Aarde: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
k Robot: standardiseer verwysingsjablone en voeg argiefskakels in.
k Robot: standardiseer verwysingsjablone en voeg argiefskakels in.
Lyn 18:
| asc_node = 348,73936°<ref name="earth_fact_sheet" />
| arg_peri = 114,20783°<ref name="earth_fact_sheet" />´
| satellites = 1 natuurlike [[maan]]<br />sowat 1 000 kunsmatige [[satelliet]]e<ref name=ucs>{{cite web |title=UCS Satellite Database |date=31 Januarie 2011 |work=Nuclear Weapons & Global Security |publisher=Union of Concerned Scientists |url=http://www.ucsusa.org/nuclear_weapons_and_global_security/space_weapons/technical_issues/ucs-satellite-database.html |access-date=12 Mei 2011 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209174212/http://www.ucsusa.org/nuclear_weapons_and_global_security/space_weapons/technical_issues/ucs-satellite-database.html |archive-date=9 Februarie 2014 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>
| minorplanet =
| physical_characteristics = yes
Lyn 40:
| temperatures = yes
| temp_name1 = [[Kelvin]]
| min_temp_1 = 184<ref name=asu_lowest_temp>{{cite web |url=http://wmo.asu.edu/world-lowest-temperature |title=World: Lowest Temperature |work=[[WMO]] Weather and Climate Extremes Archive |publisher=Arizona State University |access-date=7 Augustus 2010 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160819191659/http://wmo.asu.edu/world-lowest-temperature |archive-date=19 Augustus 2016 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref>
| mean_temp_1 = 287,2<ref name=kinver20091210>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm |title=Global average temperature may hit record level in 2010 |last1=Kinver |first1=Mark |date=10 Desember 2009 |work=BBC Online |access-date=22 April 2010 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427090803/http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>
| max_temp_1 = 331<ref name=asu_highest_temp>{{cite web |url=http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature |title=World: Highest Temperature |work=WMO Weather and Climate Extremes Archive |publisher=Arizona State University |access-date=7 Augustus 2010 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160819062033/http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature |archive-date=19 Augustus 2016 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref>
| temp_name2 = [[Celsius]]
| min_temp_2 = −89,2
Lyn 56:
| title=The Age of the Earth | publisher=Stanford University Press | location=California
| isbn=0-8047-1569-6
}}</ref><ref name="age_earth2">{{cite web |last=Newman |first=William L. |date=9 Julie 2007 |url=http://pubs.usgs.gov/gip/geotime/age.html |title=Age of the Earth |publisher=Publications Services, USGS |access-date=20 September 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427091318/https://pubs.usgs.gov/gip/geotime/age.html |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> en lewe het binne die volgende miljard jaar op sy oppervlak verskyn. Dit het die Aarde se [[atmosfeer]] en oppervlak beïnvloed, wat weer gelei het tot die florering van aërobiese en anaërobiese organismes en tot die vorming van die [[osoonlaag]]. Dié laag en die Aarde se magneetveld blokkeer die skadelikste straling van die Son en maak so lewe op land moontlik.<ref>{{cite book
| first=Roy M. | last=Harrison
| first2=Hester | last2=Ronald E. | year=2002
Lyn 188:
| year=1965 | volume=22 | issue=3 | pages=225–261 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1965JAtS...22..225B
| accessdate=2007-03-05
| doi= 10.1175/1520-0469(1965)022<0225:OTOARO>2.0.CO;2 }}</ref> Werklike veelsellige organismes het gevorm namate die selle binne-in 'n kolonie toenemend gespesialiseerd geword het. Met die beskerming wat die osoonlaag gebied het, kon hierdie veelsellige organismes hulself oor die aardoppervlak versprei.<ref>{{cite web |last=Burton |first=Kathleen |date=29 November 2002 |url=http://www.nasa.gov/centers/ames/news/releases/2000/00_79AR.html |title=Astrobiologists Find Evidence of Early Life on Land |publisher=NASA |access-date=5 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427090503/https://www.nasa.gov/centers/ames/news/releases/2000/00_79AR.html |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>
 
Tussen 750 en 580&nbsp;miljoen jaar gelede het gletseraktiwiteit tot 'n groot [[ystydperk]] gelei, waartydens die planeetoppervlak van die pole tot by die ewenaar bevrore was; 'n sogenaamde "sneeubalaarde".<ref>{{cite book
Lyn 203:
| accessdate=2007-03-05 }}</ref><ref group=nota>Let daarop dat mense nie uit huidige ape ontwikkel het nie, maar dat ape en mense 50 miljoen jaar gelede 'n ''gemeenskaplike voorouer'' gehad het. Die mens en groot ape (orang-oetangs, gorillas en sjimpansees) se gemeenskaplike voorouer het ongeveer 5&nbsp;miljoen jaar gelede geleef.</ref> en daaruit het die mens ontwikkel. Deur die ontwikkeling van spraak, die ontdekking van landbou en die tem van diere kon die mens relatief vinnig oor die wêreld versprei en, ná die ontstaan van beskawings, binne 'n kort tyd 'n groot invloed op die biosfeer, hidrosfeer, atmosfeer en die landgebruik en indeling van die aardoppervlak uitoefen.
 
