Carl Friedrich Gauss: Verskil tussen weergawes

| sterfteplek = [[Göttingen]], Koninkryk van Hannover

'''Johann Carl Friedrich Gauss''' ([[30 April]] [[1777]], [[Brunswyk]] – [[23 Februarie]] [[1855]], [[Göttingen]]) was 'n Duitse [[wiskundige]], astronoom[[sterrekundige]] en [[wetenskaplike]] wat belangrike bydraebydraes gemaak het tot baie velde, waaronder [[getalleteoriewiskunde]], [[statistiekwetenskap]], [[analisestatistiek]], [[differensiaalmeetkundeanalise]], [[fisika]], [[sterrekunde]] en [[optika]]. GaussHy word geag as een van die mees invloedrykeinvloedrykste wiskundiges in die geskiedenis.

Gauss was 'n wonderkind. Daaren bestaanhet vele staaltjies oorin sy vrymetselheidtienerjare as kleuter, en hy hetal sy eerste baanbrekerswerk in wiskunde gedoen in sy tienerjare. Hy voltooihet sy magnumbelangrikste opuswerk, ''Disquisitiones Arithmeticae'', reeds in 1798 teenop die21-jarige ouderdom van 21voltooi, maar worddit is nie voor 1801 gepubliseer nie. Hierdie werk baanhet die weg gebaan op die vakgebied van getal teoriegetalteorie en bly tot op hedeis nogsteeds invloedryk.

Sy oortreflikevoortreflike wetenskaplike vermoeënsvermoëns was al onder sy tydgenote bekend. Reeds in [[1856]] laat die Koningkoning van [[Hannover]] gedenkmunte druk met dieGuass se beeld van Guass en die inskrywing ''Mathematicorum Principi'' ([[LatynsLatyn]]: vir "Aan die prins van die Wiskundigeswiskundiges") druk. Omdat Gauss slegs 'n breukdeel van sy ontdekkings geopenbaaropenbaar gemaak het, onstluithet die wêreld éérseers die werklike diepte en verreikendheid van sy werkewerk ná sy dood ontsluit toe sy dagboek in 1898 ontdek en bestudeer wordis.

[[Lêer:Braunschweig Brunswick Geburtshaus CF Gauss (1914).jpg|duimnael|links|upright|Gaus se Geboortehuisgeboortehuis in diete Wilhelmstraat 30; in die [[Tweede Wêreldoorlog]] volledig vernietig.]]

Carl Friedrich was die enigste kind van die egpaar Gerhard Dietrich Gauss en Dorothea Benze. DieSy moeder was die ongeletterde maar tog hoogs intelligente dogter van 'n arm steenmesselaar, diewat as 'n bediende,diensmeisie gewerk het voor sy die tweede vrou van Gerhard Dietrich Gauss wordgeword het. Hy het weer vele beroepe beoefen, onder andere tuinier, slagter, messelaar, handelaar en tesourier vir 'n klein versekeringsonderneming. Volgens oorlewering het alCarl reedsFriedrich dieop driejarigedrie Carl Friedrichas sy vader met diese loonberekeningeloonberekenings gekorrigeer. Later sê hy oor homself, dat hy berekeningeberekenings voor taal geleer het. Sy lewe lank behou hy die gawe om selfs gekompliseerdeingewikkelde berekeningeberekenings in sy kop deur te voerdoen.

Teen dienegejarige ouderdom van nege jare beland Gauss in die ''Volksschule'', oftewel Volkskool. Daar gee die onderwyser Büttner sy leerline dieleerlinge opdrag om alle getalle tussen 1 tot 100 bymekaar te tel, om hulle sóso besig te hou. Gauss hetlos egter dié probleem egtervinnig naop 'n kort tydjie al opgelos, deurdatdeur hy 50 met 101 te maal (1 + 100, 2 + 99, …, 50 + 51) om by die oplossing van, 5050, uit te kom. Die formule wat daaruit resulterendeontstaan formulehet, staan per geleentheidsoms as "der kleine Gauss" bekend.

Hierdie gebeurtenis laatmaak Gauss se onderwyser van sy buitengewone wiskundige begawing bewus, waarop hy 'n besondere rekenboek uit [[Hamburg]] vir hom organiseerreël en daarvoor sorg dat Gauss die Martino-Katharineum-gimnasium Gimnasium konkan besoek. Teen die tyd wat die wonderknaapdat Gauss veertien14 jaar oud wasis, word hy dieaan hertog Karl Wilhelm van Braunschweig bekend gemaakgestel. Daarna ondersteun en onderhou diédie hertog hom finansieel. So konkan Gauss van [[1792]] tot [[1795]] aan ''die Collegium Carolinum'' studeer. Daar ontdek die Professorprofessor Eberhard August Wilhelm von Zimmermann Gauss se talent, spoor hy hom aan en knoop hy 'n vaderlike vriendskap met hom aan.

