Cradock-4: Verskil tussen weergawes

== Agtergrond ==

=== 1983 ===

Om sy invloed te beperk, word Goniwe op 18 Oktober 1983 deur die Departement van Onderwys, in opdrag van die veiligheidspolisie, die pos van skoolhoof in [[Graaff-Reinet]] aangebied, wat hy van die hand wys. Goniwe doen aansoek om eerder 'n gewone onderwyser in Cradock te bly, maar die versoek word deur die departement teengestaan. In 'n verdere instruksie op 29 November 1983 deur die Departement van Onderwys word Goniwe ingelig oor sy verwagte verplasing met ingang 1 Januarie 1984. Met die steun van CRADOYA wys Goniwe dit van die hand, en nadat hy nie opdaag vir diensneming soos per instruksie nie, word hy deur die departement in kennis gestel dat hy uit diens ontslaan is met ingang 27 Januarie 1984.

=== 1984 ===

Die gemeenskap het op 3 Februarie 1984 ter ondersteuning van Goniwe met 'n skoolboikot in Cradock begin, wat na die omliggende gebiede uitgebrei het en uiteindelik 15 maande geduur het.<ref name="MatthewGoniwe" /> Op 6 Maart 1984 is Goniwe aangestel as landelike organiseerder van die UDF. Goniwe en Calata se politieke verhoudinge lei daartoe dat die veiligheidspolisie, onder leiding van die nuutverplaaste majoor Eric Winter, drastieser stappe neem om op hul bedrywighede te spioeneer. Die stappe sluit in dat sy foonoproepe gemonitor word asook dat 'n sogenaamde tamatie, 'n elektroniese inluisterapparaat, alreeds in Februarie 1984 aangevra en goedgekeur is deur die Suid-Afrikaanse Polisie, en in Goniwe se huis te Quinastraat 44, Cradock, geplant is.<ref name = "Tamatie”Tamatie"> {{cite report |author=Suid-Afrikaanse Polisie | date=22 Februarie 1984 | title=Aansoek vir tamatie | docket=Goniwe Inquest Part G: Exhibits}}</ref>

Op 23 Maart 1984 is alle vergaderings van beide die CRADORA en CRADOYA verban, wat tot onrus in die gebied gelei het. Alhowel die onluste onderdruk is, het die destydse Minister van Finansies, Barend du Plessis, tydens ‘n'n sitting van die Staatsveiligheidsraad voorgestel dat Goniwe en Calata “verwyder” word.<ref name="FortCalata">{{cite news | title=Fort Calata | publisher= South African History Online | url = http://www.sahistory.org.za/people/fort-calata| accessdate=5 Oktober 2017}}</ref> Op 30 Maart 1984 word Goniwe, Calata en Mbulelo Goniwe ('n neef van Goniwe), gearresteer kragtens artikel 28 van die Veiligheidswet. Madoda Jacobs, ‘n'n hoofseun van die Lingelihle High School en stigter van die Lingelehle-studente-organisasie, asook 'n leier in beide COSAS en CRADOYA, is alreeds twee dae tevore in hegtenis geneem.<ref name="Samevatting”Samevatting">{{cite report |author= Nasionale Veiligheidsbestuurstelsel |author1=Marias, G.B. |date=3 Februarie 1985|title=Onrussituasie in Lingelihle swart woonbuurt te Cradock |docket=Goniwe Inquest Part G: Exhibits}}</ref> 31 Maart 1984 kondig die destydse Minister van Wet en Orde, [[Louis le Grange]], aan dat alle vergaderings vir ‘n'n periode van drie maande verban word.<ref name="FortCalata" /> Dit lei tot verdere spanning en onluste in die Lingelihle-woonbuurt, wat daartoe lei dat die Suid-Afrikaanse Polisie en die Suid-Afrikaanse Weermag op 27 Mei 1984 intree en die woonbuurt afsluit.<ref name="FortCalata" />

