|
'n '''Akteur''' is 'n persoon wat 'n karakter uitbeeld in 'n uitvoering (ook '''aktrise'''; [[Akteur|sien hieronder]]).<ref>"The dramatic world can be extended to include the 'author', the 'audience' and even the 'theatre'; but these remain 'possible' surrogates, not the 'actual' referents as such" (Elam 1980, 110).</ref> Die akteur doen die uitvoering "in die vlees" in die tradisionele medium van die [[teater]] of in die moderne media soos [[Rolprent|film]], [[radio]] en [[televisie]]. Die ooreenstemmende Griekse term is ὑποκριτής (hupokritḗs), letterlik "die een wat antwoorde".<ref name="hypocrite">{{Cite web|url=http://oxforddictionaries.com/definition/english/actor?q=actor|title=Definition of actor}}</ref> Die kuns lê in die akteur se interpretasie van die karakter wat uitgebeeld word en in sy toneelspel. Die woord rol, wat verwys na die akteur se interpretasie van 'n karakter, verwys na die rolle papiere wat gebruik was in teaters. Interpretasie van 'n rol, geskied selfs as die akteur "homself speel", in sommige eksperimentele teaterstukke.
Voorheen, in [[antieke Griekeland]], [[Antieke Rome|Rome]], die [[Middeleeue|Middeleeuse wêreld]], en in die tyd van [[William Shakespeare]], kon net mans akteurs wees en vroue se rolle is oor die algemeen gespeel deur mans of seuns.<ref name="Neziroski 2003">{{Citecite web |url=http://csmt.uchicago.edu/glossary2004/narrativelyricdrama.htm |title=narrative, lyric, drama |last=Neziroski |first=Lirim |year=2003 |website=Theories of Media :: Keywords Glossary :: multimedia |publisher=University of Chicago |access-date=2009-03-14 Maart 2009 |quote=For example, until the late 1600s, audiences were opposed to seeing women on stage, because of the belief stage performance reduced them to the status of showgirls and prostitutes. Even Shakespeare's plays were performed by boys dressed in drag. |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191119194301/http://csmt.uchicago.edu:80/glossary2004/narrativelyricdrama.htm |archive-date=19 November 2019 |url-status=live|df=dmy-all}}</ref> Terwyl Antieke Rome later vroue toegelaat het om rolle te vertolk, het hulle slegs klein dele gekry om te praat. Die [[commedia dell'arte]] van [[Italië]] het egter professionele vroue toegelaat om deel te wees van uitvoerings: Lucrezia Di Siena, wie se naam op 'n kontrak van akteurs is van [[10 Oktober]] [[1564]], word gereken as die eerste Italiaanse aktrise, met Vincenza Armani en Barbara Flaminia as die eerste primadonnas, en is die eerste goed gedokumenteerde aktrises in Italië (en [[Europa]]).<ref name="auto">Giacomo Oreglia (2002). Commedia dell'arte. Ordfront. {{ISBN|91-7324-602-6}}</ref> Nadat die Engelse Herstel van [[1660]], het vroue begin om te verskyn op die verhoog in [[Engeland]]. In moderne tye, veral in die pantomime en 'n paar operas, het vroue soms die rolle van seuns of jong mans gespeel.<ref name="PDF">{{Cite web|url=http://www.s-sj.org/pdfs/St-Dusinberre-web.pdf|title=Boys Becoming Women in Shakespeare's Plays|last=JULIET DUSINBERRE|website=S-sj.org\accessdate=22 October 2017}}</ref>
== Geskiedenis ==
== Teenoorgestelde geslag ==
Voorheen, in sekere gemeenskappe, kon net mans akteurs wees. In [[antieke Griekeland]] en [[antieke Rome]]<ref>{{Citecite web |url=http://www.bbc.co.uk/radio4/womanshour/2002_52_fri_04.shtml |title=BBC - Radio 4 - Woman's Hour -Women Actors in Ancient Rome |website=Bbc.co.uk |access-date=22 OctoberOktober 2017 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20151106153955/http://www.bbc.co.uk/radio4/womanshour/2002_52_fri_04.shtml |archive-date=6 November 2015 |url-status=live|df=dmy-all}}</ref> en die [[Middeleeue|Middeleeuse wêreld]], was dit beskou as 'n skande vir 'n vrou om op 'n verhoog te wees; dit is geglo tot en met die 17de eeu in [[Venesië]]. In die tyd van [[William Shakespeare]], is vroue se rolle oor die algemeen deur mans of seuns vertolk.<ref name="Neziroski 2003">{{Cite web|url=http://csmt.uchicago.edu/glossary2004/narrativelyricdrama.htm|title=narrative, lyric, drama|last=Neziroski|first=Lirim|year=2003|website=Theories of Media :: Keywords Glossary :: multimedia|publisher=University of Chicago|access-date=2009-03-14|quote=For example, until the late 1600s, audiences were opposed to seeing women on stage, because of the belief stage performance reduced them to the status of showgirls and prostitutes. Even Shakespeare's plays were performed by boys dressed in drag.}}</ref>
