Britse Oos-Indiese Kompanjie: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
+ Vlae & Kategorieë
Voyageur (besprekings | bydraes)
k tikfout
Lyn 5:
Die '''Oos-Indiese Kompanjie''' (ook die '''Oos-Indiese Handelskompanjie''', '''Engelse Oos-Indiese Kompanjie''',<ref>''[[Encyclopaedia Britannica]]'' 2008, [http://original.britannica.com/eb/article-9031775/East-India-Company "Oos-Indiese Kompanjie"]</ref> en toe die '''Britse Oos-Indiese Kompanjie''')<ref>'''1.''' ''[[Columbia Encyclopedia]]'' 2007, [http://www.bartleby.com/65/ea/EastIndB.html "Oos-Indiese Kompanjie, Britse"]. '''2.''' {{Citation|last = Marx |first = Karl | authorlink = Karl Marx | date = 25 June 1853 | chapter = Die Britse bewind in Indië | title = New York Daily Tribune }} herpubliseer in {{Citation| last1 = Carter |first1 = Mia | last2 = Harlow (redakteurs) | first2 = Barbara | title = Ryksargiewe | publisher = Raleigh: Duke University Press. Pp. 802| year = 2003 |isbn = 0822331640 |url = http://books.google.com/books?id=13pyxO8o4moC&printsec=frontcover&source=gbs_summary_r&cad=0#PPA117,M1}}. Aanhaling (p. 118): "Ek sinspeel nie op Europese dwingelandy, wat op Asiatiese dwingelandy gevestig is deur die '''Britse Oos Indiese Kompanjie''' nie, want dit maak 'n meer drakoniese kombinasie uit as enige van die heilige monsters wat ons in die tempel van [[Salsette-eiland|Salsette]] verskrik."</ref> was 'n vroeë Engelse [[aandelegeselskap]]<ref>Die [[Verenigde Oos-Indiese Kompanjie]] was die eerste om publieke aandele uit te reik.</ref> wat aanvanklik gevorm is vir die aangaan van handel met die [[Oos-Indië (handelstreek)|Oos-Indiese handelstreek]], maar waarvan die handel uiteindelik tot die [[Indiese subkontinent]] en Sjina beperk was. As die vroegste van verskillende soortgelyk saamgestelde Europese [[Oos-Indiese Kompanjie (dubbelsinnig)|Oos-Indiese Kompanjies]], is die maatskappy 'n Engelse [[koninklike oktrooi]] toegeken, onder die benaming ''Goewerneur en Kompanjie van Koopmanne van London Handeldrywende in Oos-Indië'', deur [[Elizabeth I van Engeland|Elizabeth I]] op 31 Desember 1600.<ref>''[http://books.google.com/books?id=sc0NAAAAIAAJ&printsec=titlepage&source=gbs_summary_r&cad=0 Die Register van Briewe &c. van die Goewerneur en Kompanjie van Koopmanne van London Handeldrywende in Oos-Indië, 1600–1619]''. Op bladsy 3, 'n brief geskryf deur Elizabeth I op 23 Januarie 1601 (''Getuies of self te Westminster die xxiiij<sup>de</sup> van Januarie in die xliij<sup>de</sup> jaar van ons Bewind.'') meld, ''Het die genoë om 'n lisensie te verskaf aan ons gemelde Onderdane om die gemelde seevaarte te onderneem, & vir die beter beskikking van hul voorneme vir vestiging van handel na & van die gemelde Oos-Indië Het by wyse van ons tres Pattents onder ons groot seël van Engeland gedateer te Westminster die laaste dag van &nbsp;Desember onlangsvergange geïnkorporeer ons gemelde Onderdane by name die '''Goewerneur & Kompanjie van die koopmanne van London handeldrywend jeens die Oos-Indië''', & in dieselde tres Pattents is hulle gegee die alleenhandel van die Oos-Indië vir die termyn van XV<sup>tien</sup> jare ...''