Patent: Verskil tussen weergawes

[[ImageLêer:Ejector_seat_with_patents_crooped.jpg|thumb|250px|Die patentplaat van 'n Martin-[[uitskietstoel]] van die gelyknamige militêre vliegtuig wys dat die ontwerp deur verskeie patente gedek word [[Brittanje]], [[Suid-Afrika]], [[Kanada]] en ander lande.]]

Die uitsluitlike regte wat aan die patenthouer gegee word is die reg om ''ander te verhoed'' om die patent waarop aanspraak gemaak word te maak, gebruik, te verkoop, aanbiedinge tot die verkoop daarvan te maak of dit in te voer. Die regte wat aan die patenthouer toegeken word sluit nie noodwendig die reg in om die uitvinding self te maak, te verkoop of te gebruik nie. Die patenthouer mag byvoorbeeld eers aan ander wette en regulasies voldoen alvorens hy kan gebruik maak van die uitvinding. 'n [[Farmakologie|Farmaseutiese]] maatskappy mag byvoorbeeld 'n patent op 'n nuwe [[medikasie]] verkry maar sal dit nie aan die mark kan bekend stel sonder die nodige wetlike toestemming soos deur 'n betrokke land se wette voorgeskryf word nie. 'n Uitvinder kan ook byvoorbeeld moontlik 'n patent verkry vir 'n verbetering tot 'n spesifieke soort [[laser]], maar nie die nuwe ontwerp kan verkoop of vervaardig sonder 'n [[lisensie]] (toestemming) van die eienaar van 'n vroeëre breër patent wat alle lasers van die soort dek nie.

Daar bestaan drie hoofregverdiginge vir die toekenning van patente. '''Eerstens''', ooreenkomstig die oorspronklike definisie van die term "patent", word daar geredeneer dat patente die openbaarmaking van [[innovasie]]s bevorder en aanmoedig en sodoende in die [[openbare belang]] is. As [[uitvinder]]s nie die wetlike beskerming van patente geniet het nie, sou hul moontlik verkies het om hul uitvindings geheim te hou. Die toekenning van patente maak die besonderhede van nuwe tegnologie aan die publiek beskikbaar sodat dit uitgebuit kan word deur enigeen nadat die patent se beskermingstydperk verstryk het of vir verdere verbetering deur uitvinders (wat hierdie verbeteringe op hulle beurt kan patenteer). Verder verseker die openbare rekord dat die patenthouer se idee nie aan die mensdom verlore gaan wanneer die patent se termyn verstryk nie.

'''Tweedens''' word daar algemeen geglo dat patente mense aanspoor tot ekonomies doeltreffende [[navorsing en ontwikkeling]] (N&O). Baie groot moderne [[korporasie]]s het jaarlikse begrotings van honderde- of selfs biljoene Rande. Sonder patentbeskerming sou die spandering op N&O betekenisvol minder gewees het of dalk selfs glad nie eers bestaan het nie, wat die moontlikhede vir tegnologiese vooruitgang of -deurbrake ernstig sou kortwiek. Korporasies sou minder geneë wees om geld op N&O te spandeer as derde party vry sou wees om enige gevolglike ontwikkelinge uit te buit. Hierdie tweede regverdiging is nou verwant aan die basiese beginsels wat die grondslag vorm van [[eiendomsreg]] (waarom 'n huis bou as iemand anders vry is om daar in te trek?).

=== Kritiek ===

Daar is egter argumente wat patentregte teenstaan. Die toeken van 'n patent gee aan die patenteienaar 'n "negatiewe reg" omdat hy of sy ander mededingers wettig kan verhoed om die uitvinding te gebruik, selfs al het die mededinger dieselfde uitvinding onafhanklik ontwikkel. Sommige mense glo dat die aansporing wat patente bied nie noodsaaklik is vir die skep van nuwe uitvindings nie en dat die aansporings wat die markkragte bied meer as voeldoende is. In die geskiedenis is daar vele voorbeelde waar patente deur heersers aan partye toegeken het wat nie vir uitvindings verantwoordelik was nie met die uitsluitlike doel om voordeel daaruit te trek. Ander glo dat patente [[mededinging]] onderdruk en lei tot hoër pryse, laer kwaliteit en tekorte.