In Oktober 1795 verskuif Gauss na die Universiteit van Göttingen. Hier kom hy van voorlesings oor die klassieke [[Filologiefilologie]] deur Christian Gottlob Heyne te hore, waten homdit ininteresseer daardie tydhom ewenet veelsoveel soos die wiskunde interesseer.

Teen die ouderdom van negentien jaar,19 word Gauss die eerste ommens wat die konstrueerbaarheid van die reëlmatige sewentienhoek te bewys,: 'n sensasionele ontdekking, want sedert die Antiekeantieke komtyd was daar op hierdie gebied nog geen vordering nie. Dit word dan ook die rede waarom Gauss hombesluit teenom sy studies op wiskunde toe te spits eerder as die tale en [[filosofie]]. besluitIn en1799 sybehaal studies op wiskunde toespits en in 1799hy sy Doktorsgraaddoktorsgraad aan die ''Aedemia Julia'' ('n Universiteituniversiteit in [[Helmstedt]]) afsluit. Die wiskunde was hier deur Johann Friedrich Pfaff goed verteenwoordig, terwyl Gauss se borg, die hertog van Braunschweig, werd daarop geplaas het dat Gauss nie aan 'n buitelandse universiteit promoveer nie.

NaNadat hy sy promoveringdoktorsgraad behaal het, lewe Gauss in Braunschweig van die klein inkomste wat die hertog hom betaal en werk hy aan ѕy werk ''Disquisitiones Arithmeticae''.

Hy keer 'n posisie aan die Petersburgse Akedemie vir Wetenskap af, naamlik uit dankbaarheid teenoor die hertog, en wel ook in die hoop dat hy vir Gauss 'n sterrewag in Braunschweig sal bou. NaNá die hertog se skielike dood, na die slag by Jena en Auerstedt, word Gauss in 1807 professor inaan die Georg-August-Universiteituniversiteit in Göttingen en direkteur van die sterrewag daar. Daar moesmoet hy kursusse aanbied, waarteenoorwaarvan hy egter 'nniks afneiginghou ontwikkelnie. Tog word velebaie van sy studente invloedryke wiskundiges, daarondersoos Rihard Dedekind en Bernhard Riemann.

In November 1804 wordraak hy metaan Johanna Elisabeth Rosina Osthoff (* 1780; † 1809) verloof en trou met haar op 9 Oktober 1805 trou hy met haar. In AugusturAugustus 1806 word hul eerste kind, Joseph, gebore. Hy is benoemgenoem na [[Giuseppe Piazzi]], die ontdekker van die [[dwergplaneet]] [[Ceres (dwergplaneet)|Ceres]]. In Göttingen in 1808 volgword sy dogter Wilhelmine, diein op1808 12 Augustus 1840 sterfgebore. In Oktober 1809 word Louis gebore, bymaar wieGauss se vrou sterf met die geboorte. Louis self sterf op 1 Maart 1810. ’n Jaar daarna, op 4 Augustus 1810, trou Gauss semet vrouFriederica "Minna" Wilhelmine Waldeck (* 1788; † 1831). Sy sou uiteindelk vir hom drіe kinders baar.

* [[Wilhelm Blaschke]]: ''[http://resolver.sub.uni-goettingen.de/purl?GDZPPN002133563 Über die Differenzialgeometrie von Gauß]'', Jahresbericht der DMV 52, 1942, S. 61–71

* [[Hans Reichardt]] (Hrsg.): ''C. F. Gauß: Gedenkband anläßlich des 100. Todestages am 23. Februar 1955'', B. G. Teubner, Leipzig 1957 (mit Beiträgen von [[Erich Kähler|Kähler]], H. Salié, [[Georg-Johann Rieger]], [[Rudolf Kochendörffer|Kochendörffer]], [[Wilhelm Blaschke|Blaschke]], [[Wilhelm Klingenberg|Klingenberg]], [[Alexei Iwanowitsch Markuschewitsch|Markuschewitsch]], [[Kurt Schröder (Mathematiker)|K. Schröder]], [[Boris Wladimirowitsch Gnedenko|Gnedenko]] und [[Hans Falkenhagen|Falkenhagen]])