Italiaans: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
No edit summary Etikette: Teruggerol Selfoonbydrae Wysiging op selfoonwerf |
k Wysigings deur 2804:D55:5288:C200:5002:7FFD:7ACF:1A8A teruggerol na laaste weergawe deur Samuele2002 Etiket: Terugrol |
||
Lyn 41:
<small>Bron: Ursula Reutner/Sabine Schwarze: ''Geschichte der italienischen Sprache. Eine Einführung''. Tübingen: Narr Francke Attempto 2011, bl. 24</small>
=== Middeleeuse Italiaans ===
==== Oksitaanse invloede ====
'n Reeks faktore het daartoe bygedra dat 'n literêre Italiaanse standaardtaal eers betreklik laat begin ontwikkel het. So het baie digters in Noord- en Suid-Italië aanvanklik voorkeur gegee het aan Oksitaans wat hulle nie net as 'n aantreklike taal beskou het nie, maar wat ook elders in Europa groot aansien geniet het en deur elites maklik verstaan en gelees kon word. Vroeë liriek in Suid-Italië is derhalwe in Oksitaans geskryf, terwyl in Noord-Italië naas Franko-Italiaanse ''chansons de geste'' (heldegedigte of epiese liedere wat die geïdealiseerde wêreld van [[ridder]]s beskryf, in Afrikaans dikwels regstreeks vertaal ook Dadeliedere genoem) ook talle ander teksdokumente soos kronieke en ande geskiedkundige werke, digkuns, diergedigte en -fabels asook ander prosa in Oksitaans geskep is.<ref>Per Sture Ureland (ed.) et al.: ''Entstehung von Sprachen und Völkern. Glotto- und ethnogenetische Aspekte europäischer Sprachen. Akten des 6. Symposions über Sprachkontakt in Europa, Mannheim 1984''. Tübingen: Max Niemeyer Verlag 1985, bl. 143</ref>
Selfs die Italiaanse meesterdigter Dante Alighieri het sy respek aan Oksitaans betoon en laat in ''Canto XXVI'' van sy ''Purgatorio'' die Oksitaanse ''trobador'' Arnaut Daniel (1150−1210), hoofverteenwoordiger van die sogenaamde donker en ingewikkelde styl van trobador-liriek (wat onder meer deur versteekte sinspelings gekenmerk is, bekend as ''trobar clus'') wat deur hom as die "beste smid van die moedertaal" beskryf is, in sy eie taal optree.
==== Sisiliaanse Skool ====
[[Lêer:Palermo palazzo normanni.jpg|duimnael|Die Normandiese gedeelte van die ''Palazzo dei Normanni'' of ''Palazzo Reale'' te [[Palermo]], [[Sisilië]]. Hier, waar Frederik II grootgeword het, het later ook sy hof, die ''Magna Curia'', vergader – 'n multikulturele sentrum van kunste en wetenskappe]]
Die vroegste vorme van geskrewe literêre Italiaans dateer uit die 13de eeu en uit die suide van die taalgebied. Hier het Frederik II (1194−1250), keiser van die [[Heilige Romeinse Ryk]] en koning van Sisilië, 'n kunssinnige en intellektueel hoogstaande heerser wat ook self gedigte geskryf het, aan sy Sisiliaanse hof as beskermheer van digters opgetree. Die Sisiliaanse Skool (of ''Scuola siciliana'') was 'n klein groep digters, naas enkele vastelanders meestal Sisiliane wat deel uitgemaak het van die koningshof, die ''Magna Curia''.
Met die notaris [[Giacomo da Lentini]] as hul hoof het hierdie groep tussen 1230 en 1266 meer as driehonderd gedigte met hoofse liefde as sentrale tematiek voortgebring wat, soos elders in Italië, deur [[Oksitaans]]e trobador-liriek geïnspireer is, maar vir die eerste keer in die volkstaal geskryf is, en juis nie in Oksitaans nie. Koning Frederik II se litêrere eksperiment is ná sy afsterwe voortgesit deur sy seun Manfred.