</ref> Na 'n meedingende Engelse maatskappy die monopolie van die Kompanjie uitgedaag het in die laat 17de eeu, het die twee maatskappye saamgesmelt in 1708 om die ''Verenigde Kompanjie van Koopmanne van Engeland Handeldrywende in Oos-Indië'', algemeen voorgehou as die '''Eerbare Oos Indiese Kompanjie''',<ref>'''A.''' [http://www.oed.com/ ''Oxford English Dictionary'' (Proefuitgawe, September 2008, benodig subskripsie)] inskrywing vir "eerbare": "2b. Toegepas as 'n amptelike of beleefdheidstitel vir eer of onderskeiding." Gebruik: ... die voorvoegsel ‘Eerbare’ ... is ook kollektief op die Laerhuis toegepas; ... '''ook voorheen vir die Oos Indiese Kompanjie''', ens. Voorbeelde: 1698 FRYER Acc. E. India & p. 38 "In betaling vir '''die Eerbare Oos-Indiese Kompanjie'''." '''B.''' [http://www.1911encyclopedia.org/Honourable ''Encyclopaedia Britannica'' 1911], "EERBARE (Fr. honorable, van Lat. honorabilis, eerwaardig), 'n aanspreekvorm of eretitel algemeen in die Verenigde Koninkryk, die Britse kolonies en die Verenigde State van Amerika.... Die epiteton is ook toegepas op die Laerhuis as 'n liggaam en op individuele lede tydens debat ('die eerbare lid vir X.'). Sekere ander korporatiewe liggame het, danksy tradisie of vergunning, die reg tot hierdie aanspreekvorm; as voorbeeld die Eerbare Ierse Vereniging, die "Hofherberge" (Eerbare Vereniging van die Binnetempel, &c.) en die Eerbare Artilleriekompanjie; die '''Oos-Indiese Kompanjie het ook die prefeks 'eerbare' '''. Die aanhef kan nié na willekeur deur korporatiewe liggame toegeëien word nie, soos bewys is in die geval van die Vereniging van Baronette, wie se aanvanklike benaming 'Eerbare' Vereniging op las prysgegee is." '''C.''' {{Citation| last = Birdwood | first = George | title = Verslag oor Die Ou Rekord van die Indiëkantoor | publisher = London: W. H. Allen & Co., Limited, en te Kalkutta | year = 1891 | url = http://books.google.com/books?id=m-WBAAAAIAAJ&pg=PA14&dq=Charter+of+1709+%22Honourable+East+India+Company%22&lr=&num=100&as_brr=1}} Aanhaling (p. 14): "''Die Engelse Kompanjie'' [Insluitend ''Die Algemene Vereniging'' geoktrooieerd deur Willem III, 3 September 1698] ''handeldrywend met die Ooste'', algemeen genoem "die Nuwe Kompanjie," is geïnkorporeer deur William III, 5 September 1698; met oktrooi van krag tot 1714. Die bogenoemde Kompanjie van Koopmanne van London en die Elgelse Kompanjie, is finaal geïnkorporeer onder die naam van "Die Verenigde Kompanjie van Koopmanne van Engeland handeldrywend in die Ooste [algemeen voorgehou as, "die '''Eerbare Oos Indiese Kompanjie'''"] in 1708-9."</ref> in Engels afgekort, '''HEIC''';<ref>{{Citation|last = Hawes | first = Christopher J. | year = 1996 | title = Swak Betrekkinge: Die Vestiging van 'n Europese Samelewing in Brits-Indië, 1773-1833 | publisher = London: Routledge. Pp. 217. | isbn = 0700704256 | url = http://books.google.com/books?id=d22WUEmG49IC&pg=PR13&vq=HEIC&lr=&source=gbs_search_r&cad=1_1}} Aanhaling (p. ''xiii''): "Afkortings: '''Eerbare Oos-Indiese Kompanjie (In Engels: HEIC)'''."