|
Die '''Laerskool Nassau''' was 'n [[Afrikaans]]medium-laerskool in die [[Kaapstad]]se voorstad [[Observatory]], wat in 1962 van sy perseel in Rochesterweg na die ou perseel van die [[Hoërskool Nassau]] op die hoek van Hoof- en Albertweg, [[Mowbray]] verhuis het.
'''IN AANBOU'''
==Agtergrond==
Hoewel dit met die geleidelike (verdere) verengelsing van die suidelike voorstede van [[Kaapstad]] vandag moeilik denkbaar is, het die Laerskool Nassau sy ontstaan te danke gehad aan die verafrikaansing van die omgewing in laat jare twintig en vroeë jare dertig van die vorige eeu. Die grootskaalse verhuising van Afrikaners na voorstede soos [[Soutrivier], [[Woodstock]], [[Observatory]] en [[Maitland]] was 'n regstreekse gevolg van die [[Armblankevraagstuk]] toe duisende mense na die stede gestroom het op soek na werk in die ontluikende fabrieke. Uiteindelik het die laerskool sowel as die hoërskool ophou bestaan juis omdat dieselfde Afrikaners se ekonomiese lot sodanig verbeter het, dat hulle na aangenamer woonbuurte in voorstede verder weg van die fabrieke kon gaan woon.
==Ontstaan==
Die '''Laerskool Nassau''' was 'n [[Afrikaans]]medium-laerskool in die [[Kaapstad]]se voorstad [[Observatory]].
Voor die ontstaan van die Laerskool Nassau het Afrikaanse kinders van die omgewing skoolgegaan in die dubbelmedium Rochester Road Public School. Tenders vir die bou van dié skool se nuwe gebou is in 1913 aangevra. Die onderwysdepartement keur tien klaskamers goed wat 433 leerders sou kon huisves asook ander geriewe soos 'n kantoor en personeelkamer. Bouwerk begin 1 Junie 1914 en duur 10 maande. In Oktober 1915 berig die onderwysdepartement dat alle werk afgehandel en gebreke herstel is. Die skool betrek die nuwe skoolgebou in Januarie 1916. Op 9 Augustus dien die departement planne in vir die vergroting van die gebou en so bly dit ook tot die latere Laerskool Nassau in 1962 verhuis na Mowbray.
Teen die middel van 1927 het Rochester Road Public School 600 leerders, waarvan 355 Engels en 245 Afrikaans was. Kort daarna begin die Afrikaanse aandeel van die leerdertal skerp toeneem en in September 1928 is daar 655 leerders, waarvan 360 Engels en 295 Afrikaans was. Teen September 1933 het die leerdertal van die hele skool tot 577 gedaal, maar die Afrikaanse leerders tel nou 365 en die Engelse 212. Die Afrikaanse klasse het onhanteerbaar groot geword en daar was nie genoeg ruimte in die gebou om drie klasse (twee Afrikaans en een Engels) per standerd te huisves nie. Boonop was daar net agt Afrikaanse onderwysers teenoor sewe Engelse. Daarom besluit die onderwysdepartement dat die skool van 1934 af Afrikaansmedium sou word. Binne die bestek van nege jaar is daar dus vier Afrikaansmedium-laerskole in die suidelike voorstede gestig: eers [[Laerskool Koeberg]] (destyds Laerskool Oranje, [[Maitland]], 1927), toe [[Laerskool Simon van der Stel]] ([[Wynberg]], 1930), daarna Laerskool Nassau en laastens [[Laerskool Groote Schuur]] ([[Rondebosch]], 1936). (Die [[Laerskool Tafelberg]] in [[Woodstock het toe waarskynlik reeds as Afrikaansmedium-skool bestaan, maar die stigtingsdatum kon nog nie vasgestel word nie.) Rochester Road se Engelse leerders verskuif met ingang 1934 na die Dryden Street School in [[Soutrivier]], wat vandag nog onder dieselfde naam bestaan.