Ter herdenking van die [[Soweto-opstand]], wat in 1976 plaasgevind het, word 'n beroep op die gemeenskap gedoen om alle besighede wat deur [[wit mense]] besit word, te boikot. Tydens die voorval is meer as 200 persone aangekla van onder meer brandstigting, skade aan sakepersele en die bywoning van onwettige byeenkomste. In Augustus van 1984 word 'n sewedaagse boikot suksesvol gereël teen die aanhouding van die leiers. Op 10 Okotber 1984 word die aangehoudenes vrygelaat.<ref name="MatthewGoniwe" /> In Desember 1984 doen Goniwe 'n beroep op die gemeenskap om die boikot op aankope by besighede van wit mense voort te sit, wat lei tot die sogenaamde “Swart Kersfees”.<ref name="CradockFourGoniwe">{{cite news | title= The Biography of Matthew Goniwe | publisher= The Cradock Four | url= http://www.thecradockfour.co.za/Matthew_Goniwe.html | accessdate= 5 Oktober 2017 | archive-date= 14 September 2019 | archive-url= https://web.archive.org/web/20190914233320/http://www.thecradockfour.co.za/Matthew_Goniwe.html | url-status= dead }}</ref> Op 17 Desember 1984 versoek CRADORA, onder leiding van Goniwe, dat die Lingelihle-dorpsraadlede bedank.<ref name="Samevatting”Samevatting" />

=== 1985 ===

Op 4 Januarie 1985 bedank die lede van die Lingelihle-dorpsraad as gevolg van intimidasie deur CRADORA. In dié tyd is daar ook samesprekings tussen Goniwe en Dane O’Grady, die derde sekretaris van die Amerikaanse Ambassade, waartydens die skoolboikot bespreek is.<ref name="Samevatting”Samevatting" /> Intussen het CRADORA verskeie vergaderings belê met die streeksbestuurder van die Departement van Onderwys en Opleiding, Giinther Merbold, met die doel dat Goniwe in sy pos herstel word. Alhoewel die saak as afgehandel en gesluit beskou was, is dit weer geopen en is daar as deel van die bespreking met Goniwe ooreengekom om 'n spesiale vergadering aan te vra sodat Goniwe die gemeenskap kan toespreek met die oog op die terugkeer van skoliere na skole, dus die afskaffing van die skoolboikot ná vyftien maande.<ref name="CradockFourGoniwe" />

== Sluipaanval ==

Op 27 Junie 1985 vertrek Matthew Goniwe, Fort Calata, Sparrow Mkonto en Sicelo Mhlauli na Port Elizabeth om 'n UDF-vergadering by te woon. Hulle voertuig is deur polisie by [[Kookhuis]] opgemerk.<ref name="MatthewGoniwe" /> Ná hul bywoning van die vergadering het die vier besluit om eerder terug te ry Cradock toe as om in Port Elizabeth oor te bly. Die veiligheidspolisie het net buite Port Elizabeth die motor in 'n padblokkade voorgekeer. Die Cradock-4 is ontvoer, vasgebind, gemartel en met messe doodgesteek, waarna hul lyke aan die brand gesteek is.<ref name="c4">{{Cite web | title = The Cradock Four| last = | first = | work = HeraldLIVE | date = | accessdate = 23 November 2020 | url = http://www.thecradockfour.co.za// | quote = }}</ref>

