Wysiging soos op 16:06, 29 Julie 2009 wysig RAM (besprekings \| bydraes) 8 945 edits →‎Die toetrede van die Afrikaner tot die myne: skakels ingevoeg ← Ouer wysiging		Wysiging soos op 17:43, 29 Julie 2009 wysig maak ongedaan 94.210.57.167 (besprekings) No edit summary Nuwer wysiging →
Lyn 1: ===Inleiding=== Die '''staking van 1922''' was een van ingrypendste gebeurtenisse op die arbeidsterrein in Suid-Afrika. Hierdie staking kan as 'n burgeroorlog beskou word. ===Die toetrede van die Afrikaner tot die myne=== Die [[Afrikaner]] was voor die uitbreek van die [[Tweede Vryheidsoorlog]] in [[1899]] hoofsaaklik plattelands gevestig en het ’n bestaan as boer gemaak. Saam daarmee het ’n konserwatiewe en tradisionele lewenstyl gepaard gegaan. Die Tweede Vryheidsoorlog het hierdie vreedsame lewensstyl vir altyd verander. Plase is stelselmatig deur die oorlog vernietig en families is uitmekaar geskeur. Hierdie maatskaplike ellende het die Afrikaners na die stede gedryf en veral na [[Johannesburg]] en die voorstede aan die [[Witwatersrand]]. Die mynbedryf was egter in die hande van Engelse. Die hoogste poste as ook deur Engelse beklee. ~~Swart mense~~Swartes het die ongeskoolde werk gedoen. Die mynhuise was aanvanklik huiwerig om Afrikaners in diens te neem omdat hulle ’n onbekende faktor was. As Afrikaners werk kon kry, dan was dit gewoonlik ongeskoolde werk, wat swak betaal was. Engelse het blatant teen Afrikaners gediskrimeneer. Afrikaners is in die laagste poste geplaas en baie het dieselfde vergoeding ontvang as die Swartes. Veral na die uitbreek van die [[Eerste Wêreldoorlog]] het baie Engelse weer na Engeland teruggekeer. 'n Tekort aan geskoolde arbeid het op die myne ontstaan. Afikaners het hiervoor in aanmerking gekom en is ook in die poste aangestel, met 'n verskil. Hulle salarisse was baie laer as dié van die Engelse. Aanvanklik het die Afrikaners 'n klein minderheid gevorm op die myne, maar hulle getalle het vinnig gegroei en het hulle later 'n meerderheid begin vorm. Om beter ~~wersvoorwaardes~~werksvoorwaardes te beding, het hulle aangesluit by die Mynwerkersunie, die grootste mynvakbond van daardie tyd. Die grotendeels Engelse karakter van die vakbond het ook begin verander namate die getal Afrikaanse lede toegeneem het. E.S. Hendricks was ’n Afrikaner in ’n prominente posisie, naamlik as adjunk-hoofsekretaris van die Mynwerkersunie, en T.C. Visser was erepresident. In die begin van die twintigerjare het die Afrikaners selfs die meerderheid lede van die Mynwerkersunie gevorm, alhoewel die bestuur nog steeds merendeels Engelse was. ===Die aanloop tot die 1922-staking=== Die toestande vir werkers was nie bevredigend nie. Mynverwante siektes, soos myntering, wat deur stof wat in die longe vassit veroorsaak word, het algemeen voorgekom. Daar was geen mediese versekering en ander voordele nie. Benewens hul slegte werks - en lewensomstandighede was hul werk permanent in die gedrang omdat die mynbase die Afrikaners teen goedkoop Chinese- en Swart werkers afgespeel het. In [[1907]] het die eerste ~~groter~~groot staking plaasgevind, toe die mynhuise lone wou verlaag en op groot skaal Swartes en Chinese in halfgeskoolde poste wou aanstel. Die regering was aan die kant van die mynbase. Die inkomste uit die goudmynbedryf was vir die staatskas van deurslaggewende belang. Die regering het troepe ingeroep om die staking te