</ref> die Kompanjie was in die volksmond bekend as die '''John Kompanjie''',<ref>{{Citation| last1 = Ride | first1 = Lindsay| last2 = Ride | first2 = May | last3 = Mellor | first3 = Bernard| title = 'n Oos-Indiese Kompanjiebegraafplaas: Protestantse Begrafnisse te Macau | publisher = Hong Kong: Hong Kong University Press. Pp. 304 | year = 1995 | isbn = 9622093841 | url = http://books.google.com/books?id=flbXWNoVraEC&pg=PA7&}} Aanhaling (p. 7): "In 1709 het die Kompanjie saamgesmelt met 'n wedywerende groep, wat in 1698 geoktrooieer is deur Willem III. Hierdie samesmelting het die naam geneem van 'Die Eerbare Oos-Indiese Kompanjie,' wat afgekort is vir algemene gebruik na 'die Eerbare Kompanjie' en self meer algemeen as '''John Kompanjie''', totdat werksaamhede beëindig is in 1834, na hul monopolie van Britse handel met Sjina beëindig is."</ref> en in Indië as '''Kompanjie ''Bahadur''''' ([[Hindustani taal|Hindustani]] ''bahādur'', "moedig"/"gesag").<ref>{{Citation| last1=Gandhi | first1=M. K.| authorlink=Mohandas Karamchand Gandhi| year=1997| title=Hind Swaraj en ander geskrifte | publisher= (Redaksie deur Anthony J. Parel) Cambridge and London: Cambridge University Press. Pp. 208. | isbn=0521574315| url=http://books.google.com/books?id=oc47gUOPZfcC&pg=PA39&dq=%22Company+Bahadur%22#PPA39,M1}}. Aanhaling (p.39): "... Hulle het oorspronklik na ons land gekom ten einde handel te dryf. Roep die '''Kompanjie Bahadur''' in herinnering.<sup>†</sup> Wie het dit Bahadur gemaak? Hulle het toendertyd nie die minste oorweging geskenk aan die vestiging van 'n koninkryk nie. Wie het die Kompanjie se amptenare bygestaan? Wie is in versoeking gebring deur hul silwer? Wie het hulle goedere gekoop? Geskiedenis is die getuie dat ons vir dit alles verantwoordelik was. ... †: 'die Kompanjie Bahadur': 'n eretitel waaronder die Oos-Indiese Kompanjie by die Indiërs bekend was. 'Bahadur' beteken moedig, magtig, soewerein."</ref>
 
Die Oos-Indiese Kompanjie het hoofsaaklik handel gedryf in [[katoen]], [[sy]], [[indigo-kleurstof]], [[Kaliumnitraat|salpeter]], [[tee]] en, met Sjina, in [[Illegal drug trade|onwettige opium]]. Daarenteen het dit uiteindelik oor uitgebreide Indiese landstreke regeer, militêre gesag uitgeoefen en administratiewe funksies behartig, mettertyd onafhanklik van hul handelsoogmerke. [[Kompanjiebewind in Indië]], effektief vanaf 1757 na die [[Slag van Plassey]], het tot 1858 vootgeduurvoortgeduur, toe, na afloop van die gebeure van die [[Indiese rebellie van 1857]], en onder die [[Regering van Indië Wet van 1858]], die [[Britse Kroon]] direkte administrasie van Indië opgeneem het in die nuwe [[Britse Raj]]. Die Kompanjie self is uiteindelik ontbind op 1 Januarie 1874, na aanleiding van die [[Oos-Indiese Dividenduitkeringswet]].
 
Die Kompanjie het vir lank oor 'n bevoorregte betrekking jeens die Engelse, en later die Britse regering beskik. Gevolglik, is dit dikwels spesiale regte en voordele toegestaan, insluitend handels[[monopolie|monopolië]] en heffingvrystellings. Dit het besware onder hul mededingers ontlok, wat die Kompanjie se aanstelling as 'n onregverdige voordeel beskou het. Nietemin het die Kompanjie 'n invloedryke mag gebly in Indië vir 'n tydperk van oor die 200 jaar.