Sharpeville-slagting: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Sobaka (besprekings | bydraes) k skakel |
Sobaka (besprekings | bydraes) bywerk |
||
Lyn 4:
Sharpeville, wat na [[John Sharpe]], 'n burgemeester van [[Vereeniging]], vernoem is, was op [[21 Maart]] [[1960]] die toneel van die sogenaamde '''Sharpeville-slagting''', waarvan die internasionale gemeenskap met skok kennis geneem het en wat aanleiding tot landwye opstande gegee het. Daar is beweer dat die swart betogings in Sharpeville tot 'n paniekbevange reaksie deur die polisie gelei het. 'n Geregtelike ondersoek het getoon dat die meeste van die 69 slagoffers van agter geskiet is.
Die slagting is gefotografeer deur fotograaf Ian Berry, wat aanvanklik gedink het die polisie skiet loskruitpatrone.<ref>{{Cite web|url=http://www.bbc.com/culture/story/20170914-the-photos-that-changed-history|title=The photos that changed history – Ian Berry; Sharpeville Massacre|last=Macdonald|first=Fiona|website=www.bbc.com|language=en|access-date=2018-12-12}}</ref> In die huidige Suid-Afrika word 21 Maart as 'n openbare vakansiedag ter ere van menseregte en ter herdenking van die Sharpeville-slagting gevier.
Die regering van [[Hendrik Verwoerd]] het 'n noodtoestand verklaar en 'n verbod op die [[African National Congress]] en die [[Pan Africanist Congress]], van [[Robert Sobukwe]], geplaas. [[Nelson Mandela]] het daarop sy beleid van vreedsame verset laat vaar en die ANC se militêre vleuel, die ''[[Umkhonto we Sizwe]]'', gestig.
==Lewe in Sharpeville voor die slagting==
Sharpeville is die eerste keer in 1943 gebou om Topville te vervang, 'n nabygeleë dorp wat oorbevolking gely het waar siektes soos [[longontsteking]] wydverspreid was. Weens die siekte is daar in 1958 met verskuiwings vanaf Topville begin. Ongeveer 10 000 Swartes is deur middel van gedwonge verskuiwings na Sharpeville geskuif. Sharpeville het 'n hoë [[werkloosheid]]syfer sowel as hoë [[misdaad]]syfers gehad. Daar was ook jeugprobleme omdat baie kinders by bendes aangesluit het en met misdade in plaas van skole geaffilieer was. Verder is 'n nuwe polisiestasie geskep, vanwaar die polisie energiek was om passe na te gaan, onwettige inwoners te deporteer en klopjagte op onwettige [[sjebeen]]s uit te voer.<ref name=":1">{{Cite journal|date=2013|title=Zambian Commemorates Sharpeville Massacre|journal=Black View|volume=1|issue=5|pages=1–10|jstor=43799086}}</ref>
==Voorafgaande gebeure==
Suid-Afrikaanse regerings het sedert die agtiende eeu maatreëls ingestel om die vloei van Swart-Suid-Afrikaners na stede te beperk. Paswette wat bedoel was om hul beweging en indiensneming te beheer en te rig, is in die 1950's opgedateer. Onder die land se [[Nasionale Party]]-regering was Swart inwoners in stedelike distrikte onderhewig aan instromingsbeheermaatreëls. Individue ouer as sestien was verplig om pasboeke te dra, wat 'n identiteitskaart, indiensneming en invloeimagtiging van 'n arbeidsburo, naam van werkgewer en adres, en besonderhede van persoonlike geskiedenis bevat het.<ref name="zastudy">{{cite book|last=Kaplan|first=Irving|title=Area Handbook for the Republic of South Africa|page=603}}</ref> Voor die Sharpeville-slagting het die Nasionale Party-administrasie onder leiding van dr. [[Hendrik Verwoerd]] hierdie wette gebruik om groter rassesegregasie af te dwing<ref name="TimeArticle">{{cite magazine | title=The Sharpeville Massacre | magazine=Time Magazine | date=4 April 1960 | url = http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,869441,00.html | access-date=15 Desember 2006}}</ref> en dit in 1959–1960 uitgebrei om vroue in te sluit.