Die geskiedenis leer dat lande met doeltreffende patentstelsels 'n groter ekonomiese groei en tegnologiese vorderinge beleef het as lande waar intellektuele eiendom nie deur die wet beskerm word nie. Daar is egter verskille ten opsigte van spesifieke nywerhede. Die kleurstofnywerheid in Brittanje waar patentbeskerming van krag was het byvoorbeeld in die middel van die 19de eeu geweifel terwyl dit in Duitsland gefloreer het ten spyte van die afwesigheid van sulke wetlike beskerming.

'n Meer subtiele probleem met patentregte is deur die regsgeleerdes Professors Michael Heller en [[Rebecca Eisenberg]] voorgestel in 'n artikel wat hulle in 1998 in die tydskrif ''Science'' geskryf het. Die professore het gepostuleer dat nuttige uitvindings wat op vroeëre gepatenteerde uitvindings bou ontmoedig kan word deur die hoë [[transaksie koste]]s voortvloeiend uit die onderhandelinge met sulke patenthouers. Volgens Heller en Eisenberg, kan intellektuele eiendomsregte so breedweg gefragmenteerd raak dat niemand dit effektief kan benut nie. As 'n moontlike voorbeeld identifiseer die proffesore terapeutiese [[proteïen]]e en genetiese diagnostiese toetse wat verskeie gepatenteerde geenfragmente vereis. Om dit met tradisionele eiendomsreg te vergelyk kom dit daarop neer dat ses verskillende partye byvoorbeeld 'n huis se twee slaapkamers, sy sitkamer, kombuis, eetkamer en badkamers besit —— die nut van die huis sou dus vermors wees tensy die partye 'n ooreenkoms kan bereik waar ófóf elkeen toegelaat word om die ander se area in die huis te kan gebruik ófóf dat een van die partye die eienaarskap van die huis in sy geheel oorneem.

Omdat dit baie moeilik is om die voordele en nadele van patentregte te balanseer is daar 'n voortdurende debat oor die mate waartoe patentregte toegestaan behoort te word. Hierdie omstredenheid kan gesien word in die verskillende maniere waarop verskillende [[regsgebied]]e besluit om patente toe te ken. Die afgelope tyd kan 'n wêreldwye aanvaarding en aanvulling tot die bestek van patentregte waargeneem word, soos blyk uit die [[Wêreld Handelsorganisasie|WHO]] se [[Ooreenkoms oor die Handelsverwante Aspekte van Intellektuele Eiendomsregte]].

'n Interresante nagevolg van die moderne gebruik van patentregte is dat die klein uitvinder sy monopolie status kan gebruik om 'n lisensiehouer te word. Dit laat die uitvinder toe om kapitaal vinnig te versamel deur die uitvinding te lisensieer en kan dit moontlik maak vir innovering om vinnig plaas te vind aangesien hy/sy kan kies om nie self die vervaardiging vir die uitvinding te bestuur nie. Hy kan dus sy tyd en energie spandeer op suiwer innoverende aktiwiteite en ander toelaat om op die vervaardigbaarheid daarvan te konsentreer.

'n Moderne patent verskaf die [[reg]] om ''ander uit te sluit'' van die maak, gebruik, verkoop, aanbied vir verkoop of die invoer van die gepatenteerde [[uitvinding]]. Oor die algemeen kan patente slegs afgedwing word deur [[regsgeding|burgerlike regsgedinge]]. [[Lisensie|Lisensie-ooreenkomste]] rondom patente is uiteraard [[kontrak]]te waarin die eienaar van die patent (lisensieverskaffer) toestem dat die lisensiehouer van die uitvinding gebruik kan maak sonder dat 'n regsgeding teen hom aanhangig gemaak word deur die eienaar vir inbreuk op sy patenteregte. Party regerings behou die reg voor om patente op te skort of te kanselleer soos hulle goed dink.

'n [[Patentaansoek]] vir 'n ''nutspatent'' in die [[Verenigde State]] (teenoor 'n [[ontwerp-patent]]), moet na behore beskryf hoe 'n uitvinding gemaak en gebruik word en moet ook die aanspraak beskryf op so 'n wyse dat die besonderhede van die uitvinding uitgewys word en die bestek van die onderwerp waarvoor eksklusiewe regte gevra word definieer. Die eksklusiewe regte word dan beperk tot die bestek soos in die patentaansoek uiteengesit is. Patentaansprake neem tipies die vorm aan van 'n lang selfstandige naamwoordfrase, bv:

*"'''n Chemikalieë vir die skoonmaak van vensters, bestaande uit ongeveer 10–1510–15% ammoniak, ...''"

