Hidrostatiese ewewig: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
k Robot: standardiseer verwysingsjablone en voeg argiefskakels in.
k Robot: standardiseer verwysingsjablone en voeg argiefskakels in.
Lyn 3:
'''Hidrostatiese ewewig''' of '''hidrostatiese balans''' is ’n toestand waar die uitwerking van die swaartekrag op ’n volume vloeistof of gas gebalanseer word deur ’n drukgradiënt (’n krag in die teenoorgestelde rigting).<ref>{{cite book |title=Fluid Mechanics |last=White |first=Frank M. |year=2008 |publisher=McGraw-Hill |location=New York |isbn=978-0-07-128645-9 |pages=63–107 |chapter=Pressure Distribution in a Fluid }}</ref> So keer die drukgradiënt byvoorbeeld dat swaartekrag die [[Aarde]] se [[atmosfeer]] in ’n dun, digte dop ineendruk, terwyl swaartekrag keer dat die drukgradiënt die atmosfeer in die ruimte uitsprei.
 
Hidrostatiese ewewig het ook ander rolle in [[astrofisika]] en planetêre [[geologie]]. Dit is onder meer die kenmerk wat [[planeet|planete]] en [[dwergplaneet|dwergplanete]] onderskei van ander klein liggame in die [[sonnestelsel]]. Planete en dwergplanete is voorwerpe wat genoeg swaartekrag het om hulle in 'n ronde vorm te druk en hidrostatiese ewewig te laat bereik. So ’n liggaam is simmetries gerond in ’n [[sferoïed]] of [[Ellips|ellipsoïed]], waar enige onegaligheid op die oppervlak veroorsaak word deur die relatief dun, soliede [[kors]]. Daar is tans 32 sonnestelselvoorwerpe in hidrostatiese ewewig wat deur waarneming bevestig is (hulle word somes "[[Planeet#Planetêre massa|planemo's]]" genoem),<ref>[[Alan Stern]] glo hulle is almal planete, maar dit word deur die [[Internasionale Astronomiese Unie]] verwerp.</ref> nog sewe<ref name=brown>{{cite web |url=http://www.gps.caltech.edu/~mbrown/dps.html |title=Astronomer Mike Brown |publisher=Gps.caltech.edu |date=1 November 2013 |access-date=15 Junie 2014 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20140924041007/http://www.gps.caltech.edu/~mbrown/dps.html |archive-date=24 September 2014 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> wat feitlik seker is en nog sowat honderde wat ’n moontlikheid is.<ref name=brown/>
 
==In astrofisika==
In enige gegewe laag of skil van ’n [[ster]] is daar ’n hidrostatiese ewewig tussen die uitwaartse termiese druk van onder en die gewig van die materiaal wat van bo af inwaarts druk. Die isotropiese swaartekragveld druk die ster in die kompakste moontlike vorm. ’n Roterende ster in hidrostatiese ewewig is ’n afgeplatte bol tot op ’n sekere (kritieke) hoeksnelheid. ’n Uiterse voorbeeld van hierdie verskynsel is die ster [[Vega]], wat ’n rotasieperiode van 12,5 uur het. Die gevolg is dat Vega sowat 20% groter by sy ewenaar as by sy pole is. ’n Ster met ’n hoeksnelheid van meer as die kritieke hoeksnelheid word ’n ongelyksydige ellipsoïed, en as dit nog vinniger roteer, is dit nie meer ’n ellipsoïed nie, maar peer- of eiervormig. Daarna kom nog vorms voor, hoewel vorms ná ongelyksydig nie stabiel is nie.<ref>{{cite web |url=http://www.josleys.com/show_gallery.php?galid=313 |title=Gallery : The shape of Planet Earth |publisher=Josleys.com |date= |access-date=15 Junie 2014 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191029144220/http://www.josleys.com:80/show_gallery.php?galid=313 |archive-date=29 Oktober 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>
 
As die ster nabygeleë metgeselle met ’n groot massa het, is getykragte ook ter sprake en dit kan die ster in ’n ongelyksydige vorm verwring, terwyl sy blote rotasie dit ’n sferoïed sou gemaak het. ’n Voorbeeld hiervan is [[Beta Lyrae]].
Lyn 15:
Daar word geglo ysige voorwerpe met ’n deursnee van groter as rofweg 400&nbsp;km is gewoonlik in hidrostatiese ewewig, terwyl kleineres nie is nie. Ysige voorwerpe het ’n kleiner massa vir hidrostatiese ewewig nodig as rotsagtige voorwerpe. Die kleinste liggaam in die Sonnestelsel wat in ’n bevestigde hidrostatiese ewewig is, is die dwergplaneet [[Ceres (dwergplaneet)|Ceres]], op 945&nbsp;km, en die grootste liggaam wat nie in ’n hidrostatiese ewewig is nie, is die ysige maan [[Iapetus (maan)|Iapetus]], op 1&nbsp;470&nbsp;km.
 
Omdat sommige planete, dwergplanete en mane ongelyke oppervlakke het, is dié definisie in ’n mate buigsaam, maar ’n spesifieke manier om ’n voorwerp se vorm volgens hierdie standaard te bepaal is nog nie aangekondig nie. Plaaslike ongelykhede kan in pas wees met hidrostatiese ewewig. Die enorme basis van [[Mauna Kea]] het byvoorbeeld die omringende aarkors vervorm en platgedruk, sodat die algemene verspreiding van massa naby aan ’n ewewig is. Die grootte van die speling wat vir die definisie toegelaat word, kan die klassifikasie van Vesta beïnvloed. Dit het miskien solied geword terwyl dit in hidrostatiese ewewig was, maar dit is sedertdien in ’n groot mate misvorm deur groot impakte (dit is nou 572,6&nbsp;×&nbsp;557,2&nbsp;×&nbsp;446,4&nbsp;km).<ref name="Hubble">{{cite web |author=Savage, Don |author2=Jones, Tammy |author3=Villard, Ray |date=19 April 1995 |title=Asteroid or Mini-Planet? Hubble Maps the Ancient Surface of Vesta (Key Stages in the Evolution of the Asteroid Vesta) |publisher=Hubble Site News Release STScI-1995-20 |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/1995/20/image/c |access-date=17 Oktober 2006 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160709103944/http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/1995/20/image/c/ |archive-date=9 Julie 2016 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>
 
== Verwysings ==