Eerste Wêreldoorlog: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
No edit summary |
Mercy (besprekings | bydraes) k Wysigings deur 217.102.250.121 teruggerol na laaste weergawe deur TXiKiBoT |
||
Lyn 1:
{{Inligtingskas Militêre konflik-en
|conflict= Eerste Wêreldoorlog
|partof=
|image= [[Lêer:WW1 TitlePicture For Wikipedia Article.jpg|240px]]
|caption=
|date= [[28 Julie]] [[1914]] – [[11 November]] [[1918]]
|place= [[Europa]], [[Duitse koloniale ryk]], [[Ottomaanse Ryk]].
|result= Oorwinning deur die Geallieerdes. Skepping van die [[Volkebond]]. Opkoms van die [[Verenigde State]] as wêreldmagte, die [[fascisme]] in [[Italië]] en die [[nasionaalsosialisme]] in [[Duitsland]]. Val van die [[Duitse Keiserryk|Duitse]], die [[Oostenryk-Hongarye|Oostenryk-Hongaarse]], die [[Ottomaanse Ryk|Ottomaanse]] en die [[Russiese Ryk]].
|combatant1='''[[Geallieerdes van die Eerste Wêreldoorlog|Geallieerdes]]'''
|combatant2='''[[Sentrale Moondhede]]'''
|commander1 = [[Lêer:Russian Empire 1914 17.svg|22x20px]] [[Nikolaas II van Rusland|Nikolaas II]]<br />
[[Lêer:US flag 48 stars.svg|22x20px]] [[Woodrow Wilson]]<br />
[[Lêer:Flag of the United Kingdom.svg|22x20px]] [[George V van die Verenigde Koninkryk|George V]]<br />
[[Lêer:Flag of France.svg|22x20px]] [[Raymond Poincaré]]<br />
[[Lêer:Flag of Italy (1861-1946).svg|22x20px]] [[Victor Emmanuel III van Italië|Victor Emmanuel III]]<br />
[[Lêer:Flag of Portugal.svg|22x20px]] [[Sidónio Pais]]<br />
[[Lêer:Flag of Serbia (1882-1918).png|22x20px]] [[Peter I van Serbië|Peter I]]<br />
[[Lêer:Flag of Romania.png|22x20px]] [[Ferdinand I van Romanië|Ferdinand I]]<br />
[[Lêer:Hellenic Kingdom Flag 1935.svg|22x20px]] [[Konstantin I van Griekeland|Konstantin I]]<br /><small>[[Geallieerdes van die Eerste Wêreldoorlog|...''en ander''.]]</small>
|commander2 = [[Lêer:Flag of the German Empire.svg|22x20px]] [[Wilhelm I van Duitsland|Wilhelm I]]<br />
[[Lêer:Flag of Austria-Hungary 1869-1918.svg|22x20px]] [[Franz Joseph I van Oostenryk|Franz Joseph I]] †, [[Karl I van Oostenryk|Karl I]]<br />
[[Lêer:Ottoman Flag.svg|22x20px]] [[Mehmed V]]
[[Lêer:Flag of Bulgaria.svg|22x20px]] [[Ferdinand I van Bulgarië|Ferdinand I]]<br />
<small>[[Sentrale Moondhede|...''en ander''.]]</small>
|casualties1= '''Militêre sterfgetal''':<br />5 525 000<br />
'''Burgerlike sterfgetal''':<br />16 922 500<br />
'''Totaal''':<br />22 447 500
|casualties2= '''Militêre sterfgetal''':<br />4 386 000<br />
'''Burgerlike sterfgetal''':<br />12 017 000<br />
'''Totaal'''<br />16 403 000
}}
Die '''Eerste Wêreldoorlog''' was die eerste oorlog waar lande van die hele wêreld by betrokke was. Dit het het van [[1914]] tot [[1918]] tussen die [[geallieerdes]] en die [[sentrale moondhede]] plaasgevind. Geen konflik voor dié het soveel soldate gemobiliseer of op soveel slagvelde plaasgevind nie. Teen die einde van die oorlog was dit die tweede bloedigste opgetekende konflik (na die Taipingrebellie), alhoewel dit binne 'n paar dekades oorskadu sou word deur die [[Tweede Wêreldoorlog]].
Geen ander oorlog het die landskap van [[Europa]] so dramaties verander nie - vier ryke het tot 'n val gekom: die [[Duitse Keiserryk|Duitse]], die [[Oostenryk-Hongarye|Oostenryk-Hongaarse]], die [[Ottomaanse Ryk|Ottomaanse]] en die [[Russiese Ryk]]. Hierdie vier dinastieë, die Hohenzollerns, die Habsburgers, die Ottomane en die Romanovs, van wie die magte terugdateer tot en met die tyd van die [[kruistogte]], het almal geval gedurende, of ná die oorlog.
Die Eerste Wêreldoorlog word gekenmerk deur die [[loopgraafoorlog]], veral op die Westerse Front. Meer as nege miljoen het op die oorlogsveld gesneuwel, en amper ewe veel op die tuisfront weens voedseltekort, massamoord en grondgevegte. [[Chemiese wapen]]s is vir die eerste keer gebruik, die eerste grootskaalse bomaanvalle uit die lug is geloods, en van dié eeu se eerste grootskaalse burgerlike slagtings het plaasgevind.
Op [[28 Junie]] [[1914]] is [[Franz Ferdinand]], troonopvolger tot die Oostenryk-Hongaarse troon, vermoor in [[Sarajevo]], [[Bosnië]] deur 'n pro-Serwiese nasionalis (die Bosnies-Serwiese student Gavrilo Princip). Alhoewel daar soms aangevoer word dat hierdie sluipmoord direk aanleiding gegee het tot die oorlog, lê die oorlog se ware oorsake verder terug, in die komplekse web van alliansies en teenkragte<!-- counterbalances --> wat ontwikkel het tussen die verskeie Europese kragte ná die nederlaag van [[Frankryk]] en die vorming van die Duitse staat onder [[Otto von Bismarck]] in [[1871]].
Die Eerste Wêreldoorlog bring 'n definitiewe breuk met die ou wêreldorde en laat die absolute monargie in Europa finaal sterf. Die na-oorlogse faling om baie van die oorsake en gevolge van die oorlog effektief te hanteer lei tot die ontstaan van [[fascisme]] in [[Italië]], [[nasionaalsosialisme]] in [[Duitsland]] en die uitbreek van die [[Tweede Wêreldoorlog]] 'n paar dekades later. Die oorlog was ook die katalis vir die [[Russiese Rewolusie]], wat later rewolusies in ander lande soos [[Sjina]] en [[Kuba]] sou inspireer, en wat die basis vir die [[Koue Oorlog]] tussen die [[Sowjetunie]] en die [[VSA]] geword het. Die einde van die Ottomaanse Ryk in die ooste was die basis vir 'n demokratiese opvolgstaat, [[Turkye]]. In [[Sentraal-Europa]] is die nuwe state [[Tsjeggoslowakye]] en [[Joegoeslawië]] gebore, en [[Pole]] is herskep.
| |||