Friedrich Schiller: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Nadzik (besprekings | bydraes) k WPCHECK, Link equal to linktext using AWB |
|||
Lyn 28:
}}
'''Johann Christoph Friedrich von Schiller''' (* [[10 November]] [[1759]] in Marbach am Neckar, † [[9 Mei]] [[1805]] in [[Weimar]], geadel in [[1802]]) was 'n [[Duitsland|Duitse]] digter, filosoof en historikus.
Schiller word as die beduidendste Duitse dramatikus beskou, en baie van sy [[toneelstuk]]ke maak deel uit van die standaard-repertoire van Duitstalige teaters. In sy dramatiese bewerkings van geskiedkundige materiaal het hy veral die teenstellings tussen menslike lot en vryheid en tussen skuld en loutering getematiseer. Ook as lirikus was Schiller indvloedryk - sy gedagtes-liriek was rigtingwysend, sy ballades is van die gewildste Duitse gedigte.
Lyn 35:
== Vroeë lewe ==
'''Schiller''' se vader was 'n leëroffisier en later bestuurder van die hertoglike hoftuin in [[Stuttgart]], die hoofstad van [[Württemberg-Baden|Württemberg.]] Sy kinderjare was baie gelukkig en hy het tot aan die einde van sy lewe hegte bande met sy ouers en susters (veral [[Christophine Reinwald]], die oudste) gehad.
Sy ouers was streng godsdienstige mense, en in een stadium wou die jong '''Friedrich''' 'n predikant word. Hy is egter deur sy vader se werkgewer, hertog [[Karl Eugen]], ingeskryf by die hertoglike militêre akademie. Aanvanklik het Schiller die regte bestudeer, maar het oorgeslaan na die [[medisyne]].
== Ontluikende dramaturg ==
Intussen het hy ook in die geheim ''Die Rowers'' ([[Duits]]'': Die Räuber)'' voltooi, hoewel hy aan streng dissipline onderworpe was aan die akademie.
In [[1780]] is hy as militêre [[geneesheer]] in Stuttgart aangestel. Hy het met geleende geld die [[drama]] laat druk. Die eerste opvoering [[13 Januarie]] [[1782]], in [[Mannheim]], was 'n oorweldigende sukses. Hy het die gevoelens en gedagtes van sy tydgenote goed uitgebeeld.
Die [[Hertog]] was egter baie ontevrede toe hy van Schiller se literêre bedrywighede verneem en het hom verbied om enige verdere [[literêre werk]] te doen. Dit was die laaste strooi, en in 1782 het Schiller uit Stuttgart gevlug.
== Op die swerfpad ==
Lyn 50:
Die volgende paar jaar tot [[1787]] het Schiller op die swerfpad deurgebring en nog werke geskryf. Hy het gesukkel om sy voete te vind en het boonop [[Malaria]] opgedoen. Instussen het hy begin om die geskiedenis, die wysbegeerte en die klassieke letterkunde intensief te bestudeer.
In 1787 toon sy treurspel ''Don Karlos'', duidelik dat die jare van swaarkry '''Schiller''' innerlik gelouter het.
Hy is deur die invloed van sy vriende as hoogleraar in [[Geskiedenis]] by die [[Universiteit]] van [[Jena]] aangestel in [[1789]]. In [[1790]] is hy getroud met [[Caroline von Lengefeld]]. Hulle was baie gelukkig getroud.
== Werke ==
Die drama ''Wallenstein'' word beskou as die hoogtepunt van sy werk. Saam met die werk van Goethe vorm Schiller se werk die hoogtepunt van die Duitse Klassisisme. Johann Christoph Friedrich Schiller (Von Schiller sedert hy in [[1802]] tot die adelstand verhef is).
As seun van ʼn offisier in die Duitse leër het hy van [[1773]] tot [[1780]] op bevel van sy beskermheer, Karl Eugen, Hertog van [[Württemberg-Baden|Würtemberg]], aan die militêre akademie in die regte en medisyne gestudeer. Die militêre dissipline wat hy daar ervaar het, het reeds op vroeë ouderdom verset by Schiller aangewakker.
As student het hy die belangrikste werke van sy tyd - die meeste hiervan was verbode - gelees. Sy jeugdrama, ''Die Räuber'' ("Die rowers; [[1781]]), het nog duidelike invloed van die Sturm und Drang-periode vertoon. Ondanks tegniese tekortkominge het Schiller se ideale in die stuk na vore gekom: sy strewe na vryheid en natuurlikheid en sy afkeer van willekeur en onreg.