onderdruk en die staking is ~~beëidig~~beëindig. In [[1913]] was daar weer ’n dispuut by die Kleinfonteinmyn oor die afdanking van werkers. Die [[Kamer van Mynwese]] was onbuigsaam en het selfs ’n konfrontasie met die mynwerkers gesoek om hulle te breek. Die vakbonde wou nie toegee nie en ’n staking van 18 000 mynwerkers is uitgeroep. Die regering het die myne weer te hulp gesnel en op die stakers begin skiet. Meer as 100 myners en bystanders is gedood. Daar is egter wel op ’n onderhandelde skikking besluit, want die openbare mening het na die slagting sterk na die stakers se kant toe geswaai. Ten spyte van die groot ontevredenheid onder mynwerkers en hul onopgeloste griewe, het die mynhuise die skroewe egter verder aangedraai pleks om die werkers tegemoet te kom. Mense het in haglike omstandighede gewerk. Toe die goudprys tydens en na die Eerste Wêreldoorlog verswak het, het die mynhuise gepoog om kostes te besnoei sodat hul winste nie sou verminder nie. Dit sou weereens ten koste van die werkers wees. Direkteur E.J. Way, het voorgestel om die helfte van die wit werkers deur goedkoop swart arbeid te vervang. Die lone van die werkers sou ook verlaag word. Afdankings en ’n loonverlaging was egter vir die werkers onaanvaarbaar omdat die lewenskoste weens die oorlog en sy nagevolge met 50% gestyg het. Die Kamer van Mynwese het gedreig om sekere myne wat op winsgrens gewerk het, te sluit. Vanaf die vakbonde se kant is die voorstel gemaak dat die regering sekere myne sou subsidieer tot die goudprys weer sou stabiliseer. Maar die regering, onder leiding van ~~Jan~~[[J.C. Smuts]], het dit van die hand gewys en die kant van die ~~myne~~mynbase ~~geskaar~~gekies. Die Kamer van Mynwese het gedreig om nog meer myne te sluit as die vakbonde nie tot loonverlagings sou instem nie. In Oktober [[1921]] het die mynhuise ongeag die teenkanting van die vakbondfederasie ''South African Industrial Federation (SAIF)'', waarvan die Mynwerkersunie deel was, voortgegaan met ingrypende maatreëls om kostes te bespaar, sonder winsverlaging. ===Die spanning bereik breekpunt=== Na die instelling van streng maatreëls om koste te bespaar en winste vir die maatskappye en base te verhoog, wat reeds in Oktober [[1921]] begin het, het sake in Desember ontplof. Die Kamer van Mynwese het besluit om 2000 wit werkers af te dank en met baie goedkoper swart werkers te vervang. Vir die vakbonde was dit die laaste strooi. Op [[2 januarie 1922]] is by die steenkoolmyne met 'n staking begin. Nege dae is aan die ander myners gegee om te besluit of hulle ook wil staak. Die stemming was oorweldigend ten gunste van ‘n staking omdat gevoel is dat die Kamer van Mynwese nie tot enige toegewings bereid was nie. Op 10 Januarie het alle arbeiders wat deel van die ''South African Industrial Federation'' was, waaronder ook die Mynwerkersunie, gestaak. Hul getal was 24 000 en die ekonomie van die Witwatersrand is lam gelê. Die regering onder leiding van Smuts, wou dadelik ingryp indien die staking sou eskaleer. Lyn 33: Onderhandelinge tussen die vakbonde en die Kamer van Mynwese het op niks uitgeloop nie. Die mynbase het selfs gedreig om nog meer Blankes af te dank en met Swartes te vervang. As verdere "straf" het die mynbase betaalde verlof op 1 Mei en 16 Desember afgeskaf. Dit was vir die Afrikaners belangrike vakansiedae. Die stakers was woedend. ~~Kommandos~~Staker-kommando's