Die Aarde verkeer op die oomblik in 'n [[ystydperk]], wat ongeveer 40&nbsp;miljoen jaar gelede begin en sowat 2,5&nbsp;miljoen jaar gelede versterk het. Die poolkappe het sedertdien siklusse van 40&nbsp;000 – 100&nbsp;000 jaar ondergaan, waartydens dit aangroei en dan weer smelt. Die [[laaste glasiale tyd]] (of koue tydperk, soms ook foutiewelik "die laaste ystydperk" genoem) het ongeveer 10&nbsp;000 jaar gelede geëindig.<ref>{{cite web |author=Staff |url=http://www.lakepowell.net/sciencecenter/paleoclimate.htm |title=Paleoclimatology – The Study of Ancient Climates |publisher=Page Paleontology Science Center |access-date=2 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200612223750/http://www.lakepowell.net/sciencecenter/paleoclimate.htm |archive-date=12 Junie 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>
 
=== Toekoms ===
Lyn 222:
| accessdate=2007-03-31 }}</ref>
 
Deur die Aarde se toenemende hoë temperatuur sal die hoeveelheid anorganiese koolstofdioksied in die atmosfeer afneem tot 'n konsentrasie waarby [[C4-plant|C4-fotosintese]] onmoontlik sal wees. Dit beteken die meeste plantsoorte sal nie oorleef nie en die suurstof sal uit die atmosfeer verdwyn. 'n Suurstoflose atmosfeer sal beide menslike en dierlike lewe onmoontlik maak.<ref name=ward_brownlee>Ward and Brownlee (2002).</ref> Binne die daaropvolgende miljard jaar sal alle oppervlakwater verdwyn<ref name=carrington>{{cite news |first=Damian |last=Carrington |title=Date set for desert Earth |publisher=BBC News |date=21 Februarie 2000 |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/specials/washington_2000/649913.stm |access-date=31 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200304060855/http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/specials/washington_2000/649913.stm |archive-date=4 Maart 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> en die gemiddelde wêreldwye temperatuur sal 70&nbsp;°C bereik.<ref name=ward_brownlee />
 
Oor ongeveer 5&nbsp;miljard jaar sal die Son 'n [[rooireus]] word en uitsit tot ongeveer 250 maal sy huidige radius, ongeveer 150&nbsp;000&nbsp;000&nbsp;km.<ref name="sun_future" /><ref name="sun_future_schroder">{{cite journal
Lyn 250:
=== Vorm ===
[[Lêer:Terrestrial planet size comparisons.jpg|duimnael|300px|'n Vergelyking van die grootte van die vier binnenste planete (links na regs): Mercurius, Venus, die Aarde en Mars.]]
Die vorm van die Aarde is baie naby aan 'n afgeplatte [[sferoïde]]: 'n sfeer wat by die pole afgeplat is en by die ewenaar uitbult.<ref>{{cite web |author=Milbert, D. G.; Smith, D. A. |url=http://www.ngs.noaa.gov/PUBS_LIB/gislis96.html |title=Converting GPS Height into NAVD88 Elevation with the GEOID96 Geoid Height Model |publisher=National Geodetic Survey, NOAA |access-date=7 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427090919/https://www.ngs.noaa.gov/PUBS_LIB/gislis96.html |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Hierdie uitbulting is as gevolg van die Aarde se omwenteling en beteken dat die deursnit van die Aarde by die ewenaar 43&nbsp;km langer is as die deursnit van pool tot pool.<ref name="ngdc2006">{{cite web |author=Sandwell, D. T.; Smith, W. H. F. |date=7 Julie 2006 |url=http://www.ngdc.noaa.gov/mgg/bathymetry/predicted/explore.HTML |title=Exploring the Ocean Basins with Satellite Altimeter Data |publisher=NOAA/NGDC |access-date=21 April 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20170624152922/https://www.ngdc.noaa.gov/mgg/bathymetry/predicted/explore.HTML |archive-date=24 Junie 2017 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> As gevolg van die Aarde se topografie (die aardrykskundige verskynsels soos berge, dale, rivier, ens.) is die oppervlak hoegenaamd nie glad nie en wyk die planeet se vorm dus af van 'n ideale sferoïde. Tog is hierdie afwykings relatief gesproke baie klein. Die grootste afwykings op die oppervlak is [[Mount Everest]] (8,848&nbsp;km bo seevlak, in die [[Himalaja]]s) en die Mariana-trog (10,911&nbsp;km onder seevlak, in die [[Stille Oseaan]]). As gevolg van die uitbulting rond die ewenaar, is die verste punt van die Aarde se kern in werklikheid die vulkaan [[Chimborazo]] in [[Ecuador]].<ref>{{cite journal
| last = Senne | first = Joseph H.
| title=Did Edmund Hillary Climb the Wrong Mountain
Lyn 374:
 