Toe 'n agtien-jaar Puriteinse verbod op drama opgehef was in 1660, het vroue begin deelneem aan produksies in Engeland. Margaret Hughes word dikwels gereken as die eerste professionele aktrise op die Engelse verhoë. <ref>{{Citecite web |url=https://www.theguardian.com/comment/story/0,,1534673,00.html |title=Smallweed |last=Smallweed |date=23 JulyJulie 2005 |publisher=The Guardian |archive-url=https://web.archive.org/web/20090422150043/http://www.guardian.co.uk/comment/story/0%2C%2C1534673%2C00.html|archiveaccess-date=2214 AprilMaart 2009|access-date=2009-03-14 |quote="Whereas women's parts in plays have hitherto been acted by men in the habits of women ... we do permit and give leave for the time to come that all women's parts be acted by women," Charles II ordained in 1662. According to Brewer's Dictionary of Phrase and Fable, the first actress to exploit this new freedom was Margaret Hughes, as Desdemona in Othello on December 8, 1660. |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20090422150043/http://www.guardian.co.uk/comment/story/0%2C%2C1534673%2C00.html |archive-date=22 April 2009 |url-status=live|df=dmy-all}}</ref> Hierdie verbod is deels beëindig tydens die bewind van [[Karel II van Engeland|Charles II]], omdat hy aktrises op die verhoog geniet het.<ref>{{Cite web|url=https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1885/10/18/103638994.pdf|title=Women as actresses|date=18 October 1885|website=Notes and Queries|publisher=The New York Times|archive-url=https://web.archive.org/web/20110511120210/https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1885/10/18/103638994.pdf|archive-date=May 11, 2011|access-date=2009-03-14|quote=There seems no doubt that actresses did not perform on the stage till the Restoration, in the earliest years of which Pepys says for the first time he saw an actress upon the stage. Charles II, must have brought the usage from the Continent, where women had long been employed instead of boys or youths in the representation of female characters.}}</ref> Charles II het ook briewe uitgereik aan Thomas Killigrew en William Davenant om hulle magtiging te gee om op te voer by twee Londen teatermaatskappy, met meer ernstige dramas, die briewe is ook in 1662 aangepas en weer uitgereik wat aktrises toelating tot die verhoog gee vir die eerste keer.<ref>Fisk, Deborah Payne (2001). "The Restoration Actress". In Owen, Susan J. ''A companion to restoration drama'', pg. 73, (1. publ. ed.). Oxford [u.a.]: Blackwell. {{ISBN|978-0631219231}}.</ref>
In die [[19de eeu]] is vroue in teater in 'n negatiewe lig beskou en gesien as losbandig. Ten spyte van die vooroordele van hierdie tydperk, was die ook die tyd van die eerste vroulike "sterre", veral [[Sarah Bernhardt]].<ref>'Studies in hysteria': actress and courtesan, Sarah Bernhardt and Mrs Patrick Campbell</ref>
Hoewel vroue in Engeland tot en met die tweede helfte van die 17de eeu nie op die verhoog verskyn het nie, was hulle wel in opvoerings betrokke in [[Italië]], [[Spanje]] en [[Frankryk]] laat in die [[16de eeu]]. Lucrezia Di Siena, wie se naam op 'n akteurskontrak in [[Rome]] aangeteken is vanaf 10 Oktober 1564, word na verwys as die eerste Italiaanse aktrise en Vincenza Armani en Barbara Flaminia was die eerste primadonnas en die eerste gedokumenteerde aktrises in Italië (en Europa).