<ref name="TimeArticle">{{cite magazine | title=The Sharpeville Massacre | magazine=Time Magazine | date=4 April 1960 | url = http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,869441,00.html | access-date=15 December 2006}}</ref> Vanaf die 1960's was die paswette die primêre instrument wat die staat gebruik het om sy politieke opponente aan te hou en te teister.<ref name="TimeArticle">{{cite magazine | title=The Sharpeville Massacre | magazine=Time Magazine | date=4 April 1960 | url = http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,869441,00.html | access-date=15 Desember 2006}}</ref>
Die [[African National Congress]] (ANC) het voorberei om 'n veldtog van protes teen paswette te begin. Hierdie betogings sou op 31 Maart 1960 begin, maar die mededingende [[Pan Africanist Congress of Azania]] (PAC), onder leiding van [[Robert Sobukwe]], het besluit om die ANC vooruit te loop deur sy eie veldtog tien dae vroeër, op 21 Maart, te loods omdat hulle geglo het dat die ANC kon nie die veldtog wen nie.<ref name="aboutArticle">{{cite web | last=Boddy-Evans | first=Alistair | title=Sharpeville Massacre, The Origin of South Africa's Human Rights Day | publisher=about.com | url=http://africanhistory.about.com/library/weekly/aa-SharpevilleMassacre-a.htm | access-date=15 Desember 2006 | archive-url=https://web.archive.org/web/20090217001547/http://africanhistory.about.com/library/weekly/aa-SharpevilleMassacre-a.htm | archive-date=17 Februarie 2009 | url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.sowetan.co.za/News/Article.aspx?id=1125732] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100328210712/http://www.sowetan.co.za/News/Article.aspx?id=1125732|date=28 Maart 2010}}</ref>
==Die Voorval==
Op 21 Maart 1960 het 'n groep van tussen 5 000 en 10 000 mense by die plaaslike polisiestasie bymekaargekom en hulself vir arrestasie aangebied omdat hulle nie hul pasboeke by hulle gehad het nie.<ref>[http://www.sahistory.org.za/pages/governence-projects/sharpeville/menu.htm Remember Sharpeville] at South African History</ref> Die Sharpeville-polisie was nie heeltemal onvoorbereid vir die betoging nie, aangesien hulle die vorige aand reeds kleiner groepe meer militante aktiviste weggedryf het.<ref name="vaque1989">{{cite book |editor1-first=Charles C. |editor1-last=Thomas McGhee |editor2-first=N/A |editor2-last=N/A |title=The plot against South Africa |year=1989|edition=2nd |publisher=Varama Publishers |location=Pretoria |isbn=0-620-14537-4}}</ref>
PAC het aktief georganiseer om die opkoms na die betoging te verhoog, pamflette versprei en persoonlik verskyn om mense aan te spoor om nie werk toe te gaan op die dag van die betoging nie. Baie van die burgerlikes teenwoordig het vrywillig bygewoon om die betoging te ondersteun, maar daar is bewyse dat die PAC ook dwangmiddels gebruik het om die skare daarheen te lok, insluitend die sny van telefoonlyne na Sharpeville, en die voorkoming van busbestuurders om hul roetes te ry.<ref name="TRCReport" />{{rp|p.534}}
