Dionusos: Verskil tussen weergawes

|naam = DionusosDionysos

|beeld_onderskrif = ’n Antieke Romeinse kopie van ’n Griekse beeld van DionusosDionysos (2de eeu), [[Louvre]].

|1 = DionusosDionysos

'''DionusosDionysos''' of '''DionususDionysus''' ([[Grieks]]: Διόνυσος of Διώνυσος) is in die [[Griekse mitologie]] die god van wyn, teater, druiwe, rituele waansin en religieuse ekstase. Hy het later volgens sommige bronne een van die twaalf [[Olimpiese gode]] geword nadat [[Hestia]] haar plek afgestaan het.

Die geografiese oorsprong van sy kultus is onbekend, maar alle mites dui op ’n "buitelandse" oorsprong; hy is die tipiese god van die goddelike openbaring, "die god wat kom". Die naam "DionusosDionysos" is ook van onsekere afkoms; die "nusos"-deel is moontlik nie-Grieks, maar die "dio"-deel word nog altyd met ''Zeus'' ([[genitief]] ''Dios'') verbind. Sy eweknie in die [[Romeinse mitologie]] is [[Bacchus]].

DionusosDionysos is ook bekend as "Die Bevryder", die god wat ’n mens van sy normale self bevry – deur wyn, waansin en ekstase. Sy doel was om ’n einde te bring aan kommer.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Eur.+Ba.+370]</ref>

DionusosDionysos is soms die seun van [[Zeus]] en [[Semele]], ander kere van Zeus en [[Persephone]]. Hy word beskryf as "verwyf" of "man-vrouagtig".<ref>{{cite book |last=Otto |first=Walter F. |authorlink= |coauthors= |title=Dionysus Myth and Cult |year=1995 |publisher=Indiana University Press |location= |isbn=0253208912 }}</ref> Sy gevolg is die ''[[thiasus]]'' genoem en het bestaan uit hoofsaaklik [[menade]]s en [[sater]]s.

DionusosDionysos het ’n vreemde geboorte gehad wat dit moeilik maak om hom in te pas in die [[Olimpiese gode|Olimpiese]] [[panteon]]. Sy ma was ’n sterflike vrou, [[Semele]], dogter van [[Cadmus]] van [[Thebe]], en sy pa was [[Zeus]], koning van die gode. Zeus se jaloerse vrou, [[Hera]], het van die verhouding uitgevind terwyl Semele swanger was. Sy het haar as ’n ou vrou vermom en met Semele vriende gemaak. Dié het aan haar erken dat Zeus die pa is. Hera het gemaak of sy haar nie glo nie en so saadjies van twyfel in haar gemoed geplant. Semele eis toe dat Zeus homself in al sy glorie as koning van die gode openbaar. Zeus smeek haar om dit nie te doen nie, maar sy volhard.

Eindelik stem hy in en kom na haar toe omring deur weerligstrale. Gewone sterflinge kon egter nie na ’n onvermomde god kyk sonder om te sterf nie, en Semele sterf in die vlamme. Zeus red die fetus van DionusosDionysos deur hom in sy dy vas te werk en ’n paar maande later word DionusosDionysos op Berg Pramnos op die eiland [[Ikarië]] gebore. So word DionusosDionysos deur twee "moeders" (Semele en Zeus) gedra voor sy geboorte, vandaar die bynaam ''dimētōr'' (van twee moeders) wat verband hou met die feit dat hy twee keer gebore is.