==== Toskane ====
{{multiple image
| align = right
| direction = vertical
| width = 165
| image1 = Dante Luca.jpg
| alt1 =
| caption1 =
| image2 = Altichiero, ritratto di Francesco Petrarca.jpg
| alt2 =
| caption2 = Beide [[Dante Alighieri]] en [[Francesco Petrarca]] was belangrik in die vestiging van hul Toskaanse dialek as die vernaamste literêre taal in die hele Italië tydens die Laat-Middeleeue.
| footer =
}}
Die dryfkrag agter die vorming van 'n Italiaanse standaard-skryftaal in die Middeleeue was die sukses van digkuns wat verder noord, in [[Toskane]], ontstaan het. Gebaseer op die Toskaans-Florentynse dialek in sy geskrewe 13de eeuse vorm, die ''fiorentino letterario'', en met die stad [[Florence]] as kulturele sentrum, het die werke van drie Florentynse digters, [[Dante Alighieri]] (1265−1321), [[Francesco Petrarca]] en [[Boccaccio]], wat as die ''Tre corone di Firenze'' vereer word, 'n literêre uitgangspunt vir 'n algemeen aanvaarde Italiaanse standaardskryftaal begin vorm. Die publikasie van Dante se ''Divina commedia'' in Toskaanse Italiaans het daartoe bygedra dat die volkstaal naas Latyn as literêre medium erkenning kon kry. Die oudste geskrewe materiaal in die vroeë volkstaal stam uit die 10de eeu. Daar is egter baie meer materiaal uit die 14de eeu wat die werke van die bogenoemde klassieke Florentynse digters insluit. Vanaf die 16de eeu is Standaarditaliaans in sy geskrewe vorm algemeen aanvaar.
Terwyl Latyn gedurende die Middeleeue die enigste medium vir enige vorm van wetenskaplike diskoers was, was Alighieri een van die eerste Italiaanse filosowe en geleerdes wat bereid was om aan Italiaans as gesproke moedertaal die status van selfstandige studieonderwerp toe te ken. Blykbaar het sy siening van Italiaans geleidelik verander. In een van sy vroeë werke, ''Vita nuova'' (1294), het hy nog daarvoor gepleit om die gebruik van die volkstaal tot liefdesliriek te beperk. Ook in die ''Convivio'' (1304−1307) beklemtoon hy steeds die ondergeskikte rol van Italiaans teenoor Latyn. Hierdie siening kontrasteer met die opinie oor die volkstaal wat hy in sy Latynse traktaat ''De vulgari eloquentia'' (1303−1304) vervat. Volgens hom is dit juis Italiaans se natuurlikheid wat dit verhewe maak bo Latyn. Geleerdes se refleksie oor hul eie moedertaal het algaande hulle belangstelling gewek vir taalgeskiedenis en taalkundige verandering.
==== Venesië ====
Die gebrek aan 'n konings- of ander hof, waar heersers as beskermhere en -dames van kunste kon optree en sodoende 'n geskrewe literêre standaard kon bevorder wat wyer erkenning sou geniet, was een van die redes hoekom die [[Republiek Venesië]] se taalvariant, [[Venesiaans]] of ''venexian'', maar 'n ondergeskikte rol in die proses van Italiaanse taalstandaardisering sou speel – al was die Dogerepubliek een van die belangrikste politieke en ekonomiese rolspelers in die taalgebied. Literatuur en digkuns is in Venesië as 'n privaat aangeleentheid beskou en nie deur die owerheid bevorder nie.
Ook was Venesiane meer behoudend in die omgang met Latyn as uit die antieke tydperk oorgeërfde skryftaal. Latyn het hierdie funksie nog tot omstreeks 1500 vervul – met 'n aanvanklike neiging om vir geskrewe kommunikasievorme Latyn en vir mondelinge die inheemse koinē of algemene volkstaal te gebruik. Geleidelik het Venesiaans dieselfde status begin vervul soos Latyn, en so is daar 'n betreklik omvangryke korpus van Venesiaanse tekste uit verskillende vakgebiede.
Venesiane se taalkundige pragmatisme en onverskilligheid teen enige vorm van konsekwente taalbeleid het daartoe bygedra dat vanaf omstreeks 1500, net soos elders in Italië, die Toskaans-gebaseerde Italiaanse standaardskryftaal de facto as die voorkeurmedium van wetgewing en die meeste ander vorme van geskrewe kommunikasie in Venesië aanvaar is.<ref>Ronnie Ferguson: ''Venetian Language''. In: Eric E. Dursteler: ''A Companion to Venetian History, 1400–1797''. Leiden • Boston: Brill 2014, bl. 952</ref>
=== Bybelvertalings ===
| |||