Elke woord in 'n aanspraak word beskou as 'n "element" of "beperking" van die aanspraak. Ten einde iemand in die [[hof]] te kan uitstluit van die gebruik van die gepatenteerde uitvindsel, moet die patenthouer aan die hof bewys dat dit wat die ander persoon gebruik by die bestek van ten minste een van die aansprake in die patent val.

Om hierdie rede is dit meer betekenisvol om 'n patentaanspraak te verkry wat die absolute minimum stel beperkinge insluit wat die nuwe uitvinding onderskei van dit wat voorafgegaan het<!--soek woord vir prior art-->. Die ander kant van die saak is dat hoe minder beperkinge op die aanspraak aangedui is, hoe waarskynliker gaan dit wees dat die aanspraak as 'n voor-die-hand-liggende uitbreiding van die voorafbestaande kennis vertolk gaan word en daarom tydens die patentoorsig of op 'n latere tydstip as ongeldig verwerp gaan word.

=== Die reg tot uitsluiting&mdash;uitsluiting—'n Voorbeeld ===

Aan die ander kant, kan die eienaar van die verbeterde muisval die oorspronklike patenthouer verhoed om van die verbetering gebruik te maak. In hierdie geval gaan patenteienaars dikwels [[kruislisensiëring]]ooreenkomste aan.

'n Kwessie wat dikwels verkeerd verstaan word is dat 'n patent 'n reg aan die patenthouer verleen om die beskermde uitvinding te gebruik nie (ten minste nie outomaties nie). Daar kan byvoorbeeld een of meer voorafgaande patenthindernisse bestaan wat die gebruik daarvan verhoed (Dit is dikwels die geval, waar 'n nuwe uitvinding 'n verbetering is van 'n bestaande breër gedefiniëerde gepatenteerde tegnologie). 'n Patent kan dus as 'n ''negatiewe reg'' gesien word wat die eienaar kan gebruik om te verhoed dat mededingers 'n betrokke uitvinding gebruik, maar nie noodwendig die reg verleen om die patent self te gebruik nie.

Die belangrikste hiervan is die [[Wêreldhandelsorganisasie]] se [[Ooreenkoms oor Handelsverwante Aspekte van Intellektuele Eiendomsregte|TRIP Ooreenkoms]], waaraan bykans alle lande deelneem. Die [[Verenigde State]], die lande van die [[Europese Unie]] en [[Japan]] is lede van al die belangrikste ooreenkomste. Dit het daartoe aanleiding gegee dat patentereg wêreldwyd geharmoniseer is, veral in die laaste dekade van die 20^ste eeu tot op hede.

Ten spyte van hierdie harmonisering is die patentereg in die V.S.A steeds in baie opsigte uniek in verskeie belangrike opsigte. Die grootste verskil is dat, as twee mense aansoek doen vir dieselfde uitvinding, ken die [[V.S.A]] se stelsel dit toe aan die eerste om uit te vind, terwyl in die res van die wêreld dit toegeken word aan die eerste aansoeker. 'n Ander unieke aspek van die V.S.A se patentereg is dat 'n uitvinder 'n een jaar grasieperiode het na verkoop of publikasie van die uitvinding om 'n aansoek om 'n patent in te dien, terwyl patenteregte in die meeste ander lande verloor word as 'n aansoek nie op lêer is ten tye van die eerste openbaarmaking, publikasie of verkoop van die uitvinding nie.

Soos hierbo genoem het patente 'n gebiedsgebonde aard. Dus om patente in verskeie lande te verkry is dit nodig om in elke land of streek waar 'n patent verlang word aansoek te doen. Die [[Patentsamewerkingsooreenkoms]] laat aansoekers egter toe om aanvanklik 'n enkele internasionale aansoek in te dien, wat dan later in afsonderlike lande en streke ingedien kan word. Op soortgelyke wyse is daar in [[Europa]], 'n enkele patentaansoekprosedure wat beskikbaar is deur die [[Europese Patente Organisasie|Europese patentekantoor]]. 'n Suksesvolle aansoek vir 'n [[Europese Unie|Europese patent]] lei tot 'n groep nasionaal afdwingbare patente (soveel as 36) eerder as 'n enkele patent wat dwarsoor Europa geldig is. So 'n Europawye patent of ''Gemeenskapspatent'' word al sedert die 1970s in die Europese Unie bespreek maar geen vordering is nog in die verband gemaak nie.

Baie internasionale verdrae is ontwerp om 'n mate van erkenning aan aansoekdatums te verleen vir aansoeke wat in ander lande ingedien is. In hierdie verband is die belangrikste verdrag die [[Parys Konvensie vir die Beskerming van Industriële Eiendom|Parys Konvensie]] wat terugdateer tot 1883.