== Begrafnis ==

Op 20 Julie 1985 is ‘n'n begrafnis vir Goniwe, Calata, Mhlauli en Mkonto op Cradock gehou. Die massabegrafnis is deur duisende mense bygewoon en verskeie toesprake is gehou, onder andere deur [[Beyers Naudé]], [[Allan Boesak]], [[Molly Blackburn]] en [[Steve Tshwete]]. ‘n'n Boodskap deur die president van die ANC, [[Oliver Tambo]], is ook voorgelees.<ref name="Mail & Guardian Online">{{cite web|url= https://mg.co.za/article/1995-06-02-ten-years-on-who-killed-matthew-goniwe|title= Ten years on, who killed Matthew Goniwe |website=Mail & Guardian|publisher=Mail & Guardian Online |date=2 Junie 1995|access-date=25 Januarie 2018}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.ru.ac.za/hilltophall/calatahouse/biographiesofthecalatafamily/|title=Biographies of the Calata family|website=Rhodes University|access-date=28 Februarie 2018}}</ref><ref name="FortCalata" />Op dieselfde dag het president [[P.W. Botha]] 'n nasionale noodtoestand afgekondig.<ref name="c4" />

== Ondersoeke ==

=== Ondersoek No. 626/87 ===

Die eerste ondersoek na die sterftes van die Cradock-4, is ingevolge die Wet op Nadoodse Ondersoeke, Wet No. 58 van 1959, in 1987 onder leiding van landdros E de Beer geloods. Ingevolge die wet was daar vier afsonderlike ondersoeke, maar omdat die ondersoeke byna dieselfde was, is dit onder een ondersoeknommer hanteer. <ref name='court'>{{cite court | litigants = Hodgen, M (Adv) assisted by Els, D (Adv). Chaskalson, A (Adv), assisted by Bam (Adv), Melunsky, D and Vabayo D on behalf of the next of kin. Transcribed by Helberg, M (Mrs) | vol = | reporter = Court Proceedings: Inquest No. 626/87| opinion = | pinpoint = | court = Regional Court for the region Eastern Cape, held at New Brighton, Port Elizabeth | date = 15 February 1989 | url= http://hdl.handle.net/10962/164749 | access-date = Navember 30, 2020}}</ref>

* Matthews Goniwe -– Ondersoek No. 626/87

* Sicelo Mhlauli -– Ondersoek No. 627/87

* Sparrow Mkonto -– Ondersoek No. 628/87

* Fort Calata -– Ondersoek No. 629/87

=== Zietsman-ondersoek ===

‘n'n Tweede ondersoek, onder leiding van regter Neville Zietsman, het op 29 Maart 1993 begin nadat die destydse President van die Republiek van Suid-Afrika, [[FW de Klerk]], die ondersoek aangevra het as gevolg van 'n berig op 22 Mei 1992 deur die koerant ''New Nation''. Die ondersoek het bevind dat die Suid-Afrikaanse veiligheidsmagte wel verantwoordelik was vir die moord op die Cradock-4, maar dat geen individuele persone verantwoordelik gehou word nie.<ref name="FortCalata" />

=== Waarheid-en-versoeningskommissie (WVK) ===

Tydens ‘n'n sitting van die [[Waarheid-en-versoeningskommissie]] (WVK) in Desember 1999 is amnestie geweier aan ses veiligheidspolisielede wat betrokke was by die moorde. Die ses was: die voormalige veiligheidstakhoof kolonel Harold Snyman, Eric Alexander Taylor, Gerhardus Johannes Lotz (wat in 2016 selfmoord gepleeg het),<ref name="Cop">{{cite news | title=Cop who killed Cradock 4 commits suicide | publisher= Rand Daily Mail|date=26 March 2016 | url = https://www.businesslive.co.za/rdm/politics/2016-03-26-cop-who-killed-cradock-4-commits-suicide/| accessdate=23 November 2020}}</ref>, Nicolaas Janse van Rensburg, Johan van Zyl en Hermanus Barend du Plessis. Amnestie is vir al ses geweier.<ref name="CradockFourKillers">{{cite news | title=No amnesty for killers of Cradock Four | publisher= Independent News Online|date=14 December 1999 | url = https://www.iol.co.za/news/south-africa/no-amnesty-for-killers-of-cradock-four-23218| accessdate=5 Oktober 2017}}</ref>

== Ontwikkeling in 2020 ==

== Gedenking ==

== Verwysings ==