Irannese Rewolusie: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
Adriaan (besprekings | bydraes)
No edit summary
Lyn 1:
Die '''IraanseIranse Rewolusie''' was 'n [[rewolusie]] in [[Iran]] waarby die diktatoriale, pro-Westerse [[sjah]] [[Mohammed Reza Pahlavi]] uit die mag verdryf is ten gunste van, uiteindelik, 'n [[Islamistiese republiek]] onder leiding van [[ayatollah]] [[Ruhollah Khomeini]]. Die rewolusie het in twee fases plaasgevind. In die eerste fase het 'n alliansie van liberale, linkse en religieuse groeperinge die sjah verdryf. In die twedetweede fase, gereeld na verwys as die '''Islamitiese Rewolusie''', het Khomeini die mag oorgeneem.
 
Die rewolusie het in November 1978 begin, al was daar alvorens reeds uitgebreide proteste gewees. Op 16 Januarie 1979 het die sjah gevlug, al het hy die as 'n lang vakansie voorgewend. Op 1 Februarie het Khomeini uit sy ballingskap teruggekeer en het hy vinnig begin om die pluralistiese rewolusie te vorm na 'n strewe na absolute mag vir die geestelikheid.
Lyn 7:
[[Lêer:The Shah with Atherton, Sullivan, Vance, Carter and Brzezinski, 1977.jpg|right|thumb|200px|Die sjah met onder andere VS-president [[Jimmy Carter]].]]
 
In 1977 het studente teen die regime in opstand gekom en het hulle op 'n staat aangedring waarin die Persiese en die Islamitiese karakter van die land meer na vore sou kom. Tot dan toe was Iran 'n diktatuur gewees wat sterk deur die Weste, veral die [[VSA]], ondersteun is. Spoedig het meer ontevrede mense soos die intellektueles, middestandersmiddelstaander, die kommunistiese [[Tudeh-party]] en geestelikes hulle by die studente aangesluit. In 1978 het die sjag haastig 'n paar maatreëls ingevoer, bv. die herinstelling van die [[Islamitiese kalender]] en die afskaffing van die eenpartystelsel. Die laaste skuif het aan die [[Nasionale Front (Iran)|Nasionale Front]] die kans gegee om hulself opnuut te organiseer. Islamitiese rewolusionêres het later die [[Islamitiese Rewolusionêre Party]] (IRP) opgerig, wat met die ideë van Khomeine vereenselwig het. Maar die maatreëls van die sjah het te laat gekom.
 
In September 1978 het die land gedestabiliseer. Grootskaalse proteste het reëlmatig plaasgevind. Op Vrydag 8 September het 'n enorme demonstrasie in [[Teheran]] plaasgevind. Die demonstrasie is hardhandig neergeslaan waarby honderde hul lewens verloor het. Dit het tot gevolg gehad dat die weerstand teen die regime alleen maar sterker geword het — sowel onder die eie bevolking as by ander lande. Die sjag het later 'n noodtoestand onder krygswet aangekondig.
Lyn 24:
Khomeini het in daardie tyd nog nie die agterste van sy tong gesien nie. Hy het die mense aangespreek met 'n anti-Amerikaanse en antidiktatoriale houding en 'n beroep op vryheid. Moslems is mos verplig om teen tirannie op te kom.
 
Op 11 Februarie 1979 het die regime van die sjag ineen gestort waardeur die sege van die coupleërs van die IraanseIranse Rewolusie volbring is.
 
Khomeini het die geestelike Mehdo Bazargan tot minister-president van 'n voorlopige regering benoem.
Lyn 42:
Die naam van die staat is in ''Islamitiese Republiek van Iran'' verander.<ref> [http://www.iranonline.com/iran/iran-info/Government/constitution.html Tekst Grondwet Islamitische Republiek Iran (Engelse vertaling)]</ref> Onder die nuwe konstitusie is die republiek feitlik van ''twee'' regerings voorsien. Die eerste, wat die onafhanklikheid van die volk verteenwoordig het, is deur 'n parlement en 'n premier gelei. Die tweede, van die onafhanklikheid van God verteenwoordig het, is deur Khomeini gelei.
 
Hierdie direkte inmenging van die geestelikheid in die politiek was nuut. Sedert die Sjiïsme aan die begin van die [[16de eeu]] Iran se staatsgodsdiens geword het, het die geestelikheid hulself afsydig gehou van direkte staatsbemoeienis. Onder die politiek van valajat-e fakih (''die voogdy van die juris'') wat Khomeini ingevoer het, het één man die absolute heerskappy verkry. Dit ook was nuut, want daarvorensdaarnewens het die verskillende ayatollahs op min of meer gelyke voet gestaan. Dissidente ayatollahs is die mond gesnoer.
 
Op 4 Februarie 1980 het die Khomeini-aanhanger Abolhassan Bani Sadr president van die Islamitiese republiek geword en in Augustus van daardie jaar het Mohammad Ali Raja'i die premier geword. President Bani-Sadr het egter gou met Khomeini in konflik geraak oor dié se fundamentalistiese koers. Bani-Sadr het Iran ontvlug en het hom in [[Frankryk]] gevestig. President Ali Rajaj, die opvolger van Bani Sadr, en sy premier Mohammed Bahonar het in Augustus 1981 by 'n bomaanslag om die lewe gekom. Vanweë die ontstane krisis is daar 'n Voorlopige Presidensiële Raad ingestel. Op 13 Oktober 1981 het Ali Khamenei president geword.
Lyn 49:
 
== Invloed op ander lande ==
Die nuwe maghebbers wou hul boodskap na ander lande verpsreiversprei.
 
Iraanse televisie-uitsendinge in [[Arabies]] het die Sjiïete in [[Irak]] geroep om in opstand te kom teen [[Saddam Hoessein]]. Hoessein — 'n sekulêre heerser — was kwaad oor ou grenskonflikte met Iran en het gedink dat Iran, wat nou nie meer van wapens voorsien is nie en intern nog lank nie stabiel was nie, maklik verslaan sou kon word. Op 23 September 1980 het die Iran-Irak-oorlog uitgebreek, wat vir beide lande katastrofies sou verloop. Hoewel Khomeini nie alleen die Sjiïtiese minderheid nie maar alle Moslems aan wou spreek, het die Persies-Arabiese en die Soennie-Sjiïtiese wedywering daarvoor gesorg dat slegs weinig Moslems Khomeini se oproep tot rewolusie gesteun het. Irak is tydens die oorlog deur die Golf-state en deur Westerse lande gesteun. Die gehoopte opstand van die Sjiïete in Irak het uitgebly. Andersyds het die oorlog nie die maklike oorwinning waarop Saddam Hoessein gehoop het, gebring nie. Die oorlog het agt jaar geduur en daar was geen winnaarwenner of verloorder om aan te wys nie, maar die verspreiding van die Islamitiese Rewolusie is gestop.
 
Weliswaar het [[Sirië]] Iran gesteun, maar 'n religieuse rewolusie daar in Februarie 1982 is in die kiem gesmoor.
Lyn 59:
Daarnaas het Iran die [[PLO]]-leier [[Jasser Arafat]] gesteun, wat in Teheran as held onthaal is. Die steun vir die Palestyne het teenoor Iran baie simpatie onder ander Moslems opgelewer.
 
Die feit dat die toemalige Amerikaanse president [[Jimmy Carter]] nie by magte was om die gyselaarsdrama van die Amerikaanse ambassade op te los nie, het daartoe bygedra dat hy in die presidentsverkiesingepresidentsverkiesings van 1980 teen [[Ronald Reagan]] verloor het.
 
== Bronne ==