Die persoon wat om die patent aansoek doen hoef nie noodwendig die uitvinder te wees wat die uitvinding geskep op uitgedink het nie. In die [[Verenigde State]] moet 'n patent egter onder die naam van die uitvinder of uitvinders ingedien word, al kan die aansoek aan 'n ander party toegewys word soos byvoorbeeld die werkgewer van die uitvinder. By die patentekantoor sal 'n [[patenteklerk|ondersoeker]] die uitvinding se [[patenteerbaarheid]] oorweeg en of dit andersins voldoen aan die vereistes vir 'n toekenning.

Sommige lande het nie 'n formele oorsigproses vir patentaansoeke nie terwyl ander die gevolgtrekkings van ander patentekantore aanvaar. Kleiner lande soos [[België]] en [[Nederland]] staan 'n patent bykans outomaties toe met minimale ondersoeke. In teenstelling daarmee stel die Verenigde State se kantoor vir Patente en Handelsmerke, die Japanese Patentekantoor en die Europese Patentekantoor streng vereistes.

# 'n Beswaartydperk waartydens enigeen (bv. ander maatskappye) die toekenning van die patent kan teenstaan. Dit is nie van toepassing in die V.S.A nie, waar ander prosedures naamlik die [[heruitreiking (patent)|heruitreiking]] en [[herondersoek]]prosedures geld. In sommige lande kan beswaar aangeteken word voor die toekenning van 'n patent.

Die standaard vir watter soort materiaal [[patenteerbaarheid|patenteerbaar]] is, is in die meeste lande 'n mensgemaakte uitvinding wat nuut, nuttig en nie voor die hand liggend is nie. Sommige lande sluit spesifieke kategorieë uitvindings uit. Onder die Europese Konvensie op Patente is sagteware byvoorbeeld nie patenteerbaar nie. Bykans alle lande verbied patente op wiskundige vergelykings, abstrakte idees, wette van die natuur ensovoorts.

Volgens die V.S.A se wette word 'n uitvinding as nuttig geag as dit ten tyde van die aansoek in staat is om 'n bespeurbare voordeel te lewer (aan 'n persoon wat 'n gewone vaardigheid het in die vak wat die uitvinding dek). Die voordeel moet spesifiek, betekenisvol en prakties wees.

'n Proses kan 'n metode wees om iets te maak, 'n metode om iets te gebruik, of 'n metode om iets te doen. Prosesse sluit in besigheidsmetodes, sagteware, mediese tegnieke, sportstegnieke ensovoorts. Masjiene sluit in toestelle en apparate. Gereedskap of middele vervaardiging sluit in meganiese toestelle, elektriese/elektroniese toestelle en samestellings van stowwe soos chemikalieë, masjiene, DNS en RNS.

Die [[sagteware patent|patenteerbaarheid van sagteware]] (en [[besigheidsmetode patent|besigheidsmetodes]]) is wêreldwyd 'n omstrede kwessie. [[Gevallereg]] in die Verenigde State laat patente toe vir sagteware en besigheidsmetodes. Rekenaarprogramme is egter nie opsigself patenteerbaar in Europa nie al bestaan daar wel uitvindings wat sagteware gebruik wat gepatenteer is.

Patente wat verband hou met natuurlike verbindings (bv. stowwe wat in die [[reënwoud]] gevind word) asook [[medisyne]]s, mediese behandelingstegnieke en [[genetiese reeks]]e is ook omstrede. Daar bestaan betekenisvolle verskille en teenstrydighede in die hantering van hierdie onderwerpe. In die V.S.A kan byvoorbeeld 'n patent vir snykundige metodes verkry word maar 'n mediese praktisyn mag nie verhoed word om die snykundige metode te gebruik nie.

Nuutheid hou verband met of iets voorheen bestaan het voor die uitvinding deur die aansoeker gemaak is of geopenbaar is aan die publiek voor die aansoekdatum. Die V.S.A en Kanada laat 'n een jaar grasieperiode na openbaarmaking toe vir 'n aansoek om ingedien te word maar die meeste ander lande laat geen grasieperiode toe nie.

'n Uitvinding is nie nuut as daar 'n bestaande toestel is of 'n toestel of proses wat reeds aan die publiek openbaar gemaak is nie wat reeds al die elemente van 'n aanspraak bevat nie. Die identifisering van so 'n ''[[vakstand]]'' deur die ondersoeker van die patent word verrig deur 'n literatuurondersoek (tegniese joernale, gepubliseerde patentaansoeke en toegekende patente ensomeer) wat die besondere patent se aansoekdatum voorafgaan.

