Sinn Féin: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Anrie (besprekings | bydraes) k Wysigings deur 87.38.229.55 teruggerol na laaste weergawe deur Alexbot |
|||
Lyn 3:
Die party is gevestig in die [[Republiek van Ierland]] (met vyf uit 166 in die Dáil Éireann) en [[Noord-Ierland]] (met 24 setels uit 108, die grootste Ierse nasionaliste party in die Noord-Ierland Vergadering. Die party het ook 5 setels (uit 646) in die parlement van die Verenigde Koninkryk, maar die lede neem nie aan parlementêre verrigtinge deel nie
==Geskiedenis==
Die Sinn Féin vandag is een van 'n aantal afstammelinge van die Sinn Féin wat deur Arthur Griffith gestig is, alhoewel die party min in gemeen het met die part van Griffith wat die dubbel monargie wou hervestig, wat hy gemeen het steeds bestaan het. Die is onder die Grondwet van 1782 opgestel.
===Vroeë geskiedenis===
[[Image:Arthur_Griffith_(1871-1922).jpg|frame|right|[[Arthur Griffith]], Stigter (1905) en Derde leier (1908 - 17)]]
Die Sinn Féin beweging het ontstaan uit die propaganda veldtog van [[Arthur Griffith]], a nasionalistiese typesetter, en William Rooney, a republikeinse kantoorklerk. Beide was baie aktief in [[Dublin]] se nasionaliste klubs in die begin van die [[20ste eeu]]. Griffith het as koerantman 'n indrukwekkende netwerk van vriende in die Dublin drukkery industrie gehad. Sy koerante, die ''United Irishman'' en ''Sinn Féin'', het die energie van die ''self-help'' generasie gekanaliseer in 'n onortodokse politieke projek gegrond op die Ausgleich, die Oostenryks-Hongaarse dubbele monargie van [[1867]], en die teorieë van die [[Duitsland|Duitse]] nasionalistiese ekonoom Friedrich List. Griffith het die ontluikende selfbewustheid omtrent die Ierse identiteit, weerspieël in bewegings oos die Gaeliese Atletiek Vereniging, Gaeliese Bond (''Conradh na Gaeilge'') en die stigting van die Abbey Teater, ingespan om 'n los van federasie van nasionaliste klubs en verenigings saam te stel wat kon meeding met John Redmond se Ierse Parlementêre Party om die aspirasies van die 20ste eeuse nasionaliste te vervang.
Meeste geskiedskrywers gee [[28 November]] [[1905]] as stigtingsdatum aan aangesien dit die dag is waarop Griffith vir die eerste keer sy 'Sinn Féin Belied' aangebied het. In sy geskrifte het Griffith verklaar dat die Unie Groot-Brittanje en Ierland van 1800onwettig was en dat die Anglo-Ierse dubbel monargie wat onder Grattan se Parlement bestaan het en die sogenaamde Grondwet van 1782 steeds gegeld het. Ander gee die stigtingsdatum van Sinn Féin as Mei [[1906]], toe Griffith 'n koerant genaamd ''Sinn Féin'' vrygestel het, of as April 1907, toe 'n organisasie met die naam die ''Sinn Féin Bond'' (Engelse: ''Sinn Féin League'') gestig is (Griffith was daarteen gekant) of tot September 1907 toe Griffith die Bond ingelyf het by 'n nuwe Sinn Féin organisasie, waarmee Sinn Féin van 'n idee tot 'n werklike party struktuur ontwikkel het.<ref>Alvin Jackson, ''Home Rule: An Irish History 1800—2000'' (Phoenix, 2004) p.115.</ref>
Hoewel Sinn Féin 'n hoe vlak van bekendheid onder kiesers bereik het, het dit weinig werklike ondersteuning gehad. In Augustus 1909 het dit slegs 581 opbetaalde lede in die hele Ierland gehad. 211 was in Dublin, terwyl [[Sligo]] slegs twee lede gehad het, 'n student en 'n winkelier.<ref>Michael Laffan, ''The Resurrection of Ireland: The Sinn Féin Party 1916—1923 (Cambridge, 1999) p.30.</ref> Teen [[1915]] was dit so insolvent dat die party nie die huur op die party hoofkwartier in Harcourtstraat in [[Dublin]] kon bekostig nie. Die party is gedeeltelik gered deur die wanindruk waaronder die Britse administrasie, wat Ierland uit Dublin Kasteel bestuur het, verkeer het dat dit verantwoordelik was vir die 1916 Opstand, 'n onsuksesvolle poging om 'n Ierse Republiek te vestig, die mislukte samesprekinge in laat 1916 tussen Unioniste en Nasionaliste, onder voorsitterskap van [[David Lloyd George]], om oor selfbestuur ooreen te kom, en die Diensplig Krisis van 1917.