is op die been gebring met die oog op beter organisasie van die staking en selfverdediging indien die weermag en polisie gewelddadig sou raak. Die politieke opposisie, die [[Nasionale Party]] onder [[J.B.M. Hertzog]], wat die politieke tuiste van die meeste van die Afrikanerwerkers was, en die [[Arbeidersparty]] onder Frederick Creswell, het hulle steun aan die stakers toegesê en die openbare mening in hul guns probeer swaai. Die Smuts-regering het die mynwerkers gevra om terug te keer werk toe en het polisiebeskerming vir stakingverbrekers aangebied. Dit het natuurlik tot verdere konflik gelei en polisie, stakers en stakingsverbrekers het handgemeen geraak. Op 28 Februarie het stakers en polisie in [[Boksburg]] gebots tydens ’n optog deur die myners. Daarby het die polisie op die stakers gevuur en 3 mense gedood. Dit het die gemoedere hoog laat oploop. Ook in ander dorpe van die rand, soos [[Germiston]] en [[Benoni]], het gewelddadige konfrontasies plaasgevind. Ten spyte van die oplaaiende konfrontasie het die vakbondfederasie SAIF vroeg in Maart ’n konferensie met die Kamer van Mynwese voorgestel om die spanning te probeer ontlont. Die voorstel is egter met minagting en op beledigende wyse deur die mynbase verwerp. Die mynmaatskappye het die regering versoek om [[krygswet]] af te kondig. Smuts het nog getwyfel want hy was bekommerd dat die openbare mening teen hom sou draai. Die stakers het hulle egter gereed gemaak vir ’n aanval deur die regering en het in hul woonbuurte in die Witwatersrand, by name Benoni, Boksburg, [[Fordsburg]], [[Vrededorp]] en [[Brixton]], verskansings opgerig en oor die beweging van persone gewaak, om die insypeling van spioene en opstokers van die regering te verhoed. Die regering het daardeur feitlik beheer oor die Rand verloor. ===Die staking word bloedig onderdruk=== Lyn 48: Meer as 20 000 troepe, ondersteun deur tenks en selfs vliegtuie, het na Johannesburg opgeruk. Van die stakingsleiers is onkant betrap in hul hoofkantoor by die Trades Hall in Johannesburg en is in hegtenis geneem. Sommiges van hulle, ook lede van die Mynwerkersunie, is geslaan en mishandel in die tronk. Daar is deur die regering beweer dat die stakers daarop uit was om staatsgreep uit te voer. Die stakers se ~~kommandos~~kommando's het probeer terug veg en wou die polisiestasies van [[Fordsburg]], [[Aucklandpark]] en [[Cottesloe]] beset. Daarna sou hulle na Johannesburg marsjeer. Ook aan die Oos-Rand het soortgelyke pogings plaasgevind. Die troepe het dit egter verhoed en die polisiestasies ontset. In Benoni is selfs vliegtuie ingespan en het bomme op die dorp gegooi om die stakers uit hul vergaderplekke te jag. Gelyktydig met die lugaanvalle het troepe die dorp straatblok vir straatblok, deur hul superieure wapens en opleiding bevoordeel, verower. Die dorp is omsingel en die stakers is in die markplein vasgekeer en 800 stakers is gevange geneem. ‘n Stakerskommando het die strategies belangrike Brixton Rif in die weste van Johannesburg beset, naby aan die werkerswoonbuurte Vrededorp, Brixton, Mayfair, Fordsburg en Cottesloe. ’n Ander kommando het die noordwestelike hoek van die Braamfontein begraafplaas beset. Hulle was met gewere bewapen en hul doel was om hul woonbuurte teen ’n aanval vanuit die noorde te beskerm. Die regeringstroepe en polisie het hul kwartiere net aan die noordelike kant van die Brixton