Verskil tussen weergawes van "Breuk (geologie)"

Breuke is 'n tektoniese verskynsel waarby 'n vervorming van gesteentes ontstaan en 'n diskontinuïteit veroorsaak word. Twee mineraaldeeltjies wat in 'n gesteente teen mekaar gele het, word byvoorbeeld deur 'n breukvlak van mekaar geskei deur 'n breukvlak van mekaar geskei. Dit is die basiese verskil tussen breuke en plooiing. By plooiing vind vervorming plaas deurdat deeltjies langs mekaar beweeg maar nie van mekaar geskei word nie. Wanneer ʼn breuk as gevolg van rekking veroorsaak deur interne (endogene) prosesse, in die aardkors ontstaan en waar daar geen ware verskuiwing van die gesteentewande ten opsigte van mekaar plaasvind nie, word dit 'n diaklaas genoem. Gewoonweg word daarna verwys as 'n haarspleet of 'n fyn bars. 'n Bars kan egter ook ontstaan sonder endogene werking. Uitdroging en afkoeling laat gesteentes krimp en veroorsaak byvoorbeeld krimpskeure in uitgedroogde klei of in basaltsuile wanneer die basaltiese lawa stol.

druk, meestal by oorskuiwings, fyn gekorrelde gesteentes genoem miloniet. As gevolg van die skuureffek van die bewegende blokke word die wande gepoleer, waardeur ʼn wryfvlak of wryfspieël ontstaan. Hierop is dikwels krapmerke sigbaar wat die laaste bewegingsrigting van die blokke aangedui. Die bewegingsrigting en die stand van die breukvlak bepaal die aard van die breuk. Die breukvlak kan horisontaal, vertikaal of skuins staan. Laasgenoemde is die algemeenste breuk en die eerste twee eintlik uitsonderlike verskynsels. Dit is selde moontlik om te bepaal watter blok beweeg het en breuke te kan klassifiseer, word aanvaar dat die laagliggendste blok altyd in rus was. Hiervolgens word drie hooftipes onderskei.

Die beweging wat twee gesteenteblokke aan weerskante van ʼn breukvlak ten opsigte van mekaar gemaak het, kan aan die hand van ʼn beperkte aantal groothede volledig beskryf word: Die totale verplasing langs ʼn breukvlak. Dit word die ware glip genoem, of kortweg 'n glip.

- Die vertikale komponent van die glip. Dit is die vertikale sprong of vertikale glip.

- Die verplasing langs die Iyn wat die breukvlak met die aardoppervlak maak. Dit staan bekend as die strekkingsglip. As gevolg van 'n afskuiwing ontstaan 'n sone waarin sekere lae ontbreek wat wei in die naasliggende gebied aanwesig is. Die breedte van hierdie sone is die horisontale gaping. Ewewydig met die gelaagdheid gemeet, word dit die stratigrafiese gaping genoem.

dikwels 'n betreklik geringe uitwerking hierop, soos byvoorbeeld wanneer 'n gedeelte van 'n rivier se loop sywaarts verplaas word. Op- of afskuiwings veroorsaak egter groot reliëfverskille en by ʼn steil breukvlak kan 'n gebied – geskei deur 'n skerp Iyn - tientalle meters opgehef word ten opsigte van die ander kant van die breuk. Veral waterafvoerstelsels word hierdeur drasties beïnvloed. In gebiede waar rekspanning voorkom, kan talle hoë gebied (hors) en 'n lae gebied (slenk) ontstaan. Die slenk in die Rynvallei is 'n bekende voorbeeld. Hans Cloos (1885-1951) het in eksperimente rekspanning op klei toegepas en geïllustreer hoe ʼn slenkdal ontstaan.

Hierby het terselfdertyd ook 'n bekende natuurverskynsel na vore gekom, naamlik dat sintetiese breuke (kleiner breuke met dieselfde helling as die groot breuk) en antitetiese breuke (breuke met 'n teenstaande helling) as gevolg van die rekspanning gevorm word. 'n Slenkdal kan reusagtige afmetings aanneem en die bekendste voorbeeld is die slenkdal in Oos-Afrika, wat oor 'n afstand van meer as 6000 km strek. Hierdie slenkdale vorm sones waar nuwe splitsing plaasvind, waardeur die uiteendrywing van groot landmassas veroorsaak kan word.

Breuke is die gevolg van kragte in die aardkors. Omdat die kragte of spanning baie keer lank dieselfde bly, vorm daar geleidelik breukstelsels in bepaalde rigtings. Dieselfde kragte gee aanleiding tot plooiing en daar is 'n duidelike verwantskap tussen die rigting van en die tipe breuke en plooiing wat gevorm word. 'n Voorbeeld hiervan is plooiverskuiwings wat tot dekbladvorming lei.

Hy het aanvaar dat die verskynsel die gevolg was van 'n massiewe oorskuiwing waarby plooiing oor 'n afstand van meer as 10 km oor 'n oorskuiwingsvlak geforseer is. Een van Von der Linth se leerlinge Albert Haim (1849-1937), het dieselfde afleiding gemaak en die teorie die eerste keer in 1878 gepubliseer. Een van dieg rootraaisels wat nie deur die teorie verklaar is nie, was die grootte van die oorskuiwing. Om dit te verklaar, is aangeneem dat daar tegelyk twee oorskuiwings in teenoorgestelde rigtings plaasgevind het.