===Die Paasfees Opstand===
Sinn Féin is verkeerdelik deur die Britte blameer vir die [[Paasfees Opstand]], waarby dit glad nie betrokke was nie en slegs 'n wens vir sterker afskeiding as selfbestuur gedeel het — die leiers van die Opstand wou sekerlik meer bereik die Dubbel Monargie. Enige groep wat met hoofstroom grondwetlike politiek verskil het is deur Britse kommentators as 'Sinn Féin' gebrandmerk. Die term 'Sinn Féin Rebellie' is ook deur die Ierse media, die ''Royal Irish Constabulary (RIC)'', die Dublin Metropolitaanse Polisie (DMP) en selfs deur sommige betrokke by die Opstand gebruik.
Leiers van die Opstand wat dit oorleef het onder Éamon de Valera het die party oorgeneem. De Valera het Griffith as president vervang. Dit het byna gelei tot 'n breuk tussen die monargiste en republikeinse vleuels by die 1917 Ard Fheis, kongres, totdat daar in 'n kompromis mosie voorgestel is dat 'n onafhanklike republiek gevestig sou word waarna die inwoners sou kon besluit of hulle 'n monargie of republiek wou hê, onderworpe aan die voorwaarde dat hulle monargie sou kies, geen lid van die Britse Koninklike Familie as monarg sou dien nie.
Sinn Féin is versterk deur die woede oor die teregstelling van die Opstand leiers. Die simpatie van die publiek het egter steeds nie daarin geslaag om Sinn Féin 'n besliste voordeel by die stembus te gee nie. Die party het 'n vel stryd gevoer met die Ierse Parlementêre Party onder John Redmond, later [[John Dillon]], met beide parte wat verskillende tussen verkiesings gewen het. Eers na die Diensplig Krisis van 1918, toe die Britte gedreig het om diensplig in Ierland af te dwing om die Britse [[Eerste Wêreldoorlog]]magte te versterk, het steun beslissend na Sinn Féin geswaai. Pogings is aangewend om ooreen te kom op 'n vriendskaplike vorm van selfbestuur, en om 'n ooreenkoms te bereik met die Ierse Unioniste Party (IUP) en die Ierse Parlementêre Party, in die 'Convention' wat deur voormalige IUP leier Walter Long in 1917 gereël is. Die pogings is ondergrawe deur sy kabinet kollega David Lloyd George en is nie deur Sinn Féin bygewoon nie.
===Eerste verkiesing===
Sinn Féin het 73 van Ierland se 106 setels in die [[Verenigde Koninkryk van Groot Brittanje en Ierland]] parlement in die algemene verkiesing in Desember 1918 verower, waarvan baie onbestrede was. Daar was vier redes hiervoor. Eerstens het die IPP, wat vir veertig jaar die grootste party in Ierland was, nie sedert 1910 in 'n verkiesing deelgeneem nie. In groot dele van Ierland het die party strukture agteruit gegaan en was dit nie meer in staat om 'n verkiesingsveldtog te voer. Ander setels was onbestrede as gevolg van massa ondersteuning wat ander partye laat besluit het dat dit nie die moeite werd is om teen Sinn Féin te staan nie aangesien dit verseker sou wen. Kontemporêre dokumente suggereer ook 'n sekere mate van intimidasie van opponente. (Piaras Béaslaí het 'n voorbeeld in 'n tussen-verkiesing in Longford in 1917 gedokumenteer waar 'n Sinn Féin aktivis 'n geweer teen die kop van 'n verkiesingsbeampte geplaas het en hom gedwing het om die verkiesing van die Sinn Féin kandidaat aan te kondig al het die IPP kandidaat meer stemme gehad. Potensiële kandidate wat as ernstige bedreiging vir Sinn Féin kandidate beskou is, is gewaarsku om nie in sommige [[Ulster]] kiesafdelings en in in [[Munster]] te staan nie.) Omdat so baie van die setels onbestrede was, is dit moeilik om te bepaal hoe groot die party se steun werklik was. Skattings wissel van 45% tot 80%. <ref>{{cite web| url=http://www.ark.ac.uk/elections/h1918.htm| title=The Irish Election of 1918| accessdate=2006-04-27}}</ref>. Laastens was emigrasie baie moeilik tydens die oorlog wat daartoe gelei het dat tiene duisende jong mense in Ierland was wat andersins moontlik nie daar sou wees nie
Op [[21 Januarie]] [[1919]] het Sinn Féin LP's in Dublin se ''Mansion House'' vergader en verklaar dat hulle die parlement van Ierland, Dáil Éireann, was. Hulle het 'n Aireacht (ministerie) verkies wat gelei is deur 'n Príomh Aire (eerste minister). Hoewel die staat as 'n republiek verklaar is, is geen voorsiening gemaak vir 'n staatshoof nie. Dit is reggestel in Augustus [[1921]] toe die Príomh Aire (ook bekend as die ''President van Dáil Éireann'' opgegradeer is tot President van die Republiek, 'n volle staatshoof.