Na sy studie het Schiller militêre arts in Stuttgart geword. Omdat hy in [[1782]] sonder toestemming van die hertog twee keer 'n opvoering van sy werk in [[Mannheim]] - dit is buite die groothertogdom geleë – bygewoon het, is hy in arres geplaas en is hy as straf verbied om te skryf. In dieselfde jaar het hy na Mannheim gevlug, waar hy met moeite aan die lewe gebly het. Ondanks sy swak gesondheid was Schiller baie produktief.
In [[1783]] het sy republikeinse treurspel ''Die'' ''Verschwörung des Fiesko zu'' ''Genua'') ("Fiesko", of " Die sameswering in Genua") verskyn, waarin die onderwerp opnuut die vryheidstryd is. In [[1784]] het sy ''Kabale und'' ''Liebe'' (" Intrige en liefde"), ʼn burgerlike tragedie wat oorspronklik ''Louise Millerin'' geheet het, gevolg. Hierin het Schiller kritiek uitgespreek op die misbruike van die heersende klas. Omstreeks dieselfde tyd het hy die gedig ''An die'' ''Freude'' ("Aan die vreugde"; 1785) geskryf.
Die gedig het later beroemd geword as slotkoor van [[Ludwig van Beethoven|Beethoven]] se Negende Simfonie. ''Don Carlos'' [[1783|(1783]]-[[1787]]) was Schiller se eerste groot historiese drama. Saam met ''Nathan der Weise'' ("Nathan die wyse") van Lessing en Goethe se Iphigenie auf Tauris ("Iphigenia in Tauris") behoort die werk tot die groot dramas van die Duitse Klassisisme.
''Don Carlos'', wat in rymlose jambes geskryf is, is ʼn pleidooi vir verdraagsaamheid en het ook gedien as teks vir die gelyknamige Italiaanse opera van Verdi. Behalwe uit die keuse van historiese materiaal (''Don Carlos'' handel oor die despotisme van [[Filips II van Spanje|Filips II]]) blyk Schiller se belangstelling in die geskiedenis ook uit enkele studies: sy ''Geschichte des'' ''Abfalls der Vereinigten Niederlande'' ''von der Spanische Regierung'' ("Die geskiedenis van die revolusie van die verenigde Nederlande teen die Spaanse regering"; 1788), wat aan hom op aanbeveling van Goethe ʼn onbetaalde hoogleraarskap in Jena besorg het, en ''Geschicte des'' ''Dreissigjährigen Krieges'' ("Geskiedenis van die Dertigjarige Oorlog"; [[1791]]-[[1793]]).
Laasgenoemde werk het hom geïnspireer om die geskiedkundige drama ''Wallenstein'' ([[1799]]) te skryf. Schiller se persoonlike lewe het ʼn groot verandering ondergaan na sy huwelik in 1790 met Charlotte von Lengeveld, by wie hy twee seuns en 'n dogter gehad het. Sy vriendskap met die skrywer Goethe - hy het hom vir die eerste keer in [[1780]] ontmoet- het ook 'n groot invloed op sy lewe gehad. In [[1791]] het Schiller ernstig siek geword, en in die tyd het prins Christiaan Friedrich von Augustenburg hom finansieel gesteun.
Gedurende sy herstel van die siekte het hy 'n studie van die filosoof Immanuel Kant se geskrifte gemaak. Vir Schiller se filosofiese geskrifte, ''Über Anmut und Würde'' (1793) ("Oor grasie en waardigheid"; [[1793]]), ''Briefe über ästhetische'' ''Erziehung des Menschen'' (" Briewe oor die estetiese opvoeding van die mens"; [[1793]]-[[1795]]), ''Über naive und'' ''sentimentalische Dichtung'' ("Oor naïewe en sentimentele digkuns"; [[1795]]), het Kant se etiek en estetika die vertrekpunt gevorm. ''Briefe'' is ʼn pleidooi vir die strewe na vryheid soos dit in die Franse Revolusie tot uiting gekom het, al het Schiller die daarmee gepaardgaande geweld veroordeel.
Hy het die kuns gesien as die medium waardeur die mens van 'n sinnelike tot 'n redelike bestaan kon kom: in skoonheid word albei elemente van die menslike natuur geharmonieer. Gedurende dieselfde periode het Schiller sy bekende klassieke gedigte soos ''Die Götter'' ''Griechenlands'' ("Die gode van Griekeland"; [[1788]]), ''Die Künstler'' ("Die kunstenaars"; [[1789]]), ''Das Ideal'' ''und das Leben'' ("Die ideaal en die lewe"; 1795), ''Der Spaziergang'' ("Die wandeling") en ''Die Macht des'' ''Gesanges'' ("Die mag van die lied") geskryf.
