Breedtegraad: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
Anrie (besprekings | bydraes)
k uitleg
Morne (besprekings | bydraes)
Lyn 132:
 
== Breedteligging en rykdom ==
Daar word gereeld opgemerk dat daar 'n skerp korrelasieverband tussen breedteligging en die [[rykdom]] van nasies bestaan: die kontinentevastelande langs die ewenaar ([[Afrika]], [[Suid-Amerika]] en [[Indonesië]]) is van die armste. Selfs binne Afrika en Suid-Amerika kan dit gesien word dat die nasies wat die verste van die Ewenaar is, ook die rykste is: In Afrika is die rykste nasies die drie aan die Suidelike ([[Suid-Afrika]], [[Botswana]] en [[Namibië]]) en Noordelike punte van die vasteland. Soortgelyk is [[Argentinië]], [[Chile]] en [[Uruguay]] lank reeds die rykste nasies in Suid-Amerika. Die rykste nasies van dieter wêreld met die hoogste standaard van lewelewenstandaard neig om in die Noordelike uiterstes van menslike bewoning te wees, in [[Kanada]] en die [[Nordiese Lande]]. Tussen die ryk vastelande, en selfs binne groot lande, neem rykdom toe saam met afstand vanaf die Ewenaar: Suidelike [[Europa]] is lank reeds, nes die Suidelike [[Verenigde State]], armer as hulle Noordelike helftes.
 
Daar is 'n paar verduidelikingverduidelikings vir hierdie verskynsel. Die eerste wat dit beskryf en probeer verduidelik het, was die [[Frankryk|Franse]] filosoof [[Montesquieu]], wat voorgestel het dat 'n koue winter minder bloed in die uiterstes beteken, wat die vel minder soepel maak; dit gee die noordeliker inwonersbewoners meer krag en kleiner vermoeë om te ontspan. Hierdie beperking van bloed inwaarts, volgens Montesquieu, beteken ook 'n groter vloei deur die hart, wat goeie gesondheid aanhelp. Hierdie bevindings is geheel- en- al deur moderne wetenskap afgeskiet.
 
Ook gediskrediteer, maar steeds lewendig binne sommige groepe, is 'n rassige verduideliking. Dié wat naby die ewenaar woon, neig om donkervellig te wees en kan direkte sonlig beter hanteer. Party het aangevoer dat 'n donkerder velkleur met verminderde intelligensie verbind kan word, maar daar is geen stawing vir hierdie voorstel nie.
 
'n Ander verduideliking wat steeds wyd aanklank vind, is dat moderne tegnologieë en institusies primêr in 'n klein area van noordwes-Europa ontwerp is. Daarom is landboukundige tegnieke, masjiene en medisyne ontwerp om by 'n gematigde klimaat te pas. Hierdie tegnologieë en modelle het wyd versprei na areas met soortgelyke klimaat, soos [[Noord-Amerika]] en [[Australië]]. Omdat hierdie areas ook sentrums vir uitvinding geword het, is hierdie voordeel verder versterk. Veel minder energie is dus spandeer op die verbetering van tropiese landbou teenoor gematigde landbou, juis as gevolg van hierdie. Tegnologieë, vanaf motorvoertuie tot kraglyne, word ontwerp vir kouer, droër streke, en neig om veel slegter te werk in die tropiese gebiede.
Lyn 146:
Fisioloog [[Jared Diamond]], in sy [[Pulitzerprys]]wennende werk ''Guns, Germs, and Steel'', het die punt gemaak dat die Europa-Asië-landmassa spesifiek baie goed is vir die oorgang vir samelewings van jagter-opgaarder na landbougemeenskappe. Die vasteland strek veel verder langs dieselfde breedteliggings as enige van die ander vastelande. Omdat dit veel makliker is om 'n mak spesie langs dieselfde breedteligging te verskuif as om na 'n warmer of kouer klimaat te skuif, kan enige spesie wat by 'n spesifieke breedteligging ontwikkel is oor die hele vasteland versprei binne 'n relatief kort periode. Daarom geniet die inwoners van hierdie vasteland 'n outomatiese voordeel in terme van vroeër ontwikkeling van landbou, en het 'n groter verskeidenheid plante en diere waaruit gekies kan word.
 
Hy het ook hierdie vooruitgang verbind aan die ontwikkeling van siektes wat later die inwonersbewoners van ander vastelande sou bedreig. Die nabye verbintenis tussen die mense en mak diere van Europa-Asië het 'n vektor verskaf waardeur siektes vinnig voortgeplant kon word. Inwoners van lande met min mak spesies wasis nooit blootgestel aan dieselfde wye reeks siektes nie, en het, ten minste op die Amerikaanse vastelande, beswyk aan siektes wat van Europa gebring is.
 
== Verdere leesstof ==