In die 1920 stadsraad verkiesings het Sinn Féin beheer gevestig oor tien van die twaalf stadsrade in Ierland. Slegs [[Belfast]] en [[Derry]] het onderskeidelik onder Unioniste en IPP beheer gebly. In die plaaslike verkiesing in die selfde jaar het die party beheer oorgeneem van al die graafskaprade behalwe Antrim, Down, Londonderry en Armagh.
Sinn Féin het daarna opeenvolgende skeurings ondergaan (1922, 1926, 1970 en 1986), waaruit 'n verskeidenheid partye ontstaan het, Cumann na nGaedhael, nou bekend as ''Fine Gael'', Fianna Fáil en Official Sinn Féin, later Sinn Féin The Workers Party, later The Workers Party en toe Democratic Left, wat uiteindelik by die Ierse Arbeiders Party aangesluit het nadat hulle saam met die party en Republican Sinn Féin in die regering gedien het.
===Die skeuring oor die Anglo-Ierse Verdrag===
[[Image:Dev-st.jpg|frame|left|[[Éamon de Valera]], Vierde leier van Sinn Féin (1917–26)]]
Na die voltrekking in Desember 1921 van die Anglo-Ierse Verdrag onderhandelinge tussen verteenwoordigers van die Britse Regering en de Valera se republikeinse regering en die naelskraapse goedkeuring van die Verdrag deur Dáil Éireann, is 'n staat genaamd die [[Ierse Vrystaat]] gevestig. [[Noord-Ierland]] (a ses graafskap gebied wat opegestel is onder die Britse Regering van Ierland Wet 1920 het gekies om nie deel te word van die nuwe staat nie, soos toegelaat deur die verdrag.
Daar is verskeie redes vir die skeuring. Partisie was egter nie een van die redes nie - die IRL het nie in die Noorde geskeur nie en pro- en anti-verdrag republikeine het leierskap by pro-verdrag Michael Collins gesoek. Die hoof rede vir die skeuring word gewoonlik aangegee as die Eed van Getrouheid (Engels: ''Oath of Allegiance'') aan die Ierse Vrystaat wat lede van die nuwe Dáil sou moes onderneem. Dit het eksplisiet gehuldig dat die Ierse Vrystaat deel sou vorm van die Britse Volkebondwat vir baie republikeine onaanvaarbaar was. Die pro-verdrag magte het aangevoer dat die verdrag hulle die "vryheid om vryheid te behaal" sou gee. Ironies genoeg sou die optrede van Eamon DeValera in die 1930's en die aanneming van die republikeinse grondwet die pro-verdrag argument wat in die opsig reg bewys. In die verkiesing van Maart 1922 het De Valera en die anti-verdrag Sinn Féin 35% van die populêre stem op hulle verenig. Die anti-verdrag element van die IRL het 'n uitvoerende gesag gevorm wat nie ondergeskik aan die nuwe parlement was nie.
'n Kort maar bitter Ierse Burgeroorlog (Junie 1922 – April 1923) het tussen die ondersteuners van die verdrag en die opponente daarvan uitgebreek. De Valera het bedank as President van die Republiek en by die anti-verdrag kant aangesluit. Die seëvierende pro-verdrag "Vrystaters", wat 'n meerderheid van Sinn Féin TDs en van die kieserskorps verteenwoordig het, het die [[Ierse Vrystaat]] gestig. Die pro-verdrag Sinn Féin TDs het die naam van die party verander na Cumann na nGaedhael, en vervolgens saam gesmelt met die ''Centre Party'' en die Blueshirts in 1933 om Fine Gael te vorm.
