Bretagne: Verskil tussen weergawes

}}Die '''Bretagne''' ([[Bretons (taal)|Bretons]]: ''Breizh'') is 'n administratiewe streek (Frans: région) in die noordweste van [[Frankryk]], wat uit die [[départements]] [[Côtes-d'Armor]] (Bretons ''Aodoù-an-Arvor''), [[Finistère]] (Bretons ''Penn-ar-Bed''), [[Ille-et-Vilaine]] (Bretons ''Ilh-ha-Gwilen'') en [[Morbihan]] (Bretons ''Mor-bihan'') bestaan. Die administratiewe hoofstad is [[Rennes]] (Bretons ''Roazhon'').

Terwyl dieAlhoewel Bretagne dekades lank as een van die armste gebiede van Frankryk bekend gestaan en meer as een miljoen jongmense die gebied in die tydperk tussen 1860 en 1960 verlaat het om elders in die land werk te vind, beleef die gewesdit nou 'n ekonomiese opbloei. Baie emigrante begin na hul geboorteland terugkeer, en die jaarlikse bevolkingsaanwas is bo die gemiddelde vir Frankryk. In 2004 het die Bretagne se bevolking weer die getal van drie miljoen mense oorskry.

Die Bretagne is die grootste skiereiland van Frankryk en vorm die mees westelike uitloper van die Franse vasteland. Die noordkus word deur die Engelse Kanaal begrens, die suid- en weskus deur die [[Atlantiese Oseaan]]. Die Bretone verdeel hulle tuisland tradisioneel in Armor, wat deur die kuslyn en eilande langs die kus gevorm word, en Argoat, die bebosde binneland.

Die landmassa van die Bretagne bestaan in geologiese opsig grotendeels uit baie oue en harde gesteentes, met 'n onstuimige rotsagtige kuslyn. Die granietrotswande van Cap Frehel verrys sewentig meter hoog uit die Atlantiese Oseaan. Die binnelandse landskap word deur heuwels oorheers, met die Roc'h Trézével in die Monts d'Arrée (Bretons ''Menez Are'') as die hoogste bergspits van 384 meter.

Die Bretagne vormwas oorspronklik 'n uitgestrekte bosgebied, wat van die voormalige Forêt de Scissy naby die huidige Mont-Saint-Michel tot by die huidige woud Brocéliande (Bretons: ''Brekilien'') strek. [[Brocéliande]], die towerwoud van Paimpont en die bosgebied naby Huelgoat in die département Finistère is net oorblyfsels hiervan.

Die Bretagne het danksy die maritieme invloed van die Atlantiese Oseaan 'n gematigde, vogtige klimaat met aangename temperature dwarsdeur die jaar. Danksy die warmewarm Golfstroom vorm die Bretagne 'n mikroklimaatsone, wat tydens die winter dikwels meermin of minmeer dieselfde temperature het ssosas die [[Côte d'Azur]] in die suide van Frankryk. Uitheemse plante soos yuccas, mimosas en kamelias is volop in die private tuineparke en parkeprivaat tuine van die Bretagne.

Die talle grotte van die Bretagne is uitstekende skuilplekke vir die steentydmense. Met die ystydperk en sy ingrypende klimaatverandering begin die vroeë mense om permanente nedersettings te stig.

Die Keltiese veroweraars het danksy hulle [[yster]]wapens 'n maklike oorwinning oor die oorspronklike bewoners. Die eerste Keltiese nedersettings in die Bretagne dateer uit die tydperk omtrent [[500 v.C.]]; die Galliërs noem die huidige Bretagne Aremorica.

Met die neergang van die Romeinse Ryk begin in 450 die tweehonderdjarige tydperk van die Britanniese immigrasie. Christelike Kelte uit die suidweste van Brittanje vestig hulle in groot getalle op die Bretonse skiereiland, nadat hulle eie tuisland deur heidense Angel-Sakse en Jute verower is. As gevolg word Aremorica 'n Christelike gebied, en die Bretone verdring die Galloromeinse taal en kultuur. Orals in die Bretagne word kloosters en parogieë gestig. Teen die jaar [[580]] oorheers die Kelties-Bretonse bevolking die Bretagne.

