Maatskappy: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
k robot Verander: no:Selskap (jus) |
k robot Bygevoeg: nn:Selskap; cosmetic changes |
||
Lyn 3:
Die maatskappy soos ons dit vandag in die [[Westerse beskawing]] ken, is onontbeerlik vir die funksionering van die [[ekonomie]]se stelsel. Dit is dan ook die algemeenste [[ondernemingsvorme|ondernemingsvorm]]. Maatskappye wissel van [[klein onderneming|baie klein]], met miskien 'n enkele woonhuis as [[bate]], tot die [[multinasionaal|multinasionale]] [[firma]]s wat oor die hele [[wêreld]] bedrywig is, met bates van biljoene rande, en wat winste verdien wat die nasionale inkome van baie lande in die wêreld oortref.
== Regulering ==
In [[Suid-Afrika]] verkry maatskappye regspersoonlikhede volgens die bepalinge van die [[Maatskappyewet]], wat die bestaan en beheer van maatskappye in die land beheer. Dié wet bevat verskeie bepalinge wat belangrik is as maatskappye ter sprake kom.
Volgens die Maatskappyewet moet elke maatskappy twee dokumente, naamlik die ''[[Akte van oprigting]]'' en die ''[[Statute]]'', as sogenaamde stigtingsdokumente hê voordat die maatskappy kan begin bestaan. Die dokumente moet by die [[Registrateur van Maatskappye]] geregistreer word voordat die maatskappy regspersoonlikheid kry en kan begin sake doen. Die Registrateur van Maatskappye is die amptenaar van die staat wat verantwoordelik is vir die beheer en kontrole van maatskappye.
=== ''Akte van oprigting'' ===
Die ''[[akte van oprigting]]'' van 'n maatskappy reël veral die maatskappy se verhoudinge na buite, dit wil sê met die lede van die algemene publiek, en moet besonderhede van die volgende bevat:
* ''Naam van maatskappy:'' Die naam van 'n nuwe maatskappy, en enige naamsverandering van ‘n bestaande maatskappy, moet deur die [[Registrateur van Maatskappye]] goedgekeur word. Hy verseker dat daar nie twee maatskappye met dieselfde naam bestaan nie. As die aanspreeklikheid van die aandeelhouers van die maatskappy beperk is tot die aandelekapitaal wat hulle bereid was om in die maatskappy op te neem, moet die woord ''Beperk'', of afgekort tot ''Bpk.'', deel van die maatskappy se naam vorm.
* ''Doel van die maatskappy:'' Die doel of oogmerk met die oprigting van die maatskappy moet vermeld word. 'n Maatskappy kan natuurlik meer as een oogmerk hê en in die praktyk word dit gewoonlik taamlik wyd gestel.
* ''Aanspreeklikheid van die aandeelhouers:'' Daar moet vermeld word of die aanspreeklikheid van die aandeelhouers van die maatskappy beperk is of nie.
* ''Aandelekapitaal:'' Die bedrag van die aandelekapitaal, die verdeling daarvan in verskillende soorte aandele, en die getal aandele van elke soort, met die nominale waarde van elke soort aandeel, moet vermeld word.
=== ''Statute'' ===
Die ''[[statuut|statute]]'' van 'n maatskappy omskryf die interne reëlings van die maatskappy. Die [[Maatskappyewet]] bepaal dat, as 'n maatskappy nie sy eie statute het nie, die statute soos vervat in die wet outomaties as statute vir die maatskappy sal geld. Die statute van 'n maatskappy sal gewoonlik onder andere die volgende bepaal: prosudere by uitreiking en oordrag van aandele; hou van [[lederegister]]; prosedure by hou van [[vergadering]]s; stem by vergaderings; hou van [[notule]]s; verkiesing en bedanking van [[direkteur]]e; verkiesing van besturende direkteur; verklaring en betaling van [[dividend]]e; hou van rekeningkundige gegewens; en die opstel van finansiële jaarstate.
== Publieke en private maatskappye ==
Die Maatskappyewet maak voorsiening vir die verdeling van maatskappye in publieke- (openbare) en private maatskappye. 'n Maatskappy wat voldoen aan die wet se vereistes vir 'n private maatskappy, moet die woord "Eiendoms", of afgekort tot "Edms.", in sy naam invoeg. Die vereistes gestel vir 'n private maatskappy is die volgende:
* Die reg om sy aandele oor te dra moet beperk wees. Dit beteken dat die maatskappy die reg moet hê om die oordrag van sy aandele van een aandeelhouer na 'n ander te weier. Die maatskappy kan dus sy aandeelhouers keur.
* Die ledetal of getal aandeelhouers (met uitsondering van persone wat in diens van die maatskappy was of is) moet 50 of minder wees.
* Die maatskappy moet nie die reg hê om lede van die publiek uit te nooi om aandele of skuldbriewe in die maatskappy op te neem nie.
'n Maatskappy moet aan ál drie hierdie vereistes voldoen om as privaat geklassifiseer te word. Daar is sekere voorregte verbonde aan klassifikasie as private maatskappy. Die maatskappy kry onder andere langer tyd om sy winste af te kondig en hoef nie finansiële jaarstate by die [[Registrateur van Maatskappye]] in te dien nie, soos wat wél die geval by 'n publieke maatskappy is.