Rif gehad. Op 11 Maart het ’n skermutseling met die stakers plaasgevind, wat tot verliese aan hulle kant gelei het. Die volgende dag het die regeringstroepe gepoog om die posisie van die stakers te verower, maar is veral vanuit die Cottesloe skool onder skoot geplaas en moes vir eers terugtrek. Later is artilleriegeskut en lugaanvalle gebruik. Die bombardering van die skool met mortiere en skerpskutters was te veel om te vat. Gelyktydig daarmee het die voetsoldate die rif bestorm en die stakers uit hul posisies gedryf. 1700 stakers is omsingel en gevange geneem. Die soldate het selfs op burgerlikes in die nabye Vrededorp geskiet. Lyn 56: In Fordsburg is die stakers nou van alle kante vasgekeer. Troepe het vanaf die noorde, uit Aucklandpark, vanaf die Wes-Rand en vanaf die middestad in die ooste op Fordsburg toegesak. Weerstand aan die Wes-Rand, in Krugersdorp en Roodepoort, is relatief maklik weggevee. Op 14 Maart het vliegtuie oor Fordsburg gekruis en pamflette afgegooi en swartes, ~~vrouens~~vroue en onbetrokkenes gevra om die gebied te verlaat voor die aanval om 11:00 uur sou plaasvind. Heelwat mense het toe gehoor gegee en Fordsburg in die rigting van Vrededorp verlaat, waar die polisie hulle ingewag het en sommiges, wat as verdag beskou is, in hegtenis geneem het. Die ander is onder haglike omstandighede in kampe aangehou (een by die skougronde en een by die Mayfair skool). Om 11:00 uur het die kanonne vanaf Brixton Rif die vuur geopen. Skrapnel is gevuur. Gelyktydig het voetsoldate vanaf die Weste en Suide begin inbeweeg. Die geweervuur van die stakers uit hul verskansings het hulle egter gedwing om weer terug te trek. Die kanon en masjiengeweervuur op die stakers se hoofkantoor het egter onverpoosd voortgegaan. Die ''Transvaal Scottish'' en ''Durban Light Infantry'' het nou weer vanaf die noordelike Brixton Rif ’n nuwe aanval geloods en die spoorlyn wat deur Fordsburg geloop het, beset. Lyn 71: ===Die direkte gevolge van die 1922-staking=== Jan Smuts se harde optrede het sy aansien en gewildheid baie skade berokken. Baie mense was geskok dat hy ~~tot~~ ’n laksman van sy eie volk kon word. Die leier van die opposisie [[J.B.M. Hertzog]] het Smuts in die parlement beskryf as die Suid-Afrikaanse premier wat deur die geskiedenis onthou sal word as ~~die~~ ''die man met bloed aan sy hande''. ▼ ▲Jan Smuts se harde optrede het sy aansien en gewildheid baie skade berokken. Baie mense was geskok dat hy tot ’n laksman van sy eie volk kon word. Die leier van die opposisie [[J.B.M. Hertzog]] het Smuts in die parlement beskryf as die Suid-Afrikaanse premier wat deur die geskiedenis onthou sal word as die ''man met bloed aan sy hande''. Smuts se optrede het die openbare mening sterk teen hom laat draai. Daarteenoor het die steun vir die Nasionale Party en die Arbeidersparty, wat hulle met die lot van die werkers vereenselwig het, toegeneem. Die staking het die twee partye, wat die twee komponente van die mynstaking verteenwoordig het, naamlik die Afrikaanse en Engelse werkers, nader aan mekaar gebring. Hertzog en Cresswell het toe ’n alliansieooreenkoms gesluit en in die verkiesing van 1924 ’n beslissende oorwinning oor die Suid-Afrikaanse Party van Smuts behaal. Smuts het selfs sy eie setel in Pretoria-Wes verloor en het hom tydelik van die politiek onttrek na sy huis by Irene.

1922-staking: Verskil tussen weergawes