Elektriese lading: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
k robot Bygevoeg: sq:Ngarkesa elektrike
k Verwyder HTML, tikfoute, ens.
Lyn 3:
Elektriese lading is 'n eienskap van sommige subatomiese deeltjies, en word gediskretiseer wanneer uitgedruk word as 'n veelvoud van die sogenaamde [[elementêre lading]] ''e''. [[Elektron]]e het volgens konvensie 'n lading van -1, terwyl [[proton]]e die teenoorgestelde lading van +1 het. [[Kwark]]e het 'n breukdeel lading van -1/3 of +2/3. Die ekwivalente [[antideeltjie]]s het teenoorgestelde ladings. Daar is ook ander [[gelaaide deeltjie]]s.
 
In die algemeen stoot gelaaide deeltjies met dieselfde-teken lading mekaar af, terwyl deeltjies met teenoorgestelde-teken ladings mekaar aantrek. Hierdie effek word kwantitatief deur [[Coulomb se wet]] uitgedruikuitgedruk, wat sê dat die grootte van die afstootkrag is eweredig aan die produk van die twee ladings, en verswak eweredig tot die kwadraat van die afstand tussen die ladings.
 
Die elektriese lading van 'n [[makroskopies]]e voorwerp is die som van die elektriese ladings van die voorwerp se saamgestelde dele. Die netto elektriese lading is gewoonlik nul, aangesien die natuurlike getal elektrone in elke [[atoom]] gelyk is aan die getal protone, en die ladings dus uitkanselleer. Die gevalle waar die netto lading nie nul is nie word gereeld na verwys as [[statiese elektrisiteit]]. Verder, selfs al is die netto lading nul, kan dit nie-univormuniform verpreiversprei wees (bv. a.g.v. 'n eksterne [[elektriese veld]]), en die materiaal is dan [[Polarisasie|gepolariseer]], met die lading verwant aan die polarisasie staan bekend as [[gebinde lading]] (terwyl die oortollige lading van buite die materiaal bekend staan as ''vrye lading''). 'n Ge-ordende beweging van gelaaide deeltjies in 'n spesifieke rigting (in metale is dit elektrone) staan bekend as [[elektriese stroom]]. Die diskrete natuur van elektriese lading was deur [[Michael Faraday]] voorgestel in sy elektroliese eksperimente, en direk gedemonstreer deur [[Robert Millikan]] in sy [[oliedruppel eksperiment]].
 
Die [[SI]] eenheid vir [[elektrisiteit kwantiteit]] of elektriese lading is die [[coulomb]], wat benaderd 6.24 × 10<sup>18</sup> [[elementêre lading]]s is(die lading is 'n enkele elektron of proton). Die coulomb word gedefinieer as die hoeveelheid lading wat in een sekonde deur die deursnit van 'n [[elektriese geleier]], wat een [[ampeer]] dra, vloei. Die simbool ''Q'' word gereeld gebruik om die hoeveelheid elektrisiteit of lading aan te toon. Die hoeveelheid elektriese lading kan direk gemeet word met 'n [[elektrometer]], of indirek gemeet met 'n [[galvanometer|ballistiese galvanometer]].
Lyn 15:
Soos gerapporteer deur die Antieke Griekse Filosoof [[Thales van Miletus]] in ca 600vC, kan lading (of ''elektrisiteit'' bymekaar gemaak word deur ''pels'' teen verskeie materiale te vryf, soos [[amber]]. Die Grieke het gemerk dat die gelaaide amber knopies ligte voorwerpe soos [[hare]] kon aantrek. Hulle het ook gemerk dat as hulle die amber vir lank genoeg vryf kon hulle 'n vonk laat spring. Hierdie eienskap lei vanaf die [[:en:triboelectric effect]].
 