== Aandelekapitaal ==
Die kapitaal van 'n maatskappy word deur sy aandeelhouers bygedra. Vir elke sekere voorafbepaalde bedrag wat 'n aandeelhouer bereid is om as aandelekapitaal tot die maatskappy by te dra, verkry hy 'n sogenoemde [[aandeel]] in die maatskappy. As bewys van sy eiendomsreg op die aandele wat hy besit, word 'n aandelesertifikaat aan hom uitgereik en word hy in die lederegister van die maatskappy as aandeelhouer geregistreer. Die aandele gehou deur 'n aandeelhouer is gewoonlik verhandelbaar, dit wil sê dit mag deur die eienaar daarvan aan 'n ander persoon verkoop word. Die getal aandeelhouers van 'n maatskappy mag wissel van 'n enkele persoon tot, soos in die geval van groot internasionale firmas, miljoene persone. Die getal aandele gehou deur 'n aandeelhouer in die maatskappy kan natuurlik ook wissel van 'n enkele tot miljoene.
Daar is veral twee soorte aandele wat 'n maatskappy kan uitreik. Hulle is:
* ''Gewone aandele:'' Dit is die algemene soort aandeel. Die mate waarin die aandeel in die winste van die onderneming kan deel, is nie beperk nie. By [[likwidasie]] sal die aandeel eers ná alle skulde en voorkeuraandele terugbetaal is, vir uitbetaling in aanmerking kom.
* ''Voorkeuraandele:'' Voorkeuraandlee, of preferente aandele, deel gewoonlik in die winste van die maatskappy net tot 'n sekere bedrag. Voorkeuraandele se dividendkoers word dan ook neergelê wanneer hulle uitgereik word. Hierdie dividend moet eers betaal word voor 'n dividend op gewone aandele betaal mag word. By likwidasie word die kapitaal van voorkeuraandeelhouers gewoonlik terugbetaal nadat skulde gedelg is, maar vóór die gewone aandeeljouers se kapitaal.
As voorkeuraandele ''kumulatief'' is, moet agterstallige dividende eers betaal word voordat 'n besondere jaar se dividend aan die voorkeraandeelhouers en natuurlik ook aan die gewone aandeelhouers betaal mag word.
Lyn 37:
'n Aandeel het gewoonlik 'n bepaalde nominale waarde. So kan daar gewone aandele van R1 of 9%-voorkeuraandele van R2 wees. Die nominale waarde gee 'n aanduiding van die aandelekapitaal wat by die uitreiking van die aandele gevorder is. As aandele teen meer as nominale waarde uitgereik word, word die verskil as ''[[aandelepremie]]'' beskou. Aandele wat geen nominale waarde het nie, word ''[[aandele sonder pariwaarde]]'' genoem.
=== Genoteerde aandele ===
Aandele in 'n maatskappy is vrylik verhandelbaar, behalwe in die geval van 'n private maatskappy, waarvan die oordraagbaarheid van die aandele beperk is. Om dit vir 'n moontlike koper en verkoper van 'n bepaalde aandeel makliker te maak om by mekaar uit te kom, het daar in die meste finansiële sentrums van die wêreld [[effektebeurs]]e ontstaan. 'n Aandeel wat op 'n effektebeurs verhandel word, word op die beurs genoteer.
Lyn 44:
[[Koerant]]e wat [[effektebeursverslag|effektebeursverslae]] publiseer, het gewoonlik ook [[indeks]]e vir elke afdeling op die beurs, en vir die beurs in sy geheel 'n algemene indeks. Die indeks vir 'n afdeling is die gemiddelde prys van 'n uitgesoekte aantal goeie aandele in die betrokke afdeling op 'n bepaalde dag. Die gemiddelde vir al die afdelings saam gee die algemene indeks. Die indekse gee 'n aanduiding of daar 'n opwaartse of 'n afwaartse neiging is in die pryse van aandele in enige afdeling en van die beurs in sy geheel, as 'n mens hulle met indekse vir vorige dae vergelyk. 'n Algemene indeks waarvan 'n mens meermale hoor, is die [[Reuter-gemiddelde van die Johannesburgse Effektebeurs]].
=== Die Johannesburgse Effektebeurs ===
Die [[Johannesburgse Effektebeurs]] word deur 'n voorsitter, 'n ondervoorsitter, en dertien ander bestuurslede beheer. Alleen lede kan daar aandele koop en verkoop - vir hulself en ook vir hul kliënte. Lidmaatskap word alleen toegestaan nadat die bestuur hom vergewis het van die finansiële vermoë van die applikant, wat 'n hoë toetreegeld moet betaal en voldoende sekuriteit moet lewer. As 'n lid nie die reëls nakom nie, kan hy sy lidmaatskap verbeur. Hy het ook die reg om sy lidmaatskap te verkoop, onderworpe aan die goedkeuring van die raad. Groot bedrae word vir só 'n lidmaatskap betaal.
Lyn 55:
Daar is voordele vir 'n maatskappy om sy aandele op 'n effektebeurs te noteer. Die belangrikste is seker dat die verhandelbaarheid van sy aandele verhoog word. Die maatskappy sal nou makliker die algemene publiek kan oorhaal om geld in die maatskappy te belê deur aandele op te neem, want die voornemende aandeelhouers is verseker dat sy aandele maklik sal kan verkoop as dit vir hom nodig sou wees.
== Etimologie ==
Die woord ''maatskappy'' is 'n vorm van [[toutologie]]se uitdrukking, aangesien die [[morfeem|morfeme]] ''skap'' en ''y'' presies dieselfde beteken. Dit is wel nie n toutologies proposisie nie omdat die intensie nie is om te bedrieg nie.
<ref>''Afrikaans - ons taal'', Le Cordeur · Esterhuizen · Hammann · Van Niekerk, Maskew Miller Longman 2006, Pinelands</ref> Vergelyk die Nederlandse woord ''maatschap''.
== Verwysings ==
{{verwysings}}
Lyn 87:
[[ms:Syarikat]]
[[nl:Vennootschap]]
[[nn:Selskap]]
[[no:Selskap (jus)]]
[[pl:Spółka]]
|