Teen 10:00 het 'n groot skare saamgedrom, en die atmosfeer was aanvanklik rustig en feestelik. Minder as 20 polisiebeamptes was aan die begin van die betoging in die stasie teenwoordig. Later het die skare tot ongeveer 20 000 gegroei <ref name="TimeArticle"/> en die bui is beskryf as "lelik",<ref name="TimeArticle"/> wat veroorsaak het dat ongeveer 130 polisieversterkings, ondersteun deur vier Saracen pantserpersoneeldraers, na die toneel gestuur is. Die polisie was met vuurwapens gewapen, insluitend [[Sten]]-masjiengewere en Lee–Enfield-gewere. Daar was geen bewyse dat enigiemand in die byeenkoms met enigiets anders as klippe gewapen was nie.<ref name="TimeArticle"/>
[[F-86 Sabre]]-stralers en [[North American T-6 Texan|Harvard-opleidingsvliegtuie]] het laag oor die skade gevlieg in 'n poging om hulle op te breek. Die betogers het gereageer deur klippe te gooi (drie polisiemanne is getref) en die polisieversperrings te storm. Polisiebeamptes het probeer om [[traangas]] te gebruik om hierdie vooruitgang af te weer, maar dit was ondoeltreffend, en die polisie het teruggeval op die gebruik van hul knuppels.<ref name="vaque1989"/> Omstreeks 13:00 het die polisie probeer om 'n betoger te arresteer, en die skare het vorentoe gestroom.<ref name="TimeArticle"/> Die polisie het kort daarna begin skiet.<ref name="TimeArticle"/>
===Dood- en beseringsgetal===
Die amptelike syfer is dat 69 mense dood is, waaronder 8 vroue en 10 kinders, en 180 beseer is, insluitend 31 vroue en 19 kinders. Die polisie het baie in die rug geskiet toe hulle omgedraai het om te vlug, wat veroorsaak het dat sommige verlam is.<ref name="Reeves"/>
Slagoffers is saam begrawe tydens 'n seremonie wat deur geestelikes uitgevoer is. Philip Finkie Molefe, verantwoordelik vir die stigting van die eerste Assemblies of God-kerk in die Vaal, was onder die geestelikes wat die diens gehou het.<ref>{{cite web|url=https://www.iol.co.za/the-star/news/influential-religious-leader-with-70-years-in-ministry-to-be-laid-to-rest-6f825bfe-f601-4f39-a5c4-8fef2c43fc88|title=Influential religious leader with 70-years in ministry to be laid to rest|first=Gift|last=Tlou|date=4 Augustus 2020|work=The Star}}</ref>
===Voorwendsel vir die skietvoorval===
Polisieverslae in 1960 het beweer dat jong en onervare polisiebeamptes paniekerig geraak het en spontaan losgebrand het, wat 'n kettingreaksie veroorsaak het wat sowat veertig sekondes geduur het. Dit is waarskynlik dat die polisie vinnig geskiet het, want twee maande voor die slagting is nege konstabels aangerand en vermoor, waarvan sommige se binnegoed uitgesny was, tydens 'n klopjag by [[Cato Manor]].<ref name="vaque1989"/> Min van die polisiemanne wat teenwoordig was, het opleiding in openbare orde ontvang. Sommige van hulle was vir meer as vier-en-twintig uur aan diens sonder 'n breek.<ref name="vaque1989"/> Luitenant-kolonel Pienaar, die bevelvoerder van die polisieversterkings by Sharpeville, het 'n bietjie insig gegee oor die ingesteldheid van diegene in die polisiemag, wat in sy verklaring gesê het dat "die inboorling-mentaliteit hulle nie toelaat om vir 'n vreedsame betoging bymekaar te kom nie. Vir hulle om bymekaar te kom beteken geweld.”<ref name="Reeves">{{cite web | last=Reeves | first=Rt. Reverend Ambrose | title=The Sharpeville Massacre – A watershed in South Africa | publisher=sahistory.org.za | url=http://www.sahistory.org.za/pages/library-resources/articles_papers/1960-sharpeville-massacre-rev-ambrose.html | access-date=15 Julie 2007 | archive-url=https://web.archive.org/web/20130624221322/http://www.sahistory.org.za/topic/sharpeville-massacre-watershed-south-africa-reverend-ambrose-reeves | archive-date=24 Junie 2013 | url-status=dead }}</ref> Hy het ook ontken dat hy enige bevel gegee het om te vuur en het gesê dat hy dit nie sou gedoen het nie.