Ná 1660 in [[Koninkryk van Engeland|Engeland]], toe vroue op die verhoog begin verskyn het, is die terme ''akteur'' of ''aktrise'' aanvanklik gebruik uitruilbare rolle van vroulike kunstenaars, maar later via Franse invloed het die term ''aktrice'' [[aktrise]] geword en is gebruik as die term om na vroulike kunstenaars in teater en film te verwys. Die [[etimologie]] is 'n eenvoudige afleiding uit ''akteur'' . Wanneer daar na groepe of 'n groep kunstenaars verwys word van beide geslagte, word die term ''akteurs'' gebruik.<ref name="theguardian.com">{{Citecite web |url=https://www.theguardian.com/theobserver/2011/sep/25/readers-editor-actor-or-actress |title=The readers' editor on... Actor or actress? |last=Pritchard |first=Stephen |date=24 September 2011 |website=Theguardian.com |access-date=22 OctoberOktober 2017 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191202050108/https://www.theguardian.com/theobserver/2011/sep/25/readers-editor-actor-or-actress |archive-date=2 Desember 2019 |url-status=live|df=dmy-all}}</ref>
Die heraanvaarding van die neutrale term dateer terug na die post-oorlog tydperk van die 1950 en 60's toe bydraes deur vroue tot kultuur oor die algemeen hersien is. Toe ''The Observer'' en ''[[The Guardian]]'' hul gekombineerde stylgids gepubliseer het, is die term akteur gebruik om na mans en vroue te verwys; en wanneer die term ''aktrise'' gebruik word is dit slegs wanneer die woord voor 'n toekenning se naam staan, byvoorbeeld: Oscar vir beste aktrise. <ref name="theguardian.com">{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/theobserver/2011/sep/25/readers-editor-actor-or-actress|title=The readers' editor on... Actor or actress?|last=Pritchard|first=Stephen|date=24 September 2011|website=Theguardian.com|access-date=22 October 2017}}</ref> Die gids se skrywers verklaar dat aktrises in dieselfde kategorie as skrywers, komediante, bestuurders, vroulike dokters en manlike verpleërs val en dateer van 'n tydperk toe sekere professies slegs vir een geslag was (gewoonlik mans). Die aktrise [[Whoopi Goldberg]] het in 'n onderhoud dit as volg uiteen gesit: "'n Aktrise kan slegs deur 'n vrou gespeel word. Ek is 'n akteur - ek kan enige rol vertolk." Die [[Verenigde Koninkryk]] se kunstenaars unie, ''Equity'', het geen beleid op die gebruik van akteur of aktrise nie. 'n Woordvoerder van Equity het gesê dat die unie glo daar is nog nie konsensus bereik oor die term nie en dat dit verdeeldheid bring. In 2009 het die ''Los Angeles Times'' verklaar dat "Aktrise", die algemene term bly wat gebruik word in die groot waarnemende toekennings wat gegee word aan vroulike kunstenaars<ref name="latimes">{{Cite web|url=http://articles.latimes.com/2009/jan/18/entertainment/ca-actress18|title=From actor to actress and back again|last=Linden|first=Sheri|date=18 January 2009|website=Entertainment|publisher=Los Angeles Times|access-date=2009-03-14|quote=It would be several decades before the word "actress" appeared – 1700, according to the Oxford English Dictionary, more than a century after the word "actor" was first used to denote a theatrical performer, supplanting the less professional-sounding "player."}}</ref> (bv., Academy Toekenning vir Beste Aktrise).