=== Oppervlak ===
Die Aarde se oppervlak wissel drasties van plek tot plek. Ongeveer 70,8% van die oppervlak word deur water bedek<ref name="Pidwirny2006">{{cite web |last=Pidwirny |first=Michael |year=2006 |url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/7h.html |title=Fundamentals of Physical Geography |edition=2nd Edition |publisher=PhysicalGeography.net |access-date=19 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200403025008/http://www.physicalgeography.net/fundamentals/7h.html |archive-date=3 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> en 'n groot deel van die vastelandsplaat is onder seevlak. Hierdie onderwater oppervlak het bergagtige eienskappe, met bergreekse, vulkane, trôe, skeurdalle, plato's en vlaktes. Die oorblywende 29,2% wat nie deur water gedek word nie beskik oor berge, woestyne, vlaktes, plato's en ander geomorfologiese verskynsels.
 
Die planeet se oppervlak word aanhoudend hervorm deur plaattektonika en erosie, alhoewel hierdie hervorming miljoene jare lank neem om plaas te vind. Die oppervlakverskynsels wat deur plaattektonika gebou of hervorm is, word aan voortdurende wind en weer blootgestel: neerslag, temperatuurwisselings, chemiese effekte, asook vergletsering, kuserosie, die opbou van [[koraalriwwe]] en groot meteoorimpakte dra almal tot die hervorming van die landskap by.
 
[[Lêer:World Topography.jpg|350px|links|duimnael|Die huidige topografie van die Aarde]]
Die kontinentale kors bestaan uit lae digtheidmateriaal soos die stollingsgesteentes graniet en andesiet. 'n Ander gesteente wat minder algemeen is, is basalt, 'n digter vulkaniese gesteente wat die hoofbestanddeel van die oseaanbodem is.<ref>{{cite web |author=Staff |url=http://volcano.oregonstate.edu/vwdocs/vwlessons/plate_tectonics/part1.html |title=Layers of the Earth |publisher=Volcano World |access-date=11 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20130826190254/http://volcano.oregonstate.edu/vwdocs/vwlessons/plate_tectonics/part1.html |archive-date=26 Augustus 2013 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> Sediment- of afsettingsgesteentes vorm deur die opeenhoping van sediment wat saamgepers word. Alhoewel slegs 5% van die hele aarkors uit sedimentgesteente bestaan, dek hierdie 5% nagenoeg 75% van die kontinentale oppervlaktes.<ref>{{cite web
| last=Jessey | first=David
| url = http://geology.csupomona.edu/drjessey/class/Gsc101/Weathering.html
| title = Weathering and Sedimentary Rocks | publisher = Cal Poly Pomona
| accessdate = 2007-03-20 }}</ref> Metamorfe gesteentes, die derde soort rots wat op die Aarde gevind word, word geskep wanneer hoë temperature of hoë druk (of beide) stolling- en afsettingsgesteentes saamsmelt. Die volopste silikaatminerale op die Aarde se oppervlak sluit kwarts, [[veldspaat]], amfibool, mika, pirokseen en olivien in.<ref>{{cite web |author=Staff |url=http://natural-history.uoregon.edu/Pages/web/mineral.htm |title=Minerals |publisher=Museum of Natural History, Oregon |access-date=20 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20090613005203/http://natural-history.uoregon.edu:80/Pages/web/mineral.htm |archive-date=13 Junie 2009 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> Algemene karbonaatminerale sluit [[kalsiet]] (wat in kalksteen gevind word), [[aragoniet]] en [[dolomiet]].<ref>{{cite web
| last=Cox | first=Ronadh | year=2003
| url=http://madmonster.williams.edu/geos.302/L.08.html
Lyn 401:
: ''Hoofartikel: [[Hidrosfeer]].''
[[Lêer:Earth elevation histogram 2.svg|duimnael|300px|Ongeveer 71% van die Aarde se oppervlak word deur water bedek.]]
Die volop water op die aardoppervlak is 'n unieke kenmerk wat die sogenaamde "Blou Planeet" van die ander planete in die Sonnestelsel skei. Die Aarde se hidrosfeer bestaan hoofsaaklik uit oseane, maar sluit tegniesgesproke alle wateroppervlaktes in die wêreld in, waaronder ook binnelandse seë, mere, riviere en ondergrondse water tot 'n diepte van 2000&nbsp;m. Die diepste ondergrondse water is by die Challenger-diepte in die Mariana-trog in die Stille Oseaan, met 'n diepte van -10&nbsp;911,4&nbsp;m.<ref name= group="nota">Hierdie meting is deur die tuig ''Kaiko'' in Maart 1995 geneem en word as die akkuraatste meting beskou. Sien {{cite web |title=7,000&nbsp; m Class Remotely Operated Vehicle ''KAIKO 7000'' |url=http://www.jamstec.go.jp/e/about/equipment/ships/kaiko7000.html |publisher=Japan Agency for Marine-Earth Science and Technology (JAMSTEC) |access-date=7 Junie 2008 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200410211118/http://www.jamstec.go.jp/e/about/equipment/ships/kaiko7000.html |archive-date=10 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die gemiddelde diepte van die oseane is 3800&nbsp;m, meer as vier keer die gemiddelde hoogte van die kontinente.<ref name=sverdrup />
 
