[Volksparty]] gestig. Hertzog se Volksparty sou direk daarna weer saamsmelt met Malan se ''Gesuiwerde Nasionale Party'' om die Herenigde [[Nasionale Party]] (HNP) te vorm. Die hereniging was egter van korte duur. Die verskille tussen Hertzog en Malan was te groot. Hertzog het uit die politiek getree en sy belangrikste ondersteuners sou onder die leiding van [[N.C. Havenga]] die ''[[Afrikanerparty]]'' stig. Hertzog is in 1942 oorlede.

In [[1894]] trou Hertzog met Wilhelmina Jacoba (Mynie) Neethling en hulle het drie kinders gehad. Een van sy kinders, dr. [[Albert Hertzog]], het in [[1969]] die "verkrampte" [[Herstigte Nasionale Party]] (HNP) gestig teenoor die "verligte" Nasionale Party van [[B.J. Vorster]].