Bambata-rebellie: Verskil tussen weergawes

[[Zoeloeland]] is op 30 Desember 1897 na 'n ooreenkoms tussen die Britse en Natalse regerings en sonder die inagneming van die wense van die Zoeloebevolking by Natal ingelyf. Daarop het Engelse en Indiërs Natal binnegestroom en die stamgrond beset. Die gevolglike armoede onder die Zoeloes het 'n skadelike invloed op die sosiale stamstruktuur en hul ekonomiese oorlewing gehad. Veral nadat [[Theophilus Shepstone]] se paternalistiese gesag vervang is met onpersoonlike Westerse instellings het die ontevredenheid onder die Zoeloes toegeneem. Ongerustheid by die Engelse koloniste oor hul eie veiligheid het gelei tot die onderdrukking van die inheemse bevolking. Na die Tweede Vryheidsoorlog het Natal onder die [[runderpes]], [[sprinkaan]]plae, haelstorms en die Ooskuskoors gely. Ook het allerlei kerkgenootskappe ontstaan wat 'n anti-blanke sentiment verkondig het. Blanke boere op die suikerplantasies het probleme ondervind om swart arbeiders te werf omdat die [[goud]]myne aan die Rand hoër salarisse betaal het. Die Natalse regering was op hierdie tydstip in 'n geldelike verknorsing weens die groot uitgawes tydens die pasafgelope Tweede Vryheidsoorlog. Daar het reeds 'n uiters ongewilde hutbelasting bestaan, maar daarby is boonop nog 'n hoofbelasting gehef op elke man ouer as 18 jaar. Die doel hiermee was ook om die Zoeloemans te dwing om op die plase te kom werk. Hierdie belasting en veral die gedwonge wyse van insameling daarvan het wrewel by die Zoeloes geskep, en die reeds smeulende onrus verder aangeblaas. Baie stamme het wel die belastings betaal, maar 'n paar het daarteen geprotesteer. Dié wat geweier het, is tot gevangenisstraf en selfs lyfstraf veroordeel.

Aanvanklik was daar allerlei gerugte van 'n moontlike Zoeloe-opstand. Die invloedryke hoofman Bambata kaMancinza (ook [[Bhambatha]] gespel) van die arm Zondi-stam in die Mpanza-vallei by [[Greytown]] is gesteun deur verskeie hoofmanne en stilswyend deur koning [[Dinuzulu]] om tot optrede oor te gaan. Vroeg in 1906 was daar sporadiese moorde onder andere op 'n boer wat sy plaaswerkers na die dorp geneem het om die gewraakte belasting te betaal. Onrus het in [[Richmond, KwaZulu-Natal|Richmond]] uitgebreek en oor die kolonie versprei. 'n Landdros se gesag is uitgedaag, die volgende dag is twee konstabels by Byrne vermoor en die dag daarop was die koloniale heersers verplig om [[krygswet]] in die kolonie uit te vaardig om wet en orde te herstel. Vroeg in April is 12 stamlede weens die moord op die konstabels tereggestel. Dit lei tot verdere sporadiese geweld. Bambata gaan na Dinuzulu by [[Nkandla]] om sy gesin in veiligheid te bring en keer self daarna terug na sy eie kraal. In sy afwesigheid is hy egter deur die Britse owerheid as hoofman deur sy oom vervang. Sy kraal word gebombardeer en hy vlug na die Momekloof. 'n Koloniale krygsmag op pad na Keate se [[Drif]] word in 'n hinderlaag gelok en vier polisiemanne sneuwel. Die Natalse polisie gesteun deur magte uit die [[Kaapkolonie]] en [[Transvaal]] (met steun van Indiërs onder leiding van [[Mahatma Gandhi]] as noodhulpwerkers) vernietig krale en oeste, skiet vee en ontslaan en arresteer sekere hoofmanne. Op hierdie stydstip dink die regering dat die opstand verby is. Maar op 10 Junie 1906 vind 'n groot geveg plaas. Die rebelle ly by die Mome-kloof swaar verliese omdat hulle nie goed georganiseerd was nie. Dit was 'n ongelyke stryd: die koloniale magte met kanonne en masjiengewere teen die Zoeloekrygers met assegaaie, knopkieries, skilde en enkele gewere. Bambata sneuwel in die geveg en sy kop is afgesny en vertoon as 'n simbool van oorwinning. Koning Dinuzulu is in hegtenis geneem en tot 4 jaar tronkstraf gevonnis. Ander kapteins is ter dood veroordeel, maar later begenadig en na [[St. Helena]] verban. Tussen 3 500 en 4 000 Zoeloekrygers het gesneuwel en 7 000 is krygsgevange geneem. Vierduisend is aan marteling onderwerp. Hierteenoor het slegs 30 blankes gesterf. Die laaste geveg was op 8 Julie toe 547 krygers onder hoofman Matshivelli doodgeskiet is in 'n botsing met die [[Natal Carbineers]].

Natal is deur die Bambata-rebellie verswak en in 'n ekonomiese depressie gedompel. Die onderdukking van die opstand het die land, wat reeds voor die oorlog finansiële probleme gehad het, byna 'n miljoen pond gekos. Die Zoeloevolk is ook verarm en sou voortaan 'n bron van goedkoop arbeid vir die myne en plase wees. 'n Raad vir inboorlingsake is ingestel in 'n poging om die administrasie van die stamgebiede te verbeter. Nogtans het Natal dit moeilik gevind om die tradisionele stamgebiede na bevrediging van die inwoners te bestuur.

* Cameron, Trewhella en S.B. Spies: Nuwe Geskiedenis van Suid-Afrika in Woord en Beeld. Kaapstad: [[Human & Rousseau]], 1986. ISBN 0-7981-1977-2

* Muller, C.F.J. (red.) : Vyfhonderd jaar Suid-Afrikaanse geskiedenis. Kaapstad: Academica, 1973. ISBN 0-949964-09-3

* [[Standard Encyclopaedia of Southern Africa]], deel 8. Kaapstad: Nasou, 1973. ISBN 0-625-00324-1