Die oseane se massa is ongeveer 1,35 × 1018 metriese ton (of, ongeveer 1/4400 van die Aarde se totale massa) en beslaan 'n volume van 1,386 × 109&nbsp;km<sup>3</sup>. Indien al die Aarde se land eweredig oor die oppervlak versprei was, sou die water rys tot 'n hoogte van meer as 2,7&nbsp;km bo (die huidige) seespieël. Slegs 2,5% van die water op Aarde is varswater, die oorblywende 97,5% is soutwater. Die meerderheid van die varswater, ongeveer 68,7%, is in ysvorm.<ref>{{cite web | author = Igor A. Shiklomanov
Lyn 414:
| publisher = NASA Astrobiology Magazine
| accessdate = 2007-03-14
}}</ref> Seewater het 'n belangrike invloed op die wêreld se klimaat, aangesien die oseane as 'n groot hittereservoir optree.<ref>{{cite web |last=Scott |first=Michon |date=24 April 2006 |url=http://earthobservatory.nasa.gov/Study/HeatBucket/ |title=Earth's Big heat Bucket |publisher=NASA Earth Observatory |access-date=14 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20080916014057/http://earthobservatory.nasa.gov/Study/HeatBucket/ |archive-date=16 September 2008 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Wysigings in die oseaniese temperatuurverspreiding kan groot veranderinge in die weer veroorsaak, soos die [[El Niño]]-verskynsel.<ref>{{cite web |first=Sharron |last=Sample |date=21 Junie 2005 |url=http://science.hq.nasa.gov/oceans/physical/SST.html |title=Sea Surface Temperature |publisher=NASA |access-date=21 April 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20080408000148/http://science.hq.nasa.gov:80/oceans/physical/SST.html |archive-date=8 April 2008 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref>
 
=== Atmosfeer ===
: ''Hoofartikel: [[Aarde se atmosfeer]].''
Die atmosfeer is die gasvormige laag wat die Aarde omhul. Die gemiddelde atmosferiese druk op die Aardoppervlak is 101,325&nbsp;kPa.<ref name="earth_fact_sheet">{{cite web |last=Williams |first=David R. |date=1 September 2004 |url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html |title=Earth Fact Sheet |publisher=NASA |access-date=17 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427090608/https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die atmosfeer bestaan uit 78% [[stikstof]] en 21% [[suurstof]], met spoorhoeveelhede [[water (molekuul)|waterdamp]], [[koolstofdioksied]] en ander gasagtige molekules. Die atmosfeer eindig nie plotseling op 'n sekere hoogte nie, maar neem eerder in konsentrasie af, hoe hoër mens van die oppervlak is. Die onderste deel van die atmosfeer, waar ongeveer 75% van sy massa is, word die troposfeer genoem. Die hoogte van die troposfeer wissel tussen breedteliggings: by die pole is dit 8&nbsp;km en by die ewenaar 17&nbsp;km. Hierdie afstand wissel ook soms as gevolg van weer- en seisoenale faktore.<ref>{{cite web |last1=Geerts |first1=B. |last2=Linacre |first2=E. |url=http://www-das.uwyo.edu/~geerts/cwx/notes/chap01/tropo.html |title=The height of the tropopause |date=November 1997 |work=Resources in Atmospheric Sciences |publisher=University of Wyoming |access-date=10 Augustus 2006 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427090700/http://www-das.uwyo.edu/~geerts/cwx/notes/chap01/tropo.html |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>
 