<br />
[[Lêer:Meryl_Streep_from_"Florence_Foster_Jenkins"_at_Opening_Ceremony_of_the_Tokyo_International_Film_Festival_2016_(33644504135).jpg|duimnael|Die akteur [[Meryl Streep]]]]
Vanaf 1894 tot die einde van die 1920's, was films sonder klank. Akteurs in stil films moes met hul liggaamstaal en gesigsuitdrukkings alle emosies en reaksies beklemtoon sodat die gehoor 'n beter begrip kon vorm van wat in die toneel uitgebeeld word. Die melodramatiese spel was ook gewortel in teater, waar bewegings groot en sigbaar moes wees. Vaudeville-teater was 'n gewilde oorsprong van baie Amerikaanse stil film akteurs. Die deurdringende teenwoordigheid van verhoog akteurs het gelei tot regiseur, [[Marshall Neilan]], se uitbarsting in 1917: "hoe gouer die verhoog akteurs wat by film aangekom het, padgee, hoe beter sal dit wees vir films." In ander gevalle het regiseure soos John Griffith Wray weer vereis dat akteurs lewensgrootte bewegings moet maak om 'n klem te plaas op uitdrukkings. Teen 1914 het dit aan die lig gekom dat Amerikaanse kykers eerder natuurlike tonele op die skerm wil sien.{{Sfn|brownlow|1968}}
Baanbrekers filmregiseure in Europa en die Verenigde State van Amerika het die beperkings van die vroeë 1910's raakgesien. Stil films se spel het meer natuurlik begin word en as gevolg van die werk van D.W. Griffith, het kinematografie verbeter en 'n subtiele, natuurlike toon ingeneem.<ref name="infoplease.com">{{Citecite web |url=http://www.infoplease.com/cig/movies-flicks-film/film-acting-vs-theater-acting.html |title=Movies and Film |publisher=infoplease.com |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20161130034638/http://www.infoplease.com:80/cig/movies-flicks-film/film-acting-vs-theater-acting.html |archive-date=30 November 2016 |url-status=live|df=dmy-all}}</ref>
[[Lillian Gish]] is erken as die eerste ware film aktrise vir haar werk in hierdie tyd vir haar baanbrekerswerk op die verhoog en op die skerm. Regiseure soos Albert Capellani en Maurice Tourneur het begin aandring op naturalisme in hul films. Teen die middel van die 1920's het baie Amerikaanse stil films hierdie naturalistiese styl aangeneem, hoewel laeprofiel style steeds gebruik is, soos in die film ''Metropolis''. {{Sfn|Brownlow|1968}}
==== Die koms van klank in film ====
Film akteurs moet gewoond wees aan 'n kamera voor hulle<ref>{{Citecite web |url=http://www.ace-your-audition.com/auditions-for-film.html |title=Auditions for Film: Movie Acting Tips and Techniques |website=Ace-your-audition.com |access-date=22 OctoberOktober 2017 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190323065927/http://www.ace-your-audition.com:80/auditions-for-film.html |archive-date=23 Maart 2019 |url-status=live|df=dmy-all}}</ref>en moet hul posisie kan inneem. Hierdie posisie is gemerk op die vloer met band en dit is waar die maksimum lig en kamera fokus gaan wees. Film akteurs moet ook weet hoe om goed voor te berei vir oudisies, wat gewoonlik 'n gedeelte uit die teks is.
In teenstelling met teater akteurs, wat karakters ontwikkel om te herhaal vir gehore, is daar 'n gebrek aan kontinuïeit by film akteurs, omdat tonele nie noodwendig opeenvolgend geskiet word nie, dus moet die film akteur se karakter reeds ten volle ontwikkel wees.<ref name="infoplease.com">{{Cite web|url=http://www.infoplease.com/cig/movies-flicks-film/film-acting-vs-theater-acting.html|title=Movies and Film|publisher=infoplease.com}}</ref>
Omdat film die kleinste gebaar vasvang en vergroot, vereis dit 'n flambojante en liggaamlike uitvoering van die akteur. Die emosie is die moeilikste aspek om te bemeester in film, slegs klein gesigsuitdrukkings is nodig om 'n geloofwaardige karakter te skep.<ref name="infoplease.com">{{Cite web|url=http://www.infoplease.com/cig/movies-flicks-film/film-acting-vs-theater-acting.html|title=Movies and Film|publisher=infoplease.com}}</ref> Sommige teater sterre kon die oorgang van teater na film suksesvol behaal (byvoorbeeld, [[Laurence Olivier]], [[Glenn Close]], en [[Julie Andrews]]).
=== In televisie ===
|