Ander getuienis wat aan die [[Waarheid-en-versoeningskommissie]] gegee is "die getuienis van Kommissie-deponente openbaar 'n mate van oorleg in die besluit om by Sharpeville te vuur, was meer as die gevolg was van onervare en bang polisiebeamptes wat paniekering geword het.”<ref name="TRCReport"/>{{rp|p.538}}
==Reaksie==
Die herrie onder Suid-Afrika se swart bevolking was onmiddellik, en die volgende week het betogings, protesoptogte, stakings en onluste regoor die land plaasgevind. Op 30 Maart 1960 het die regering 'n noodtoestand afgekondig en meer as 18 000 mense aangehou, insluitend prominente anti-apartheidsaktiviste wat bekend gestaan het as lede van die Congress Alliance insluitend [[Nelson Mandela]] en sommige wat steeds in die Verraadverhoor verstrengel was.<ref name=":2">{{Cite journal|last1=Humphrey|first1=Tyler|last2=Fourie|first2=Bernardus G.|last3=Duncan|first3=Patrick|date=1960|title=Sharpeville and After|journal=Africa Today|volume=7|issue=3|pages=5–8|jstor=4184088}}</ref>
Baie Blanke Suid-Afrikaners was ook verskrik oor die slagting. Die digter Duncan Livingstone, 'n Skotse immigrant van die eiland Mull wat in [[Pretoria]] gewoon het, het in reaksie op die Bloedbad die [[Skots-Gaelies]]e gedig ''Bean Dubh a' Caoidh a Fir a Chaidh a Marbhadh leis a' Phoileas'' geskryf ("'n Swart vrou treur oor haar man vermoor deur die polisie").<ref>Ronald Black (1999), ''An Tuil: Anthology of 20th Century Scottish Gaelic Verse'', pages 74-79, 728.</ref>
'n Storm van internasionale protes het gevolg op die Sharpeville-skietery, insluitend simpatieke betogings in baie lande<ref>"Outside South Africa there were widespread reactions to Sharpeville in many countries which in many cases led to positive action against South Africa".—{{cite web |last1=Reeves |first1=Ambrose |author1-link=Ambrose Reeves |title=The Sharpeville Massacre - A watershed in South Africa |url=http://www.anc.org.za/ancdocs/history/misc/shareve.html |publisher=United Nations Unit on Apartheid |access-date=3 Januarie 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070401154120/http:/www.anc.org.za/ancdocs/history/misc/shareve.html |archive-date=1 April 2007}}</ref><ref>E.g., "[O]onmiddellik na die Sharpeville-slagting in Suid-Afrika het meer as 1000 studente in [[Sydney]] betoog teen die apartheidstelsel.".—{{cite journal |last1=Barcan |first1=Alan |title=Student activists at Sydney University 1960‐1967: a problem of interpretation |journal=History of Education Review |date=24 June 2007 |volume=36 |issue=1 |pages=61–79 |doi=10.1108/08198691200700005|hdl=1959.13/34876 }}</ref> en veroordeling deur die [[Verenigde Nasies]]. Op 1 April 1960 het die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad Resolusie 134 aanvaar. Sharpeville was 'n keerpunt in Suid-Afrika se geskiedenis; die land het homself toenemend geïsoleer in die internasionale gemeenskap bevind. Die voorval het ook 'n rol gespeel in Suid-Afrika se ontrekking uit die [[Statebond]] van Nasies in 1961.<ref name="Dubow 2011">{{cite journal |last1=Dubow |first1=Saul |author1-link=Saul Dubow |title=Macmillan, Verwoerd and the 1960 'Wind of Change' Speech |journal=[[The Historical Journal]] |date=December 2011 |volume=54 |issue=4 |pages=1087–1114 |doi=10.1017/S0018246X11000409 |jstor=41349633|s2cid=145148670 |url=http://sro.sussex.ac.uk/id/eprint/19120/1/Macmillan-Dubow.pdf }}</ref>