In vergelyking met ander planete is die hoë konsentrasie suurstof in die Aarde se atmosfeer uniek. Normaalgesproke sou suurstof deur oksidasiereaksies by verwering in 'n relatief kort tyd uit die atmosfeer verdwyn, maar op Aarde sorg fotosintese deur plante vir 'n voortdurende vervaardiging van nuwe suurstof uit koolstofdioksied. Danksy die aanwesigheid van suurstof het die Aarde bowendien 'n osoonlaag wat die oppervlak beskerm teen ultravioletstraling, wat lewendige wesens skade kan berokken.
 
Die atmosfeer beskerm die Aarde deurdat kleiner [[Meteoroïde|meteore]] wat die Aarde (sou) tref, as gevolg van wrywing verbrand wanneer hulle deur die atmosfeer beweeg. Deur die verplasing van waterdamp en deur neerslag bring die atmosfeer ook water na die oppervlak. Verder verswak die atmosfeer ook potensieel drastiese temperatuurverskille tussen dag en nag, deur warmte vas te hou.<ref name="atmosphere">{{cite web |author=Staff |date=8 Oktober 2003 |url=http://www.nasa.gov/audience/forstudents/9-12/features/912_liftoff_atm.html |title=Earth's Atmosphere |publisher=NASA |access-date=21 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427090422/https://www.nasa.gov/audience/forstudents/9-12/features/912_liftoff_atm.html |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Hierdie laasgenoemde verskynsel staan as die kweekhuiseffek bekend: gasmolekules binne-in die atmosfeer van warmte-energie op wat deur die oppervlak weerkaats word. Die belangrikste "kweekhuisgasse" in die aardatmosfeer is koolstofdioksied, waterdamp, metaan en osoon. Sonder hierdie kweekhuiseffek sou die gemiddele oppervlaktemperatuur -18&nbsp;°C wees en sou lewe nie kon voortbestaan nie.<ref name="Pidwirny2006" />
 
==== Weer en klimaat ====
: ''Hoofartikels: [[Weer (meteorologie)|Weer]] en [[Klimaat]].''
Die troposfeer word voortdurend deur sonstraling opgewarm, wat lei tot uitsetting van die lug. Lug met 'n laer digtheid styg op en word dan vervang deur koeler lug met 'n hoër digtheid. Dit lei tot die sirkulasie van lug in die atmosfeer, wat die weer en klimaat deur die herverdeling van hitte-energie aandryf.<ref name="moran2005">{{cite web |last=Moran |first=Joseph M. |year=2005 |url=http://www.nasa.gov/worldbook/weather_worldbook.html |title=Weather |work=World Book Online Reference Center |publisher=NASA/World Book, Inc. |access-date=17 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20101213184908/http://www.nasa.gov:80/worldbook/weather_worldbook.html |archive-date=13 Desember 2010 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref>
 
Rond die ewenaar val die sonlig loodreg in, terwyl die lig by die pole teen 'n klein hoek inval. Daardeur word die atmosfeer op hoër breedtegrade sterker opgewarm as rond die ewenaar. Die belangrikste sirkulasie in die atmosfeer word aangedryf deur hierdie temperatuurgradiënt. Die oseaanstroming het ook 'n invloed op die klimaat: die sirkulasie van die seestrome verdeel die hitte-energie van die ewenaar in die rigting van die pole.
 
