Nemunas: Verskil tussen weergawes

 

== Kultuurgeskiedenis ==

Die Nemunas het oorspronklik deur Baltiese en Slawiese stamgebiede gevloei en het reeds in die 9de en 10de eeu deel uitgemaak van 'n wyd vertakte stelsel van handelspaaie en waterweë wat die Oosseegebied met die Griekse wêreld verbind het.

 

Vanuit 'n Sentraal-Europese perspektief het die Nemunas eers in die 13de eeu op die geskiedkundige toneel verskyn toe die Duitse Ridderorde tydens sy veldtogte teen heidense Litauers rivierop beweeg het. Later het die rivier tot 'n beduidende handelsroete ontwikkel waarlangs enkele groter nedersettings gestig is. Die Duitse Ridders het net soos die latere Hertogdom Pruise nooit daarin geslaag om meer as die Nemunas se boloop permanent te verower. Die benedeloop was tot in die 16de eeu yl bevolk en het in sy oostelike gedeelte in 'n ongerepte wildernis oorgegaan wat 'n natuurlike grens tussen die Duitse Ordensstaat en die Grootvorstedom Litaue gevorm het.

 

Aangesien die rivier in 'n moerasgebied naby die huidige Wit-Russiese hoofstad Minsk ontspring, is dit nie moontlik om 'n spesifieke bron aan te wys nie. Die boloop vloei oor 'n afstand van enkele honderd kilometer met 'n maksimale wydte van nie meer as honderd meter en 'n diepte van enkele meter, aanvanklik in noord-westelike, daarna in suid-westelike en uiteindelik weer in noord-westelike rigting deur Wit-Rusland. Met yl bevolkte bos- en moerasgebiede aan weerskante het die sagvloeiende en kronkelende rivier sy eertydse ekonomiese betekenis as handelsroete lankal ingeboet, alhoewel dit nog 'n rol vir houtvlotters speel en daarnaas ook toeriste lok.

 

Pontonbrûe vorm die belangrikste rivieroorgange. By die rivierkilometer 95 loop die snelweg tussen Warskou, Minsk en Moskou oor die Nemunas, 'n ander brug is naby Hrodna (Pools ''Grodno'') in die grensgebied tussen Wit-Rusland, Litaue en Pole gebou. In hierdie streek, wat tot 1939 nog deel uitgemaak het van Pole, woon nog steeds 'n beduidende Poolssprekende minderheid. Pole se nasionale digter, [[Adam Mickiewicz]] (1798-1855), is 'n boorling van hierdie gewes. Sy geboortedorp Zaosie is oos van Hrodna geleë.

 

Naby Hrodna loop die Nemunas digby die huidige Wit-Russiese grens met Pole en vorm daarna oor 'n kort afstand die grenslyn tussen Wit-Rusland en Litaue. Druskininkai is die eerste beduidende nedersetting op Litause gebied. Danksy die plaaslike mineraalbaddens het hierdie stad reeds in die Russiese Tsaretyd tot 'n gewilde badplaas en gesondheidsoord ontwikkel. Verder rivieraf begin die Nemunas tot sowat sestig meter vernou en vloei tussen steil oewers. Net buite Kaunas, die tweede grootste stad van Litaue, het die rivierdam "Kaunas-meer" ontstaan. In Kaunas mond die Neris-rivier in die Nemunas uit, en die rivier bereik nou 'n wydte van tot by tweehonderd meter. Sandbanke maak navigasie nogtans moeilik.

Die Litauers beskou die Nemunas, hulle beduidendste rivier, as die "vader van alle Litause riviere", en die gebiede aan sy weerskante is in 'n aantal nasionale parke omgeskep. Naby Smalininkai (Duits ''Schmalleningken'') vorm die Nemunas se benedeloop die grens tussen Litaue in die noorde en die Russiese eksklawe Kaliningrad in die suide. In die Duitse Memelland naby Heydekrug (tans Šilute) het die skrywer Hermann Sudermann (1857-1928) opgegroei wat in sy ''Litauische Geschichten'' die oorspronklike karakter van die landskap en sy bewoners vasgevang het. In taalkundige opsig was hierdie streek vroeër steeds tweetalig. Nog omstreeks 1910 het sowat die helfte van die bevolking Litaus as huistaal gepraat. Ook die pastoor Christian Donelaitis (1714-1780), een van die belangrikste Litause skrywers, was 'n boorling van Pruisies-Litaue.

 

Die twee grootste nedersettings van Pruisies-Litaue is aan die rivier se suidoewer geleë. Ragnit (Russies ''Njeman'') was vroeër een van die belangrikste versterkings van die Duitse Ridderorde. In Tilsit (Russies ''Sowjetsk'') het die Franse keiser Napoléon Bonaparte en die Russiese tsaar Alexander I in die somer van 1807 byeengekom om hulle invloedsfere in Europa af te baken. Ondanks die Pruisiese koningin Luise se poging om bemiddeling het Pruise se belange geen rol meer vir die twee grootmoondhede gespeel nie.

 

Die hawestad Klaipėda (Duits ''Memel'') was die geboorteplek van die Koningsbergse geleerde Simon Dach (1605-1659) aan wie die bekende [[Nederduits]]e lied ''Ännchen von Tharau'' toegeskryf word. Die ''Memel'' was oorspronklik die mees oostelike rivier van die Duitse Ryk waarna ook die eerste strofe van die Duitse volkslied ''Lied der Deutschen'' verwys: ''Von der Maas bis an die Memel'' het na die eertydse geografiese strekking van Duitsland verwys. Ná 1945 het die rivier agter die Ystergordyn en sodoende ook uit die Duitse bewussyn verdwyn.

 

Die 20ste eeu was 'n onrustige periode vir die rivier wat as gevolg van twee wêreldoorloë verskeie kere van nasionaliteit gewissel het. Net tussen 1945 en 1990 het dit deur een enkele staat, die Sowjetunie, gevloei. Voor daardie tydperk was dit eeue lank 'n rivier van twee nasies wat oor 'n afstand van 800 kilometer deur Pole-Litaue en daarna - oor 'n afstand van ruim 100 kilometer - deur Oos-Pruise gevloei het. Eers nadat Pruisies-Litaue ná die Eerste Wêreldoorlog by die nuutgestigte Republiek van Litaue ingelyf is, het die rivier as politieke grenslyn begin fungeer.