Die Sharpeville-slagting het daartoe bygedra dat die PAC en ANC as onwettige organisasies verbied is. Die slagting was een van die katalisators vir 'n verskuiwing van passiewe weerstand na gewapende weerstand deur hierdie organisasies. Die stigting van Poqo, die militêre vleuel van die PAC, en [[Umkhonto we Sizwe]], die militêre vleuel van die ANC, het kort daarna gevolg.<ref>{{Cite journal |last=Joseph |first=Raymond |date=April 2018 |title=Naming history’s forgotten fighters: South Africa’s government is setting out to forget some of the alliance who fought against apartheid. Some of them remain in prison |url=http://dx.doi.org/10.1177/0306422018770119 |journal=Index on Censorship |volume=47 |issue=1 |pages=57–59 |doi=10.1177/0306422018770119 |issn=0306-4220}}</ref>
Nie alle reaksies was negatief nie: gewikkel in sy teenkanting teen die Burgerregtebeweging, het die [[Mississippi]] Huis van Verteenwoordigers 'n resolusie gestem wat die Suid-Afrikaanse regering ondersteun "vir sy standvastige beleid van segregasie en die [harde] nakoming van hul tradisies in die lig van oorweldigende eksterne agitasie."<ref>{{Cite news|url=http://archives.chicagotribune.com/1960/04/15/page/14/article/what-they-commend-in-mississippi/index.html|title=What they commend in Mississippi|date=15 April 1960|work=Chicago Tribune|access-date=14 Augustus 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170720143751/http://archives.chicagotribune.com/1960/04/15/page/14/article/what-they-commend-in-mississippi/index.html|archive-date=2017-07-20|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://archive.org/stream/TheCitizensCouncilvol.5No.7-9April-june1960/19-apr60-jun60#page/n0/mode/2up|title=South Africa Praised|date=April 1960|work=The Citizens' Council|access-date=14 Augustus 2017|issue=7|volume=5|page=1}}</ref>
== Herdenkings ==
Sedert 1994 word 21 Maart as [[Menseregtedag]] in Suid-Afrika herdenk.<ref>{{cite web|url=http://www.info.gov.za/acts/1994/a36-94.pdf |title=Public Holidays Act, Act No 36 of 1994 |publisher=Info.gov.za |date=2012-09-18 |access-date=2014-04-17}}</ref>
Sharpeville was die terrein wat president Nelson Mandela gekies het vir die ondertekening van die [[Grondwet van Suid-Afrika]] op 10 Desember 1996.<ref>{{Cite web|url=https://www.sahistory.org.za/dated-event/mandela-signs-sa-constitution-law|title=Mandela signs SA Constitution into law|date=10 December 1996|work=South African History Online|language=en|access-date=3 May 2019}}</ref>
In 1998 het die Waarheids- en Versoeningskommissie (WVK) bevind dat die polisie-aksies "growwe menseregteskendings daarstel deurdat buitensporige geweld onnodig gebruik is om 'n samekoms van ongewapende mense te stop."<ref name="TRCReport"/>{{rp|p.537}}
Op 21 Maart 2002, die 42ste herdenking van die slagting, is 'n gedenkteken deur oudpresident Nelson Mandela geopen as deel van die Sharpeville Menseregte-gebied.<ref>{{cite web|url=http://able.wiki.up.ac.za/index.php/Sharpeville_Memorial,_Theunis_Kruger_Street,_Dicksonville,_Sharpville |title=Sharpeville Memorial, Theunis Kruger Street, Dicksonville, Sharpville – ABLEWiki |publisher=Able.wiki.up.ac.za |access-date=2014-04-17}}</ref>
==Verwysings==
{{Verwysings}}
== Leesstof ==
Line 17 ⟶ 69:
* [[1922-staking]]
{{Waarheid-en-versoeningskommissie}}
| |||