31 448
wysigings
kNo edit summary Etiket: 2017-bronwysiging |
(Beeld bygevoeg) Etiket: 2017-bronwysiging |
||
[[Lêer:Falla de San Andrés.jpg|duimnael|regs|400px|Die San Andrés-breuk.]]
Spanning in die aardkors lei daartoe dat gesteentes langs bepaalde vlakke van mekaar losbreek. Gesteenteblokke wat so ontstaan, beweeg meestal ten opsigte van mekaar om die spanning te verlig. Die rigting waarin die blokke beweeg, word bepaal deur die spanning (druk- of rekspanning). In breë trekke kan drie breukgroepe by verskuiwings onderskei word: die blokke kan van mekaar af wegbeweeg, teen mekaar opdruk of sydelings teen mekaar skuif. Topografiese verandering word dikwels so veroorsaak. As daar geen duidelike verskuiwing langs breukvlakke voorkom nie, bly dit steeds die gevolg van spanning, meestal rekspanning as gevolg van die uitdroging of afkoeling van gesteentes in die aardkors.
Breuke is 'n tektoniese verskynsel waarby 'n vervorming van gesteentes ontstaan en 'n diskontinuïteit veroorsaak word. Twee mineraaldeeltjies wat in 'n gesteente teen mekaar gele het, word byvoorbeeld deur 'n breukvlak van mekaar geskei deur 'n breukvlak van mekaar geskei. Dit is die basiese verskil tussen breuke en plooiing. By plooiing vind vervorming plaas deurdat deeltjies langs mekaar beweeg maar nie van mekaar geskei word nie.
== Breuke met verskuiwing ==
In die meeste gevalle word aardkorsspanning ontlaai deurdat gesteentes wei ten opsigte van mekaar verskuif. Die verskuiwing gaan gepaard met skokgolwe, wat as aardbewings ervaar word. Die resultaat is dat twee of meer gesteenteblokke langs die breukvlak, in die geval ook ʼn verskuiwingsvlak genoem, verplaas word. Aan die oppervlak (ook op ʼn geologiese kaart) is die breuk sigbaar as 'n Iyn of 'n lang, smal versteurde gebied (breuksone). Tydens die beweging word gesteentes deur wrywing in hoekige stukke gebreek wat bekend staan as breuk- of verskuiwingsbreksie. Soms veroorsaak uitermate hoe
druk, meestal by oorskuiwings, fyn gekorrelde gesteentes genoem miloniet. As gevolg van die skuureffek van die bewegende blokke word die wande gepoleer, waardeur ʼn wryfvlak of wryfspieël ontstaan. Hierop is dikwels krapmerke sigbaar wat die laaste bewegingsrigting van die blokke aangedui. Die bewegingsrigting en die stand van die breukvlak bepaal die aard van die breuk. Die breukvlak kan horisontaal, vertikaal of skuins staan. Laasgenoemde is die algemeenste breuk en die eerste twee eintlik uitsonderlike verskynsels.
=== Afskuiwing ===
=== Terminologie ===
Die beweging wat twee gesteenteblokke aan weerskante van ʼn breukvlak ten opsigte van mekaar gemaak het, kan aan die hand van ʼn beperkte aantal groothede volledig beskryf word: Die totale verplasing langs ʼn
- Die vertikale komponent van die glip. Dit is die vertikale sprong of vertikale glip.
- Die komponent van die glip loodreg op die gelaagdheid. Dit word die stratigrafiese sprong genoem.
- Die horisontale komponent van die glip. Dit is die horisontale glip.
- Die verplasing langs die Iyn wat die breukvlak met die aardoppervlak maak. Dit staan bekend as die strekkingsglip. As gevolg van 'n afskuiwing ontstaan 'n sone waarin sekere lae ontbreek wat wei in die
By 'n opskuiwing word 'n dubbele skuiwingseffek veroorsaak deurdat daar ook 'n horisontale oorskuiwing of dekking plaasvind.
== Invloed op die landskap. ==
Breukbewegings kan in digbewoonde gebiede groot skade aanrig. Blywender invloede hiervan is egter die topografiese verandering. Horisontale verskuiwings het
dikwels 'n betreklik geringe uitwerking hierop, soos byvoorbeeld wanneer 'n gedeelte van 'n rivier se loop sywaarts verplaas word. Op- of afskuiwings veroorsaak egter groot reliëfverskille en by ʼn steil breukvlak kan 'n gebied – geskei deur 'n skerp Iyn - tientalle meters opgehef word ten opsigte van die ander kant van die breuk. Veral waterafvoerstelsels word hierdeur drasties beïnvloed. In gebiede waar rekspanning voorkom, kan talle hoë
Hierby het terselfdertyd ook 'n bekende natuurverskynsel na vore gekom, naamlik dat sintetiese breuke (kleiner breuke met dieselfde helling as die groot breuk) en antitetiese breuke (breuke met 'n teenstaande helling) as gevolg van die rekspanning gevorm
== Verwantskap met plooiing ==
Breuke is die gevolg van kragte in die aardkors. Omdat die kragte of spanning baie keer lank dieselfde bly, vorm daar geleidelik breukstelsels in bepaalde rigtings. Dieselfde kragte gee aanleiding tot plooiing en daar is 'n duidelike verwantskap tussen die rigting van en die tipe breuke en plooiing wat gevorm word. 'n Voorbeeld hiervan is plooiverskuiwings wat tot dekbladvorming lei.
Die dekbladteorie het ontstaan na aanleiding van die verskynsel wat in die Alpe aangetref word. In 1846 het Arnold Escher von der Linth (1807-1872) ontdek dat dik lae gesteentes op die verkeerde plek Iê. Die oudste gesteentes het bo-op die jongste
gesteentes gele en die hele struktuur weer bo-op betreklik jong gesteentes.
Hy het aanvaar dat die verskynsel die gevolg was van 'n massiewe oorskuiwing waarby plooiing oor 'n afstand van meer as 10 km oor 'n oorskuiwingsvlak geforseer is.
Die Franse geoloog Marcel Bertrand (1847-1907) het egter die stelling verwerp en in 1948 verklaar dat daar nie sprake van teenoorgestelde bewegings was nie, maar dat die massiewe gesteentelae tientalle kilometer ver in dieselfde rigting verplaas is. Na heelwat polemiek is die teorie in 1903 algemeen aanvaar.
|