Met die opening van die skool in Januarie 1934 ontstaan gelyktydig die [[Hoërskool Nassau]] (destyds "Sekondêre Skool") toe twee st. 7-klasse in twee klaskamers in die laerskool gehuisves is. St. 6-leerders is tot 1953 as deel van laerskole beskou.
==Verhuising==
Die Laerskool Nassau se verhaal begin eintlik in 1913 met die aanvra vir tenders vir die bou
Die hoërskool het die volgende jaar na die Wesley-saal in Observatory en in 1936 na 'n ou woonhuis in Hoofweg, Mowbray, verhuis. In 1938 kry die hoërskool sy eie, permanente tuiste op die hoek van Hoof- en Albertweg, Mowbray. Ná ongeslaagde onderhandelinge tussen die Nassau-skole en die [[Laerskool Groote Schuur]] vir 'n gesamentlike hoërskool vir Mowbray-Observatory en [[Rondebosch]], open die [[Hoërskool Groote Schuur]] sy deure in Januarie 1959 in [[Nuweland]]. Aangesien [[Hoërskool Nassau]] toe in die omgewing van Mowbray en Observatory moes bly, rig die onderwysdepartement 'n gebou vir die skool op in Montrealweg, Mowbray. Dit maak dit vir die laerskool moontlik om die hoërskool se ou gebou in Januarie 1962 te betrek.
van die nuwe skoolgebou vir die dubbelmedium Rochester Road Public School. Een en
twintig jaar later sou dit ‘n Afrikaansmedium laerskool word wat later Nassau genoem word.
Op 15 Oktober 1913 skryf die Onderwysdepartement dat daar vireers net tien klaskamers
wat 433 leerlinge kan huisves gebou moet word tesame met ‘n kantoor, personeelkamer,
toilette ens. Die gebou moet opgerig word in ‘n vierkantige boustyl met ‘n binneplaas omring
met suile.
It is proposed, in the first instance, to erect only the ten classrooms [...] the
cost for the present including all fees etc. not to exceed the sum of �9 000. 17
Die laagste tender, �8 664 word van die boufirma Roxburgh & Cormack ontvang en
aanvaar. Op 19 Junie 1914 skryf die Onderwysdepartement :-
[...] I beg to inform you that work has begun in connection with the erection of
the new school at Rochester Road, Observatory. The contractors are Messrs.
Roxburgh and Cormack, the architect is Mr J. Morris and the sureties Messrs.
15 Nel, Breggie. SAOU 100 Jaar. 1905 – 2005. Kaapstad : SAOU (Kaapland) : 2005 p. 20.
16 Giliomee, Hermann. Die Afrikaners. ‘n Biografie. Kaapstad : Tafelberg : 2004 pp. 269 – 270
en 297.
17 Kaapstad Argiefbewaarplek : PAE 204 – E1/106. Cape: Rochester Road Public School.
Proposed new buildings.
W & G Scott Ltd., the sureties being responsible for the fulfilment of the
contract. The time required for completion is 10 months from 1st June 1914. 18
In Oktober 1915 berig die Onderwysdepartement dat alle werk, insluitende gebreke, nou
afgehandel is. Daar kan seker dus aangeneem word dat die nuwe skool in Januarie 1916
geopen het.
Vyf jaar later is die skool heelwaarskynlik vergroot want op 9 Augustus 1920 word
bouplanne ingedien vir aanbouings by die skool. 19 Na voltooiing hiervan neem ek aan het
die skool gelyk soos toe ek dit dertig jaar later leer ken het.
Op 12 Augustus 1926 besoek die musiekinspekteur Prof. P K de Villiers die Rochester Road
Public School en meld in sy inspeksieverslag dat die sang van hierdie skool nie op
standaard is nie. Sy verslag toon die volgende statistiek :- 20
Number of Pupils on Roll 554 Number present 500
Number taught singing 534 Number present 481
Die inspeksieverslag van 20 en 21 Julie 1927 toon die volgende statistiek :-
Prinsipaal James Davies Thomas, 26 jaar en 7 maande in die onderwys.