In die [[Kreta|Kretiese]] weergawe van dieselfde storie<ref>Diorodus V 75.4, soos aangeteken deur Karl Kerényi, ''Dionysos: Archetypal Image of Indestructible Life'' (Princeton University Press) 1976, bl. 110 noot 213 en ble. 110-114.</ref> is DionusosDionysos die seun van Zeus en [[Persephone]], die koningin van die onderwêreld. ’n Jaloerse Hera probeer weer die kind doodmaak, dié keer deur [[Titaan (mitologie)|Titane]] te stuur om DionusosDionysos te verskeur. Zeus verdryf die Titane met sy weerligstrale, maar teen dié tyd het hulle reeds alles geëet behalwe die kind se hart, wat onderskeidelik deur óf [[Atena]] óf [[Rhea (mitologie)|Rhea]] óf [[Demeter]] gered word. Zeus gebruik die hart om Semele weer swanger te maak, en dus is hy weer eens "twee keer gebore". Volgens ander weergawes gee Zeus vir Semele die hart om te eet om haar so te bevrug.

[[Image:Hermes di Prassitele, at Olimpia, front.jpg|thumb|left|upright|''Hermes en die baba DionusosDionysos'', deur Praxiteles.]]

Ná die baba se tweede geboorte gee Zeus hom vir [[Hermes]] om te versorg. Volgens een weergawe neem Hermes die seun na koning [[Athamas]] en sy vrou, [[Ino (mitologie)|Ino]], DionusosDionysos se tante. Hermes vra die egpaar om die seun as ’n meisie groot te maak om hom te bewaar teen Hera se wraak.<ref>Apollodorus, The Library, met ’n Engelse vertaling deur sir James George Frazer, F.B.A., F.R.S. in 2 volumes. Cambridge, MA, Harvard University Press; Londen, William Heinemann Ltd. 1921. ISBN 0674991354, ISBN 0674991362</ref> ’n Ander weergawe is dat DionusosDionysos na die reënnimfe van [[Nisa (mitologie)|Nisa]] geneem is om hom groot te maak.

As volwasse man het DionusosDionysos wynbou ontdek, maar Hera het waansin oor hom gebring en hom ’n wandelaar laat word wat die wêreld deurkruis het. In [[Frigië]] het die godin [[Sibele]], by die Grieke beter bekend as Rhea, hom gesond gemaak en vir hom haar religieuse rite geleer. Daarna het hy deur [[Asië]] gereis en die mense van wynbou geleer.

As jong man was DionusosDionysos besonder aantreklik. Terwyl hy een keer langs die see gesit het, vermom as ’n sterflike, het matrose hom gesien en gedink hy is ’n prins. Hulle het hom probeer ontvoer om ’n losprys te eis, maar geen tou kon hom vashou nie. DionusosDionysos het in ’n leeu verander en ’n beer op die skip losgelaat wat almal doodgemaak het wat hy gesien het. Dié wat oorboord gespring het, is in dolfyne verander. Die enigste oorlewende was die stuurman, Acoetes, wat die god herken en die ander matrose van die begin af probeer keer het.<ref>[http://www.theoi.com/Olympios/DionysosWrath.html#Tyrrhenian Wrath of Dionysus 1: Greek mythology<!-- Bot generated title -->]</ref>

[[Image:Exekias Dionysos Staatliche Antikensammlungen 2044 n2.jpg|thumb|rught|upright|Drinkbeker uit die 6de eeu v.C. met DionusosDionysos tussen die matrose wat in dolfyne verander is nadat hulle hom wou ontvoer.]]

*Eendag sien DionusosDionysos dat sy peetpa, [[Silenus]], weg is. Die ou man het gedrink en weggedwaal en beland toe later in koning [[Midas]] se tuin. Die koning herken hom en onthaal hom tien dae en nagte lank. Op die elfde dag neem hy hom terug na DionusosDionysos en dié sê Midas kan ’n vergoeding kies. Midas vra toe dat alles wat hy aanraak, in goud verander. Teen sy sin stem DionusosDionysos in. Midas gaan verheug daar weg en toets dadelik sy nuwe mag uit. Eers verander hy ’n eiketak in goud en toe ’n klip. Toe hy by die huis kom, beveel hy sy diensknegte om vir hom ’n fees te berei. Maar eers verander sy brood in goud, toe sy vleis, dogter en wyn. Hy bid tot DionusosDionysos en smeek hom om sy gawe weer weg te neem. Dié stem in en sê Midas moet hom in die rivier [[Pactolus]] gaan was. Toe Midas aan die water raak, gaan sy toorkrag uit hom uit en in die water in, en die sand verander toe in goud. Dié mite is gebruik om te verduidelik waarom die Pactolus se sand ryk aan goud is.