Deur die verdamping van oppervlakwater kan lug waterdamp bevat. As die lug warm genoeg is om op te styg, daal die lugdruk, waardeur die lug versadig raak en water kondenseer. Die klein waterdruppeltjies wat op hierdie manier ontstaan, vorm saam 'n wolk. As daar genoeg waterkondensasie plaasvind, sal die druppels voldoende aangroei om as reën terug te val naar die oppervlak. Die hoeveelheid reën, of neerslag, verskil per plek: sommige gebiede kry 'n paar meter per jaar, terwyl ander minder as een millimeter per jaar kry. Die gemiddelde neerslag in 'n gebied word bepaal deur die dominante windrigting, die topologiese eienskappe en die temperatuurverskille.<ref>{{cite web |author=Various |date=21 Julie 1997 |url=http://ww2010.atmos.uiuc.edu/(Gh)/guides/mtr/hyd/home.rxml |title=The Hydrologic Cycle |publisher=University of Illinois |access-date=24 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427090734/http://ww2010.atmos.uiuc.edu/(Gh)/guides/mtr/hyd/home.rxml |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>
 
Ondanks die plaaslike verskille kan die Aarde volgens breedtegraad onderverdeel word in sones wat ongeveer dieselfde klimaat het. Van die ewenaar tot die pole vind mens die warm, nat tropiese klimate, dan die warm, droë subtropiese klimate, daarna die koeler, nat gematigde klimate, dan die droë, koeler landklimate en as laaste die koue, droë poolklimate.<ref>{{cite web
Lyn 448:
| publisher = Science Week
| accessdate = 2007-03-14
}}</ref> Die osoonlaag, wat die aardoppervlak teen ultravioletstraling beskerm, is in die stratosfeer geleë. Die [[Kármán-lyn]], 'n denkbeeldige lyn wat 100&nbsp;km bo die aardoppervlak lê, word gebruik as grens tussen die atmosfeer en die ruimte<ref>{{cite web |first=S. Sanz Fernández |last=de Córdoba |date=21 Junie 2004 |url=http://www.un.org/members/list.shtml |title=100&nbsp; km. Altitude Boundary for Astronautics |publisher=Fédération Aéronautique Internationale |access-date=21 April 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20090417145758/http://www.un.org/members/list.shtml |archive-date=17 April 2009 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> en lê in die onderste deel van die termosfeer.
 
As gevolg van hitte-energie kan sommige molekules in die buitenste dele van die atmosfeer 'n snelheid bereik wat vinnig genoeg is om uit die Aarde se swaartekrag te ontsnap. Dit beteken dat die atmosfeer stadig maar seker die ruimte in "lek". Ligte molekules, soos waterstof en helium, bereik hierdie ontsnappingssnelheid makliker en lek dus meer as ander gasse.<ref>{{cite journal | author=Liu, S. C.; Donahue, T. M.
Lyn 485:
=== Magneetveld ===
[[Lêer:Dipole field.svg|duimnael|300px|Die Aarde se magneet is (by benadering) 'n dipool.]]
Die Aarde se magneetveld het (by benadering) die vorm van 'n [[magnetiese dipool]], met twee magnetiese pole wat ongeveer op dieselfde plek as die planeet se geografiese pole lê. Volgens die dinamoteorie word die magneetveld opgewek deur konveksiestroming in die gesmolte metaliese buitekern van die Aarde. Deur die beweging van hierdie konduktiewe massas word elektriese strome opgewek, wat weer op hul beurt die magneetveld veroorsaak. Konveksiestroming in die buitekern is chaoties van aard en verander hul rigting met tye, waardeur die Aarde se magneetveld omgekeer word. Hierdie omkerings vind elke paar miljoen jaar plaas; die laaste omkering was ongeveer 700 000 jaar gelede.<ref>{{cite web |last=Fitzpatrick |first=Richard |date=16 Februarie 2006 |url=http://farside.ph.utexas.edu/teaching/plasma/lectures/node69.html |title=MHD dynamo theory |publisher=NASA WMAP |access-date=27 Februarie 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427090654/http://farside.ph.utexas.edu/teaching/plasma/lectures/node69.html |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref name=campbelwh>{{cite book
| last =Campbell | first =Wallace Hall
| title =Introduction to Geomagnetic Fields
Lyn 492:
| isbn = 0-521-82206-8}}</ref>
 
Die magneetveld vorm die magnetosfeer, wat deeltjies uit die sonwind en kosmiese straling afweer. Die buitekant van die magnetosfeer, die sogenaamde "boogskok", is aan die kant van die Aarde wat na die Son gerig is, op 'n afstand van ongeveer 12 keer die radius van die Aarde. Die botsing tussen die Aarde se magnetiese veld en die sonwind vorm die Van Allen-gordels: 'n paar konsentriese ringe om die Aarde waar gelaaide deeltjies voorkom. Wanneer hierdie [[plasma (fisika)|plasma]] die Aarde se atmosfeer by die magnetiese pole binnedring, veroorsaak dit [[Aurora (astronomie)|poolligte]].<ref>{{cite web |last=Stern |first=David P. |date=8 Julie 2005 |url=http://www-spof.gsfc.nasa.gov/Education/wmap.html |title=Exploration of the Earth's Magnetosphere |publisher=NASA |access-date=21 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200426104320/https://www-spof.gsfc.nasa.gov/Education/wmap.html |archive-date=26 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>
 
