Noord-Rhodesië: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
SieBot (besprekings | bydraes) k robot Bygevoeg: da:Nordrhodesia |
+ Infobox |
||
Lyn 1:
{| border="1" align="right" cellpadding="4" cellspacing="0" width="300" style="margin: 0 0 1em 1em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
|+<big>'''Protektoraat van Noord-Rhodesië'''<br />'''Protectorate of Northern Rhodesia'''</big> ([[Engels]])
[[Beeld:LocationZambia.svg|thumb|Die Ligging van Noord-Rhodesië]]▼
| align="center" colspan="2"|
{| border="0" cellpadding="2" cellspacing="0" style="background:#f9f9f9; text-align:center;"
| width="130px"| [[Beeld:Flag of Northern Rhodesia-1939.svg|125px|Vlag van Noord-Rhodesië]] || align="center" width="130px"| [[Beeld:Wapen van Noord-Rhodesië (1927).png|100px|Wapen van Noord-Rhodesië]]
|-
| width="130px"| [[Vlag van Zambië|Vlag]] || align="center" width="130px"| [[Wapen van Zambië|Wapen]]
|}
|-
| align="center" colspan="2" | <small>''[[Nasionale leuse]]: Geen'')</small>
|-
▲| align="center" colspan="2" style="background:#f9f9f9;" | [[Beeld:LocationZambia.svg|
|-
|'''[[Amptelike Taal]]''' || [[Engels]]
|-
|'''[[Hoofstad]]''' || [[Lusaka]] (1924-1935)<br/>[[Livingstone]] (1935-1953)
|-
| '''[[Regeringsvorm]]'''
| Konstitusionele [[monargie]]
|-
| '''- [[Monarge]]'''
| [[George V van die Verenigde Koninkryk|George V]] (1924-1936)<br/>[[Edward VIII van die Verenigde Koninkryk|Edward VIII]] (1936)<br/>[[George VI van die Verenigde Koninkryk|George VI]] (1936-1952)<br/>[[Elizabeth II van die Verenigde Koninkryk|Elizabeth II]] (1952-1964)
|-
| '''- [[Eerste Minister van Noord-Rhodesië|Eerste Minister]]'''
| [[Kenneth Kaunda]] (1964)
|-
|'''[[Oppervlak]]''' <br /> - Totaal <br /> - % water
|<br />752 618 km² <br /> 1%
|-
|'''[[Bevolking]]''' <br /> - <br /> - [[Bevolkingsdigtheid]]
|
|-
| '''[[Gross domestic product|GDP]]''' ([[Purchasing power parity|PPP]])
|
|-
| '''[[Onafhanklikheid]]'''<br /> - Verklaar
| Vanaf Brittanje<br />[[24 Oktober]] [[1964]]
|-
|'''[[Geldeenheid]]''' || [[Suid-Rhodesië-pond]]
|-
| '''[[UTC-afwyking]]''' || +2
|-
| '''[[Volkslied]]''' || [[God Save the Queen]]
|}
'''Noord-Rhodesië''' ([[Engels]]: ''Northern Rhodesia'', amtelik ''Protektoraat van Noord-Rhodesië'', [[Engels]]: ''Protectorate of Northern Rhodesia''; vernoem na [[Cecil Rhodes]]) was 'n Britse protektoraat in Midde-Afrika van 1924 tot en met die onafhanklikwording van die gebied op [[24 Oktober]] [[1964]] as [[Zambië]].
[[Cecil John Rhodes]] was hoofsaaklik verantwoordelik vir Britse indringing noord van die [[Zambezirivier|Zambezi]] tydens die laaste twee dekades van die 19de eeu. Rhodes het daarna gestrewe om die koperbronne van [[Katanga]] en die goudbronne tussen die [[Limpoporivier|Limpopo]] en die [[Zambezirivier|Zambezi]] by sy mynboubelange in te sluit. Die Britse regering was daarop ingestel om Britse opperheerskappy aan die Kaap te handhaaf en te keer dat Boere, Portugese of Duitsers vyandige alliansies verder noord aangaan. Daarom staan die Britse regering in 1889 'n oktrooi aan die pasgestige [[British South Africa Company]] (BSA) toe om die oostelike gedeelte van die huidige [[Zimbabwe]] te beset, terwyl die maatskappy verdrae sluit met en vergunnings kry van verskeie swart hoofmanne noord van die Zambezi. So kom die grootste deel van die latere Noord-Rhodesië onder Britse invloed.