Nadat gewapende aksie tydelik in die Vrystaat gestaak is, het die beweging weer geskeur met die vertrek (March 1926) van die party se leier Eamon de Valera, nadat hy 'n mosie verloor het om afstand te doen van ''abstention'' as die stelling "Fidelity to the King" afgeskaf sou word. Hy het toe Fianna Fáil met ander voorstanders van deelname in grondwetlike politiek gestig en die volgende jaar na die Ierse parlement ([[Dáil Éireann]]) teruggekeer en in 1932 die regering gevorm.
===1970 skeuring in die "Provisionele" en "Offisiële" vleuels===
Na 'n aantal onsuksesvolle pogings tot gewapende opstand, insluitend 'n naïewe skema in die 1940s tussen sommige IRL lede en die [[Nazi Duitsland|Nazis]] om wapens aan te skaf {{verwysing benodig}}, het die party in die 1960s na links beweeg en 'n 'stagist' benadering aangeneem soortgelyk aan die ortodokse [[Kommunisme|Kommunistiese]] analise. Die party het onder die invloed van 'n generasie intellektuele wat geassosieer is met die Kommuniste Party van Groot-Brittanje se Connolly Association en het gestreef vir 'n besliste breuk met die biegpolitiek van die verlede. Die nuwe generasie leiers wou [[Ulster]] se [[Protestantisme|Protestante]] werkers in 'n anti-imperialistiese populêre front inskakel.
Ter selfde tyd het 'n nuwe generasie [[Katolisisme|Katolieke]] in Noord-Ierland gebaat by die daarstel van 'n welsynstaat in die VK en was hulle al hoe meer geneig om gelyke regte in terme van werkverskaffing en behuising te eis. Die republikeine, saam met die Kommuniste en 'n nuwe generasie sosiaal demokrate, het die ''Northern Ireland Civil Rights Association'' (NICRA) gevorm om aan te dring op die beëindiging van diskriminasie. NICRA se veldtogte – en die geweldadige reaksie van die staat – het Noord-Ierland al hoe meer gedestabiliseer, veral soos wat [[Harold Wilson]] se Arbeider regering in Brittanje politiese druk vir verandering op op Stormont begin uitoefen het.
Op die ou einde is geen hervormings geïmplementeer nie. In Augustus 1969 is Noord-Ierland oorspoel met 'n golf van onluste en sektariese aanvalle, en is Britse troepe gestuur om die (grootliks Unioniste) Royal Ulster Constabulary te ondersteun. Die geweld, of die IRL se geringe reaksie daarop, het die linksgesinde leierskap van die republikeinse beweging gediskrediteer. Sekere Fianna Fáil politici in die Republiek, uit vrees vir Kommunisme, was ondertussen instrumenteel in die finansiering en bewapening van 'n splintergroep wat meer begaan was met die geweldadige weerstand tot die noordelike regering as in die aanblaas van 'n sosialistiese revolusie in die hele Ierland.
[[Kategorie:Ierse Republiek]]
[[Kategorie:Noord-Ierland]]
[[an:Sinn Féin]]
[[ar:شين فين]]
[[bg:Шин Фейн]]
[[br:Sinn Féin]]
[[ca:Sinn Féin]]
[[cs:Sinn Féin]]
[[cy:Sinn Féin]]
[[da:Sinn Féin]]
[[de:Sinn Féin]]
[[en:Sinn Féin]]
[[eo:Sinn Féin]]
[[es:Sinn Féin]]
[[et:Sinn Féin]]
[[eu:Sinn Fein]]
[[fi:Sinn Féin]]
[[fr:Sinn Féin]]
[[ga:Sinn Féin]]
[[he:שין פיין]]
[[hr:Sinn Fein]]
[[hu:Sinn Féin]]
[[it:Sinn Féin]]
[[ja:シン・フェイン党]]
[[ko:신페인]]
[[nl:Sinn Féin]]
[[nn:Sinn Féin]]
[[no:Sinn Féin]]
[[pl:Sinn Féin]]
[[pt:Sinn Féin]]
[[ro:Sinn Féin]]
[[ru:Шинн Фейн]]
[[sh:Sinn Féin]]
[[sk:Sinn Féin]]
[[sv:Sinn Féin]]
[[tr:Sinn Féin]]
[[zh:新芬黨]]
[[zh-yue:新芬黨]]
| |||