== Omwenteling ==
Lyn 537:
| publisher = NASA
| accessdate = 2007-04-20
|archiveurl=https://archive.is/EtmF|archivedate=2012-12-05}}</ref> Maar waar die dae in die verre toekoms dus langer sal wees, was hulle in die verlede juis korter. Sowat 410 miljoen jaar gelede, tydens die Devoontydperk, was een dag 21,8 uur lank en was daar 400 dae in 'n jaar.<ref>{{cite web |first=Hannu K. J. |last=Poropudas |date=16 Desember 1991 |url=http://www.skepticfiles.org/origins/coralclo.htm |title=Using Coral as a Clock |publisher=Skeptic Tank |access-date=20 April 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20181005185529/http://www.skepticfiles.org/origins/coralclo.htm |archive-date=5 Oktober 2018 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref>
 
Die getywerking van die Maan stabiliseer die stand van die Aarde se skuins as.<ref>{{cite journal
Lyn 608:
{| class="wikitable style="float: right; margin-left: 2em;"
!Landgebruik op Aarde
!soos in 1993<ref name=cia>{{cite web |author=Staff |date=24 Julie 2008 |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html |title=World |work=The World Factbook |publisher=Central Intelligence Agency |access-date=5 Augustus 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200426103043/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html |archive-date=26 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>
|-
| ''Bewerkbare land:'' ||style="text-align: right;"| 13,13%
Lyn 623:
|}
 
Die Aarde bevat grondstowwe wat vir die mens van nut is en deur hom ontgin word. Sommige grondstowwe is uitputbaar (m.a.w. daar is slegs 'n beperkte hoeveelheid beskikbaar), soos fossielbrandstowwe. Groot voorrade fossielbrandstowwe, soos steenkool, olie, gas en metaanys, word uit die aardkors verkry. Hierdie hulpbronne word gebruik vir die opwekking van energie en by chemiese produksieprosesse. Die aardkors bevat ook erts, wat gevorm word deur 'n geologiese proses, aangedryf deur tektoniese aktiwiteit of erosie.<ref>{{cite web |author=Staff |date=24 November 2006 |url=http://www.utexas.edu/tmm/npl/mineralogy/mineral_genesis/ |title=Mineral Genesis: How do minerals form? |publisher=Non-vertebrate Paleontology Laboratory, Texas Memorial Museum |access-date=1 April 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20140410135746/http://www.utexas.edu:80/tmm/npl/mineralogy/mineral_genesis/ |archive-date=10 April 2014 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Erts is 'n gekonsentreerde bron van verskeie [[metaal|metale]] en ander nuttige [[chemiese element|elemente]].
 
Danksy veeteelt en landbou lewer die biosfeer die mensdom baie nuttige produkte, onder andere voedsel, hout, leer en wol.
Lyn 632:
Sommige gebiede word bedreig deur gevare met 'n menslike oorsaak. Bevolkingsgroei en ekonomiese groei gaan soms gepaard met die besoedeling van water en lug. Nywerhede en intensiewe landbou en veeteelt kan lei tot bodem-, lug of waterverontreiniging, suurreën, oorbeweiding, erosie, ontbossing en woestynvorming. Mede as gevolg van bevolkingsgroei, neem die mensdom steeds meer land in gebruik, wat gepaard gaan met die verlies van habitat – en moontlik dan ook die uitsterwing – van verskeie wilde diere en plante.
 
Daar bestaan wetenskaplike konsensus dat daar 'n verbinding tussen [[aardverwarming]] en die grootskaalse verbranding van fossielbrandstowwe is. Tydens dié proses word [[koolstofdioksied]] in die atmosfeer vrygestel, wat die [[kweekhuiseffek]] versterk. 'n Warmer klimaat sal waarskynlik gepaard gaan met die smelt van gletsers en yskappe, uiterse temperatuurskommelinge en die wêreldwye styg van gemiddelde seevlakke.<ref>{{cite web |author=Staff |date=2 Februarie 2007 |url=http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=21429&Cr=climate&Cr1=change |title=Evidence is now ‘unequivocal’ that humans are causing global warming – UN report |publisher=United Nations |access-date=7 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20170402164727/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=21429 |archive-date=2 April 2017 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>
 