In [[1600]] het die Engelse wetenskaplike [[William Gilbert]] teruggekeer na die onderwerp in ''De Magnete'', en het die [[Nieu-Latyn]] woord ''electricus'' geskep van ''ηλεκτρον'' , die Griekse woord vir "amber", wat gelei het tot die Engelse woorde "electric" en "electricity". Hy is in [[1660]] deur [[Otto von Guericke]] gevolg, wat, moontlik die eerste, [[Electrostatika|elektrostatiese]] generator uitgevind het. Ander Europese pioniers was [[Robert Boyle]], wat in [[1675]] verklaar het dat elektriese aantrekking en afstoting oor 'n vakuum uitgeoefen kan word; [[Stephen Gray]], wat in [[1729]] materiale as [[Geleier|geleiers]] en [[Isolator|isolators]] geklassifiseer het; en [[C.F. du Fay]], wat in [[1733]] [http://www.sparkmuseum.com/BOOK_DUFAY.HTM] voorgestel het dat elektrisiteit in twee tipes voorkom wat mekaar uitkanselleer, en het dit uitgedruk in terme van 'n twee-vloeistof teorie. Wanneer glas met sy gevryf is , het du Fay gesê dat die glas met ''vitreous'' elektrisiteit gelaai is, en wanneer amber met pels gevryf was, dat die amber gelaai is met ''resinous'' elektrisiteit. In [[1839]] het Michael Faraday gewys dat die skynbare skeiding tussen statiese elektrisiteit, stroom elektrisiteit en bioelektrisiteit verkeerrdverkeerd was, en dat almal die gevolg was van die optrede van 'n enkele tipe elektrisiteit wat in teenoorgestelde polariteite te voorskyn kom. Dit is arbitrêr watter polariteit positief genoem word. Positiewe lading kan gedefinieer word as die oorblywende lading op 'n glas staaf nadat dit met sy gevryf is. <ref>Electromagnetic Fields (2nd Edition), Roald K. Wangsness, Wiley, 1986. ISBN 0-471-81186-6 (intermediêre vlak handboek)</ref>
<!--
One of the foremost experts on electricity in the [[18th century]] was [[Benjamin Franklin]], who argued in favour of a one-fluid theory of electricity. Franklin imagined electricity as being a type of invisible fluid present in all matter; for example he believed that it was the [[glass]] in a [[Leyden jar]] that held the accumulated charge. He posited that rubbing insulating surfaces together caused this fluid to change location, and that a flow of this fluid constitutes an electric current. He also posited that when matter contained too little of the fluid it was "negatively" charged, and when it had an excess it was "positively" charged. Arbitrarily (or for a reason that was not recorded) he identified the term "positive" with vitreous electricity and "negative" with resinous electricity. [[William Watson (scientist)|William Watson]] arrived at the same explanation at about the same time.
Lyn 29:
 
== Eienskappe ==
BenwensBenewens die einskappe beskryf in artikels oor [[elektromagnetisme]], is lading 'n [[algemene relatiwiteitsteorie|relatiwistiese]] [[:en:invariant (physics)|''invariant'']]. Dit beteken dat wanneer 'n partikel 'n lading ''q'' het, ongeag van die snelheid waarteen dit beweeg, behou dit die lading ''q''. Hierdie eienskap is eksperimenteel bevestig deur te bewys dat ''een'' [[helium]] [[atoom|kern]] (twee [[proton]]e en twee [[neutron]]e saamgebind in 'n kern en beweeg rond teen hoë spoed) is dieselfde as ''twee'' [[deuterium]] kerne (een proton en een neutron saamgebind, maar wat baie stadiger beweeg as wanneer hulle in 'n helium kern sou wees).
 
Benwens die einskappe beskryf in artikels oor [[elektromagnetisme]], is lading 'n [[algemene relatiwiteitsteorie|relatiwistiese]] [[:en:invariant (physics)|''invariant'']]. Dit beteken dat wanneer 'n partikel 'n lading ''q'' het, ongeag van die snelheid waarteen dit beweeg, behou dit die lading ''q''. Hierdie eienskap is eksperimenteel bevestig deur te bewys dat ''een'' [[helium]] [[atoom|kern]] (twee [[proton]]e en twee [[neutron]]e saamgebind in 'n kern en beweeg rond teen hoë spoed) is dieselfde as ''twee'' [[deuterium]] kerne (een proton en een neutron saamgebind, maar wat baie stadiger beweeg as wanneer hulle in 'n helium kern sou wees).
 
== Behoud van Lading ==<!-- This section is linked from [[Conservation law]] -->
<b>'''Die totale elektriese lading van 'n [[geïsoleerde stelsel]] bly konstant ongeag van veranderings binne die stelsel</b>'''. Hierdie wet is inhirent deel van alle prosesse bekend in die fisika en kan afgelei word in 'n lokale vorm vanaf die [[:en:guage invariance|''guage invariance'']] van die [[golfvergelyking]]. Die behoud van lading veroorsaak die lading-stroom kontinuïteitsvergelyking. Meer algemeen, die netto verandering in [[lading digtheid]] <math>\rho</math> binne 'n volume van integrasie <math>V</math> is gelyk aan die area-integraal oor die [[stroom digtheid]] <math>J</math> op die oppervlak van die area <math>S</math>, wat op sy beurt weer gelyk is aan die netto [[Elektriese stroom|stroom]] <math>I</math>:
 
<b>Die totale elektriese lading van 'n [[geïsoleerde stelsel]] bly konstant ongeag van veranderings binne die stelsel</b>. Hierdie wet is inhirent deel van alle prosesse bekend in die fisika en kan afgelei word in 'n lokale vorm vanaf die [[:en:guage invariance|''guage invariance'']] van die [[golfvergelyking]]. Die behoud van lading veroorsaak die lading-stroom kontinuïteitsvergelyking. Meer algemeen, die netto verandering in [[lading digtheid]] <math>\rho</math> binne 'n volume van integrasie <math>V</math> is gelyk aan die area-integraal oor die [[stroom digtheid]] <math>J</math> op die oppervlak van die area <math>S</math>, wat op sy beurt weer gelyk is aan die netto [[Elektriese stroom|stroom]] <math>I</math>:
 
:<math>- \frac{d}{dt} \int_V \rho\, \mathrm{d}V = \int_S \mathbf{J} \cdot \mathrm{d}\mathbf{S} = \int J S \cos\theta = I.</math>