Line 10 ⟶ 52:
Tydens die eerste dekade na die Britse regering die gebied oorgeneem het, is die ryk reserwes in die latere [[Koperstreek]] doeltreffend op 'n groot skaal ontgin. Weens die snelle vooruitgang van die elektriese en motorbedryf het die wêreldwye vraag na koper skerp toegeneem. Geoloë het daadwerklik in Noord-Rhodesië begin prospekteer. Groot are koper is in die dekade na 1920 diep onder oppervlak by [[Mufulira]], [[Roan Antelope]] en [[Nkana]] ontdek, asook 'n veel groter bron naby die oppervlak by [[Nchanga]]. Die [[Groot Depressie]] het die ontwikkeling van myne gekniehalter, maar teen die middel van die jare dertig is die bedryf behoorlik gevestig.
[[Beeld:Noord-Rhodesië53.JPG|
Die vinnige nywerheidsontwikkeling het 'n ingrypende maatskaplike en politieke uitwerking op die gebied gehad. Daar was skreiende ongelykhede behandeling van wit en swart werkers, veral omdat die koloniale regering en mynbase eweseer wou keer dat swart mynwerkers hulle blywende op die myndorpe vestig. Die regering het swart vakbonde verbied, daarom bring die swart werkers sogenaamde "welsynverenigings" op die been. In 1946 het landelike sowel as stedelike afgevaardigdes van dié verenigings in die hoofstad [[Lusaka]] beraadslaag en die [[Federation of Welfare Societies]] gestig as verenigde front.
▲[[Beeld:Noord-Rhodesië53.JPG|left|300px|'n Kaart van die protektoraat wat in 1953 in 'n toeristehandleiding verskyn het.]]
▲Die vinnige nywerheidsontwikkeling het 'n ingrypende maatskaplike en politieke uitwerking op die gebied gehad. Daar was skreiende ongelykhede behandeling van wit en swart werkers, veral omdat die koloniale regering en mynbase eweseer wou keer dat swart mynwerkers hulle blywende op die myndorpe vestig. Die regering het swart vakbonde verbied, daarom bring die swart werkers sogenaamde "welsynverenigings" op die been. In 1946 het landelike sowel as stedelike afgevaardigdes van dié verenigings in die hoofstad [[Lusaka]] beraadslaag en die [[Federation of Welfare Societies]] gestig as verenigde front.
In 1945 kom die Arbeidersparty in Brittanje aan die bewind en sodoende versnel die pas van politieke verandering. Kort hierna wettig die regering swart vakbonde en in 1949 kom al die swart mynwerkersvakbonde in 'n enkele vakbond byeen. Dié vakbond bult sy spiere tydens 'n land maar vreedsame staking in 1952, wat tot aansienlike loonvergogings gelei het.
Intussen is die grondwetlike toekoms van die gebied ernstig gedebatteer. Baie blankes wou graag die juk van die Britse koloniale kantoor afwerp en verkose lede van die Wetgewende Vergadering was steeds die minderheid, daarom wou dit voorkom asof setlaarbeheer oor Noord-Rhodesië slegs deur 'n federasie met die setlaarregering van [[Suid-Rhodesië]] bewerkstellig kon word. Blankes én swartes was veral ongelukkig omdat die Britse regering, deur middel van belasting op die kopermyne, miljoene ponde uit die gebied verdien het, maar bitter min maatskaplike opheffing befonds het.
* Vir die periode van 1953 tot en met onafhanklikheid op [[25 Oktober]] [[1964]], sien [[Sentraal-Afrikaanse Federasie]].
== Bronne ==
* ''Africa South of the Sahara'', Europa Publications Limited, London, 1975.
* ''Africa South of the Sahara'', Europa Publications Limited, London, 1991.
[[Kategorie:Voormalige lande in Afrika]]
| |||