=== Menslike bevolking ===
In 2016 was daar wêreldwyd ongeveer 7,33 miljard mense;<ref name="World Population Clock">{{cite web |first= |last=United States Census Bureau |url=http://www.census.gov/ipc/www/popclockworld.html |title=World POP Clock Projection |work=United States Census Bureau International Database |date=5 Junie 2016 |access-date=5 Junie 2016 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20131008002024/http://www.census.gov:80/ipc/www/popclockworld.html |archive-date=8 Oktober 2013 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> daar word verwag dat hierdie getal in 2050 tot 9,2 miljard sal styg.<ref>{{cite web |author=Staff |url=http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2006/wpp2006.htm |title=World Population Prospects: The 2006 Revision |publisher=United Nations |access-date=7 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20181113093251/http://www.un.org:80/esa/population/publications/wpp2006/wpp2006.htm |archive-date=13 November 2018 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> Die grootste deel van hierdie bevolkingsgroei sal in ontwikkelingslande plaasvind. Bevolkingsdigtheid wissel van plek to plek, maar meer as die helfte van die wêreld se bevolking woon in Asië. Daar word verwag dat in 2020 60% van die wêreldbevolking in stede sal woon, in plaas van op die platteland.<ref>{{cite web |author=Staff |year=2007 |url=http://www.prb.org/Educators/TeachersGuides/HumanPopulation/PopulationGrowth/QuestionAnswer.aspx |title=Human Population: Fundamentals of Growth: Growth |publisher=Population Reference Bureau |access-date=31 Maart 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130426050056/http://www.prb.org/Educators/TeachersGuides/HumanPopulation/PopulationGrowth/QuestionAnswer.aspx |archive-date=26 April 2013 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref>
 
Afgesien van 'n paar uitsonderings is die hele landoppervlak verdeel in state (behalwe [[Antarktika]]). In 2016 was daar 193 internasionaal erkende onafhanklike state. Daarnaas is daar 72 afhanklike en outonome gebiede en 'n paar betwiste gebiede. In die geskiedenis van die Aarde was daar nog nooit 'n wêreldregering gewees nie, alhoewel 'n aantal nasies sonder sukses na wêrelddominasie gestreef het. Die [[Verenigde Nasies]] is 'n internasionale organisasie met die doel om samewerking op die gebied van internasionale reg, veiligheid, menseregte, ekonomiese ontwikkeling en kultuur te bevorder en gewapende konflik te voorkom. In 2008 het 192 state hulle by die organisasie aangesluit.
Lyn 647:
| pages=439–473
| url=http://www.hydrol-earth-syst-sci-discuss.net/4/439/2007/hessd-4-439-2007.html
| accessdate=2007-03-31 }}</ref> Die mees noordelike permanente nedersetting is Alert, op die [[Kanada|Kanadese]] eiland Ellesmere (82°28'N),<ref>{{cite web |author=Staff |date=15 Augustus 2006 |url=http://www.tscm.com/alert.html |title=Canadian Forces Station (CFS) Alert |publisher=Information Management Group |access-date=31 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427090557/http://www.tscm.com/alert.html |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> terwyl die mees suidelike die Suidpoolstasie Amundsen-Scott op Antarktika is (90°S).
 
In totaal was daar reeds 500 mense buite die aardatmosfeer gewees,<ref>[http://www.nu.nl/wetenschap/2021245/vijfhonderdste-mens-naar-de-ruimte.html ''Vijfhonderdste mens naar de ruimte''], NU.nl, 12 Junie 2009</ref> waarvan 12 op die Maan geloop het. Normaalgesproke is die enigste mense in die ruimte die bemanningslede van die [[Internasionale Ruimtestasie]]. Die verste wat die mens al van die Aarde was, was in 1970, toe die bemanning van [[Apollo 13]] 400&nbsp;171&nbsp;km van die Aarde af was.<ref>{{cite news |first=Auslan |last=Cramb |publisher=Telegraph |title=Nasa's Discovery extends space station |date=28 Oktober 2007 |url=http://www.telegraph.co.uk/earth/earthnews/3311903/Nasas-Discovery-extends-space-station.html |access-date=23 Maart 2009 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20141110081946/http://www.telegraph.co.uk/earth/earthnews/3311903/Nasas-Discovery-extends-space-station.html |archive-date=10 November 2014 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web |first=Vic |last=Stathopoulos |date=8 Januarie 2009 |title=Apollo Spacecraft |url=http://www.aerospaceguide.net/spaceexploration/apollo.html |access-date=23 Maart 2009 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191001031005/http://www.aerospaceguide.net:80/spaceexploration/apollo.html |archive-date=1 Oktober 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>
 
== Kulturele sienings ==