Schiller het baie in sy eie tydskrifte, ''Die Horen'' ([[1795]]-[[1797]]) en ''Der Musenalmanach'' ([[1796]]-[[1800]]), gepubliseer. Hy het egter groot bekendheid verwerf met sy groot ballades soos ''Der Ring des'' ''Polykrates'' ("Die ring van Polukrates"), ''Die Kraniche des'' ''lbykus'' ("Die kraanvoëls van die Ibukos"), ''Der Handschuh'' ("Die handskoen") en ''Der Taucher'' ("Die duiker"). Al die werke dateer uit [[1797]]. Kantiaans van inhoud is die twee omvangryke gedigte ''Das'' ''Eleusinische Fest'' ("Die Eleusiniese fees"; [[1798]]) en ''Das Lied von der'' ''Glocke'' ("Die lied van die klokke; [[1799]]); laasgenoemde is later deur Max Bruch getoonset.
''Der Geisterseher'' ("Die spokesiener"), sy enigste en onvoltooide roman, het in [[1789]] verskyn. Die laaste jare van sy lewe het Schiller op aandrang van Goethe meestal aan die toneel gewy. Hy het onder meer [[William Shakespeare|Shakespeare]] se Macbeth en Racine se ''Phèdre'' vertaal en verwerk. Hy het in die tyd ook self weer begin skryf. Van sy latere werke is ''Wallenstein'' ([[1798]]- [[1799]]) die belangrikste. Die werk bestaan uit drie dele en speel hom af tydens die [[Dertigjarige Oorlog]].
Dit skets die magstryd tussen twee belangegroepe sender inagneming van die gewone volk. Schiller gee die verwarrende hoeveelheid feite so oorsigtelik weer dat die eenheid van die drama in die persoon van veldheer Wallenstein behoue bly. Dit is Schiller se enigste werk waarin 'n episode uit die eie Duitse geskiedenis behandel word. Die [[tragedie]] ''Maria Stuart'' ([[1801]]) is geneem uit die Britse geskiedenis. Die basiese verhaal handel oor die laaste 3 dae van die lewe van Maria, koningin van [[Skotland]] voordat sy deur haar niggie koningin [[Elizabeth I van Engeland|Elizabeth I]] tereggestel is. In [[1802]] is Schiller tot die adelstand verhef.
In dieselfde jaar verskyn ''Die Jungfrau von Orléans'', 'n werk wat gebaseer is op die lewe van [[Jeanne d'Arc]]. In ''Die Braut von'' ''Messina'' [[1803|(1803]]) het Schiller die klassieke tragedie nagevolg. Sy laaste voltooide drama, ''Wilhelm Tell'' ([[1804]]), het net soos sy eerste werk die stryd om vryheid as onderwerp. Die werk is later deur die komponis [[Gioachino Rossini|Rossini]] getoonset. Schiller is op [[9 Mei]] [[1805]] in Weimar aan longontsteking oorlede terwyl hy nog besig was om aan sy laaste en onvoltooide werk, ''Demetrius'', te werk.
== Goethe en Schiller ==
[[Lêer:Goethe-Schiller-Denkmal Weimar 1.JPG|links|duimnael|192x192px|Goethe-Schiller-Monument in die Theaterplatz, Weimar]]In [[1794]] begin die twee [[digter]]s gereeld vir mekaar skryf op inisiatief van '''Schiller'''. In [[1799]] verhuis Schiller na [[Weimar]], die tuiste van die beroemde digter en dramaturg [[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]]. Hulle het mekaar byna daagliks ontmoet en gedagtes gewissel waardeur hulle mekaar se skeppende werk wedersyds geprikkel het, en vele uitstekende werke opgelewer het.
Die stryd om sy gesondheid het '''Schiller''' baie geknou deur sy lewe. In die lente van [[1805]] het hy weer [[longontsteking]] opgedoen en is hy op [[9 Mei]] oorlede. Vandag rus sy stoflike oorskot in die vorstelike grafkelder van Weimar, aan die sy van sy groot vriend, Goethe.
Lyn 91:
* Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409664, volume 25, bl. 21, 22
* KENNIS, vol 12, 1980, bl. 2372-2373, ISBN 0 7981 0834 7
| |||