[[ImageLêer:Combover patent.jpg|right|thumb|190px|'n Voorbeeld van 'n patent wat as onbeduidend beskou word - 'n haarstyl patent (V.S.A patent no 4 022 227), in 1977 toegeken.]]

Selfs al is 'n aansoeker se aanspraak op 'n uitvinding nuut, kan 'n patent steeds van die hand gewys word as die onderwerpmateriaal voor die hand liggend of vanselfsprekend is vir iemand wat vaardig is in die vakgebied van die uitvinding. Die rede vir die verbied van patente op vanselfsprekende tegnologieë is om te verhoed dat mense uitsluitlike regte kan verkry op iets wat eintlik reeds openbare eiendom is, selfs as die dokumentasie wat ooreenstem met die aansoeker se beskrywing nie reeds bestaan nie.

Die standaard vir vanselfsprekendheid en die toepassing daarvan is 'n meer subjektiewe en omstrede kwessie as dié van nuutheid. As die vereistes baie streng is, is bykans niks patenteerbaar nie of as dit te los is kan allerhande soorte onbenullige uitvindings patente ontvang.

Die maksimum moontlike termyn van 'n toegekende patent (met die aanname dat die vereiste jaarlikse hernuwingsfooie betaal word) is normaalweg om en by 20 jaar vanaf die aansoekdatum. Die [[TRIPS ooreenkoms]] vereis dat lidstate van die [[Wêreldhandelsorganisasie]] ten minste 'n soortgelyke termyn moet toestaan onder normale omstandighede. Verder is daar ook soms 'n ander vorm van beskerming in sommige lande beskikbaar soos byvoorbeeld in die [[Europese Unie]] kan 'n aanvullende beskermingsertifikaat verkry word vir medisinale- en plantbeskermingsprodukte waar 'n lang vertragingsperiode kan voorkom as gevolg van burokratiese rompslomp.

In baie lande kom daar verskillende patentekategorieë voor en is die 20 jaar geldigheidstermyn dikwels net van toepassing op nutspatente en nie op ontwerpspatente nie. In die V.S.A is patente op die ornamentele vorm van voorwerpe byvoorbeeld slegs geldig vir 14 jaar vanaf die aansoekdatum.

[[BeeldLêer:USpatents18002004.JPG|thumb|right|450px|Patente in die V.S.A toegeken tussen, 1800&ndash;20041800–2004.[http://www.uspto.gov/web/offices/ac/ido/oeip/taf/h_counts.htm]]]

Die eerste patentewet was 'n Venisiese Verordening van 1474 waar die [[Republiek van Venisië]] 'n dekreet uitgevaardig het waarvolgens nuwe en vindingryke toestelle wanneer dit in gebruik geneem word slegs beskerming teen nabootsers kon ontvang indien dit aan die owerhede bekend gemaak is. Engeland het gevolg met die wet op Monopolieë van 1623 onder Koning [[James die Eerste]]. Voor die tyd het die koning 'n ope brief (letters patent) uitgegee wat aan 'n persoon 'n monopolie gegee het om sekere goedere te verskaf of te vervaardig. Die eerste hiervan is deur [[Henry die Sesde]] van Engeland in 1449 uitgevaardig aan 'n [[Vlaandere|Vlaamse]] man wat aan hom die 'n monopolie verskaf het op die vervaardiging van [[glas|brandskilderglas]].

Dit het 'n lang tradisie deur die Engelse monargie tot stand gebring waar sulke briewe aan gunsteling persone uitgereik is (of aan mense wat bereid was om vir sulke briewe te betaal). Dit is toenemend misbruik en het die monargie dikwels patentbriewe vir allerhande algemene goedere uitgereik (selfs sout onder andere). Hierdie mag is later so misbruik dat die howe beperkings begin instel het op die omstandighede vir die uitreiking van sulke briewe. Na 'n publieke oproer is Koning James die Eerste gedwing om alle bestaande monopolieë te herroep en het toe verklaar dat alle toekomstige briewe van die aard slegs vir nuwe uitvindings uitgereik sou word. Dit is toe in die Wet op Monopolieë ingesluit waar die parlement die koningshuis se mag uitdruklik beperk het tot die uitreiking van patentbriewe vir uitvinders of bekendstellers van nuwe uitvindings vir 'n vasgestelde aantal jare.