*In ’n verhaal deur [[Euripides]] keer DionusosDionysos terug na sy geboorteplek, Thebe, wat deur sy neef [[Pentheus]] regeer word. DionusosDionysos wil wraak neem omdat die vroue van Thebe (sy tantes [[Agave (mitologie)|Agave]], Ino en [[Autonoe]]) Semele nie geglo het toe sy gesê het dat Zeus haar swanger gemaak het nie. DionusosDionysos dryf Pentheus geleidelik tot waansin, lok hom na die woude en oorreed hom om te gaan spioeneer op die [[Menade]]s (vroulike aanbidders van DionusosDionysos wat dikwels goddelike ekstase ervaar het). Die Menades, onder andere sy ma, Agave, sien Pentheus, maar in hul ekstase sien hulle hom vir ’n wilde dier aan en verskeur hom. Vir dié daad word die vrou uit Thebe verban, en so kry DionusosDionysos sy wraak.

*In [[Homerus]] se ''[[Ilias]]'' (6.136-7) word vertel hoe koning [[Lycurgus]] van [[Thracië]] al DionusosDionysos se volgelinge laat arresteer toe hy hoor DionusosDionysos is in sy koninkryk. Die god vlug en stuur ’n droogte na Thracië wat groot ontevredenheid onder die mense veroorsaak. Daarna maak hy Lycurgus waansinnig, en dié kap sy eie seun in stukke met ’n byl. Nadat ’n [[orakel]] beweer het die droogte sal bly solank as wat Lycurgus lewe, vermoor Lycurgus se mense hom en DionusosDionysos hef die vloek op.

*’n Bekender verhaal is dié van DionusosDionysos se reis na [[Hades]] om sy ma, Semele, te red, waarna hy haar tussen die sterre plaas.<ref>[[Hyginus]], ''Astronomy'' 2.5.</ref> Hy word gelei deur [[Prosimnos]], wat as beloning kies om DionusosDionysos se minnaar te word. Prosimnos sterf egter voor DionusosDionysos sy wens kan vervul. As eerbetoon aan Prosimnos se skaduwee maak die god toe ’n [[fallus]] van ’n olyftak en sit dit op Prosimnos se graf.<ref>Clement of Alexandria, ''Protreptikos,'' II-30 3-5</ref>

*Volgens nog ’n mite was hy verlief op die aantreklike jong [[sater]] [[Ampelos]]. Ampelos sterf naby die rivier [[Pactolus]] terwyl hy ’n bul ry wat wild geword het nadat hy deur [[Ate]] se perdevlieg gesteek is, nes sy minnaar voorspel het. Die [[skikgodinne]] gee Ampelos ’n tweede lewe as ’n wingerd, waarvan DionusosDionysos die eerste wyn pars.<ref>[[Nonnus]], ''Dionysiaca'' (X.175-430; XI; XII.1-117)</ref>

File:Dionysos satyr Altemps Inv8606.jpg|Die ''Ludovisi-DionusosDionysos'' met luiperd, sater en druiwe (Palazzo Altemps, [[Rome]])

Image:Dionysos mosaic from Pella.jpg|DionusosDionysos ry ’n luiperd, 4de eeu v.C., Pella

Image:Dionysos Sardanapalus.jpg|Standbeeld van DionusosDionysos (Museo Palazzo Massimo Alle Terme, [[Rome]])

Image:Dionysos kantharos BM B589.jpg|DionusosDionysos hou ’n wynglas uit, laat 6de eeu v.C.

* [http://www.theoi.com/Olympios/Dionysos.html DionusosDionysos in antieke letterkunde en kuns]

* [http://www.baubo5.com/dionysos.html DionusosDionysos-skakels]