Onderwysers 9 Engels en 7 Afrikaans asook 2 deeltydse onderwysers vir
Huishoudkunde en Houtwerk.
Leerlinge Engels 355
Afrikaans 245
Totaal 600
Skoolure 08:45 tot 12:30 en weer 01:30 tot 3:00 nm.
Kortpouse 10:45 tot 11:00
Volgens die volgende jaar se inspeksieverslag van 5, 6 en 7 September 1928, begin die
Afrikaanse leerlingtal skerp styg.
Leerlinge Engels 360
Afrikaans 295
Totaal 655
Die laaste inspeksieverslag in die bestaan van die dubbelmedium laerskool Rochester Road
Public School word op 18 September 1933 gedoen. Alhoewel die leerlingtal gedaal het,
toon die Afrikaanssprekende leerlingtal ‘n skerp styging. Daar word melding gemaak dat
hierdie skool vanaf Januarie 1934 as ‘n Afrikaansmedium laerskool sal voortbestaan.
Hierdie stap word genoodsaak as gevolg van die buitengewone groot Afrikaanse klasse wat
in 1933 voorgekom het naamlik Sub A met 53 leerlinge, Std. V met 50 leerlinge en Std. VI
met 53 leerlinge. Die Engelse leerlinge word verskuif na die nabygeleë Dryden Street
School, Salt River. Die inspeksie verslag toon die volgende statistiek :-
Waarnemende Hoof P M van der Merwe
Onderwysers 7 Engels en 8 Afrikaans asook 1 Spesiale Klas.
Leerlinge Engels 212
Afrikaans 365
Totaal 577
18 Kaapstad Argiefbewaarplek : PAE 204 E1/106. Rochester Road New Public School
19 Kaapstad Argiefbewaarplek : 3/CT 4/2/1/3/64 – B 3446. Plans of additions to Rochester
Road School, c/o Rochester Road and Campbell Street, Observatory. The Cape School Board.
Letter dated 9. 8. 1920.
20 Kaapstad Argiefbewaarplek : PAE 842 - C32/715/ER.
Nou is alles gereed vir die geboorte van die eerste Afrikaansmediumskool in die suidelike
voorstede van Kaapstad, die Laerskool Nassau en die Sekondêre Skool Nassau want die
latere Hoërskool sou ook in Januarie 1934 open met ‘n standerd VII klas wat in twee
klaskamers in die Laerskool Nassau gehuisves is. Deur wie, wanneer en waar die naam
Nassau voorgestel is, kon nog nie vasgestel word nie.
Die hoof , mnr. Philippus Lourens Steyn Bouwer, was nie baie ingenome met die toestand van die ou hoërskool se terrein nie en skryf op 23 Augustus 1962 aan die Provinsiale Sekretaris in Kaapstad dat sy skool vanaf 1934 tot 1961 in Observatory was en dat hulle amper 300 bome aangeplant het. Hy versoek daarom bome van die departement ná hy reeds vertoë tot die stadsraad, skoolraad en departement van openbare werke gerig het. Op 24 September 1962 laat die provinsiale administrasie weet dat ook hulle nie bome kan voorsien nie.
