Nieu-Guinee: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
k Robot: standardiseer verwysingsjablone en voeg argiefskakels in. |
k Robot: standardiseer verwysingsjablone en voeg argiefskakels in. |
||
Lyn 48:
[[Lêer:New Guinea (1884-1919).png|duimnael|links|Historiese politiese situasie op Nieu-Guinee tussen 1884 en 1919]]
[[Lêer:New guinea named.PNG|duimnael|links|Huidige politiese situasie op Nieu-Guinee]]
Nieu-Guinee word onderskei van sy droër, meer gelyke,<ref>{{cite news |url=http://www.smh.com.au/news/National/Map-from-above-shows-Australia-is-a-very-flat-place/2005/01/21/1106110947946.html |title=Map from above shows Australia is a very flat place |date=21 Januarie 2005 |last=Macey |first=Richard |publisher=The Sydney Morning Herald |access-date=5 April 2010 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20171010152047/http://www.smh.com.au/news/National/Map-from-above-shows-Australia-is-a-very-flat-place/2005/01/21/1106110947946.html |archive-date=10 Oktober 2017 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> en minder vrugbare<ref>{{en}} {{cite web|url=http://www.abc.net.au/quantum/info/q95-19-5.htm|title=A Chat with Tim Flannery on Population Control|last=Kelly|first=Karina|publisher=Australian Broadcasting Corporation|date=13 September 1995|accessdate=23 April 2010}} "Wel, Australië het by verre die wêreld se mins vrugbare grond".</ref><ref>{{en}} {{cite web|title=Damaged Dirt|publisher=The Advertiser|last=Grant|first= Cameron | url=http://www.1degree.com.au/files/AdvertiserPartworks_Part3_Page8.pdf?download=1&filename=AdvertiserPartworks_Part3_Page8.pdf|date=Augustus 2007|accessdate=23 April 2010|archiveurl=http://web.archive.org/web/20110516042307/http://www.1degree.com.au/files/AdvertiserPartworks_Part3_Page8.pdf?download=1&filename=AdvertiserPartworks_Part3_Page8.pdf|archivedate=16 May 2011}} "Australië het die oudste, mees verweerde gronde op die planeet."</ref> suidelike eweknie, Australië, deur die aktiewe vulkaniese geologie, met die hoogste punt, [[Poensjak Djaia]] (of Carstenszpiramide), wat reik tot 'n hoogte van 4 884 m (16 023 vt). Tog deel die twee landmassas 'n soortgelyke fauna, met [[buideldier]]e, insluitend wallabies en possums, en die eierlêende monotreem, die mierystervark, of [[echidna]]. Buiten [[vlermuis]]e en sowat twee dosyn inheemse [[knaagdier]]genera,<ref>{{en}} {{cite journal |title=A Phylogeny of New Guinea Rodent Genera Based on Phallic Morphology |first=W. Z., Jr. |last=Lidicker |journal=Journal of Mammalogy |volume=49 |issue=4 |year=1968 |pages=609–643 |doi=10.2307/1378724 }}</ref> is daar, buiten die [[mens]], geen inheemse plasentale [[soogdiere]] nie. [[Vark]]e, verskeie bykomende rotsoorte, en die voorouer van die Nieu-Guinese singende hond het weens menslike kolonisering die eiland binnegekom.
Menslike teenwoordigheid op die eiland dateer minstens 40 000 jaar terug na die oudste mensemigrasies uit [[Afrika]]. Navorsing dui dat 'n vroeë en onafhanklike [[landbou]]kultuur in die hooglande gevestig is, met getuienis van waterleidings wat minstens 10 000 jaar terugdateer.<ref>{{en}} "Die span het ook hooftrekke gedateer wat ooreenkom met die plant, grawe, en vasbind van plante, en gelokaliseerde waterleidingstelsels tot 10 000 jaar gelede. Saamgehoopte holms vir water-intolerante plante soos piesangs, suikerriet en jamme word gedateer na sowat 6 500 jaar gelede." "Was Papua New Guinea an Early Agriculture Pioneer?", deur John Roach, vir ''National Geographic News'', [http://news.nationalgeographic.com/news/2003/06/0623_030623_kukagriculture.html 23 Junie 2003]</ref> Weens die ruime tydsbestek van die eiland se bewoning, en die hoogsgefragmenteerde landskap, word 'n groot getal tale hier gebesig, met om en by 1 000 ('n groter getal as dié van meeste kontinente) wat gekatalogiseer is uit 'n geraamde wêreldwye pre-Colombiaanse totaal van 6 000 mensdialekte. Meeste word geklassifiseer as [[Papoeas]]tale, 'n algemeen aanvaarde geografiese term wat 'n minderheid outeurs voorhou as 'n generiese term. 'n Aantal [[Austronesiese tale]] word aan die kuslyn en aanliggende eilande gepraat.
Lyn 54:
In die 16de eeu is die eiland ''Nueva Guinea'' genoem deur die Spaanse ontdekkers daarvan. In die onlangse geskiedenis was westelike Nieu-Guinee ingesluit in die [[Nederlands-Indië|Nederlands-Oos-Indiese kolonie]]. Die [[Duitsers]] het die noordkus van die eiland se oostelike helfte geannekseer as Duits-Nieu-Guinee in hul voor–[[Eerste Wêreldoorlog|Eerste-Wêreldoorlogse]] koloniale uitbreiding. Volgend op die [[Verdrag van Versailles]] is die Duitse afdeling aan [[Australië]] toegeken (wat reeds aanspraak op die suidooste gemaak het, as die sg. Territorium van Papoea) as 'n [[Volkebond]]-mandaat. Die oostelike helfte van die eiland het in 1975 onafhanklikheid van Australië verkry as [[Papoea-Nieu-Guinee]]. Die westelike helfte het in 1961 onafhanklikheid van Nederland verkry, maar het kort hierop gestem om by [[Indonesië]] ingesluit te word.
Die belangrikste stede op Nieu-Guinee is [[Djajapoera]] in Indonesië en [[Port Moresby]], die hoofstad van Papoea-Nieu-Guinee. Nieu-Guinee word begrens deur die [[Arafurasee]] in die suidweste, die [[Seramsee]] in die weste, die oop Stille Oseaan in die noorde, die [[Bismarcksee]] in die noordooste, die [[Salomonssee]] in die ooste, die [[Koraalsee]] in die suidooste en die Torres-straat in die suide.<ref>{{cite web |url=https://www.britannica.com/place/New-Guinea |title=New Guinea |publisher=[[Encyclopædia Britannica]] |access-date=18 April 2020 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200511215113/https://www.britannica.com/place/New-Guinea |archive-date=11 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Nieu-Guinee huisves die grootste tropiese [[reënwoud]] van [[Australasië]], die rykste [[Koraalrif|koraalriwwe]] in die wêreld en die rykste [[biodiversiteit]] buite die [[Amasonerivier|Amasonebekken]].
== Sien ook ==
| |||