==Leerdertalle==
* 1933: 365 (Afrikaanse leerders aan dubbelmedium Rochester Road Public School)
* 1936: 509
* 1944: 410
* 1947: 359
* 1948: 342
* 1949: 354
* 1950: 343
* 1951: 335
* 1952: 330
* 1959: 328 (Van 1953 af staan laerskole hulle st. 6-leerders aan hoërskole af)
==Sluiting==
Intussen vorder die bouwerk aan die nuwe Hoërskool Nassau fluks. In Januarie 1962
Die laerskool het nog enkele jare na die hoërskool se amalgamering met [[Hoërskool Groote Schuur]] bly voortbestaan, maar daar kon nog nie vasgestel word presies wanneer die skool uiteindelik ophou bestaan het nie. Sy gebou huisves deesdae die Thandokulu High School.
verhuis die hoërskool na die nuwe perseel en vestig die laerskool hul in die ou skool. Die
laerskool se gebou word toegeken aan ‘n sekondêre kleurlingskool. Van die plan om die
Frank Joubert kunsskool in die ou gebou van die Hoërskool Nassau te vestig het ook niks
gekom nie.
Die hoof van die laerskool, mnr. Philippus Lourens Steyn Bouwer, is blykbaar nie baie
ingenome met die toestand van die ou hoërskool se terrein nie en skryf op 23 Augustus
1962 aan die Provinsiale Sekretaris in Kaapstad dat sy skool vanaf 1934 tot 1961 in
Observatory was en dat, 30
By die vorige skool het ons in 1939 sowat 200 bome aangeplant en sowat vier
jaar gelede nog sowat 80. Tans is ons in ‘n skool wat taamlik afgeskeep is
wat aanplantings van bome betref en ons wil baie graag tenminste 150
(Ceylonsroos en Hibiskusbome – 75 van elk) voorlopig aanplant.
Hy skryf dat hy reeds by die stadsraad, skoolraad en Departement van Publieke Werke
probeer bome kry het maar sonder sukses. Ook hierdie skrywe sou op dowe ore val want
op 24 September 1962 antwoord die Provinsiale Administrasie dat hulle ongelukkig nie
bome kan voorsien nie.
30 Kaapstad
==Bronne==
*[http://groups.google.com/group/nassau-skool 'n Oudleerder se navorsing oor die skole se geskiedenis.]
Laerskool Nassau
*[http://koeberg.schooljotter.com/History Die geskiedenis van [[Laerskool Koeberg]]]
Leerlingtal
1933 365 (Slegs Afrikaanse leerlinge van dubbelmedium Rochester Road Public School)
1934 (Afrikaansmedium Laerskool Nassau open)
1936 509
1944 410
1947 359
1948 342 31
1949 354
1950 343
1951 335
1952 330
1959 328
Die Laerskool Nassau se eerste skoolgebou vanaf 1934 tot 1961.
Oorspronklik was dit die dubbelmediumskool
Rochester Road Public School,
gebou in 1915.
In Januarie 1962 verhuis die laerskool na die hoërskool se
ou gebou in die Hoofweg, Mowbray.
Hierdie gebou huisves sedert 1962 die
Salt River Secondary School.
Die Sekondêre Skool Nassau (die latere Hoërskool Nassau)
sou ook in Januarie 1934 open met ‘n standerd VII klas wat in
twee klaskamers in die Laerskool Nassau gehuisves is.
In 1935 verhuis die Sekondêre Skool Nassau
na die Wesley Kerksaal in Observatory.
In 1936 verhuis die Sekondêre Skool Nassau weereens
na hierdie perseel en word vireers in ‘n ou woonhuis
“Ellaslea” in Hoofweg, Mowbray, gehuisves.
Hierdie bekende skoolgebou “die bekfluitjie”
word in 1938 voltooi en dien as die Hoërskool se gebou tot in 1961
en vanaf 1962 as die Laerskool Nassau se skoolgebou.
Tans is dit die Thandokhulu High School.
Die Hoërskool Nassau se nuwe skoolgebou
in Montrealweg, Mowbray vanaf 1962 tot 1976.
Vanaf Januarie 1977 het Nassau saamgesmelt met die
Hoërskool Groote Schuur.
Die Hoërskool Nassau se “nuwe” skoolgebou
huisves tans die Rhodes High School.
[[Kategorie:Suid-Afrikaanse skole]]
| 