In [[845]] verslaan hertog Nominoë die Franse koning [[Karel die Kale]] in die slag van Ballon, verower 'n groot deel van die Frankiese Neustrië en maak van die Bretagne 'n onafhanklike koninkryk, wat deur die pous erken word. Vanaf [[851]] sluit die Bretagne naas sy huidige vier départements ook die gebied van [[Loire-Atlantique]] in - die Karolingers moet in die Verdrag van Angers Rennes en Nantes aan die Hertogdom Bretagne afstaan en Nominoë se seun, Erispoë, as Bretonse koning erken. Die Bretonse koninkryk bestaan vir 'n tydperk van eenhonderd jaar, wat deur 'n antal Normandiese invalle oorskadu word. Eers die laaste koning van die Bretone, Alain Barbetorte, slaag in [[937]] daarin om die Noormanne uiteindelik te verdryf.

Desondanks handhaaf die Hertogdom Bretagne sy onafhanklikheid in die magstryd teen Noormanne en Franse tot in die [[15de eeu]]. Tog kom die gebied danksy die strategies belangrike ligging herhaaldelik onder Franse en Engelse invloed en bly een van die hoofskouplekke van die [[Honderdjarige Oorlog]] ([[1337]]-[[1453]]). Die Bretagne is tydens die Bretonse suksessieoorlog, wat teen die middel van die 14de eeu sowat twintig jaar lank woed, selfs die sentrum van die Frans-Engelse magstryd.

Johan V, 'n gunsteling van Engeland, slaag uiteindelik daarin om die Bretonse magstryd te wen en hertog van die Bretagne te word. Sy heerskappy maak 'n voorlopige einde aan die Bretonse broedertwis en staan bekend as 'n politieke en ekonomiese bloeitydperk.

'n Nuwe veldtog, wat hertog Frans II aan die einde van die 15de eeu teen Frankryk begin, het egter rampspoedige gevolge. Benewens die neerlaag op die slagveld kom die Bretagne nou onder die invloed van Frankryk. [[Anne de Bretagne]] ([[1477]]-[[1514]]), Frans II se dogter, is die laaste onafhanklike Bretonse heerseres. Sy trou met twee Franse konings - Karel VIII (in [[1490]]) en sy opvolger Lodewyk XII (in [[1499]]). Om die suksessie te verseker, baar Anne die eerste van haar elf kinders reeds op 'n vroeë leeftyd. Net drie van hulle oorleef hulle derde verjaardag. Haar dogter Claude van Frankryk trou met Frans I, wat in [[1532]] tydens 'n vergadering van die Bretonse state in die Suid-Bretonse stad Vannes die amptelike "inlywing" van die Bretagne proklameer. Die regmatigheid van hierdie inlywing word deur sommige Bretone nog steeds bevraagteken; Bretonse separatiste blaas byvoorbeld in [[1932]] die verenigingsmonument in Rennes op.

As 'n Franse provinsie word dieaan Bretagne die reg op sy eie statevergadering toegestaan, wat sy setel in die stad Rennes het en tot by die [[Franse Rewolusie]] bestaan.

Vanaf [[1700]] begin die ontwikkeling van die Nieu-Bretonse taal, veral as die resultaat van toegewyde wetenskaplike navorsing. Tog word die bewaring van die Bretonse taal en kultuur ná die Franse Rewolusie 'n groot probleem. Die rewolusionêre magte tree sowel teen die gebruik van die Bretonse taal asook teen die Rooms-katolieke kerk op, en die Bretagne verloor selfs sy voorregte uit die Verdrag van Vannes. Net danksy die feit dat die oorgrote meerderheid van die bevolking die taal steeds besig en die bestaan van 'n sterk onafhanklikheidsbeweging kan pogings om die inheemse Keltiese taal uit te wis gekeer word. Die destydse weerstandsbeweging, die ''Chouannerie'', slaag nie daarin om die sentralistiese regering in Parys tot onderhandelings te dwing nie, en duisendes sneuwel in die gevegte met regeringsmagte. Die Bretagne word in vyf départements verdeel en bly in die volgende dekades een van die armste gebiede in Frankryk.

Die [[Tweede Wêreldoorlog]] maak 'n einde aan die ekonomiese groei van die dertigerjare. Duitse troepe verower die Bretagne en rig langs die kus 'n groot aantal versterkings op, wat later 'n teiken vir gealliëerde bomwerpers is. Tydens hierdie bomaanvalle word ook die meeste kusstede verwoes.

Die régime van Vichy, die Franse marionetregering tydens die Duitse besetting, besluit in [[1941]] om die département Loire-Atlantique van die Bretagne af te splits.

Die kollaborateurs ontvlug na die oorlog die verantwoordelikheid, terwyl die liberale politieke groepe die Bretonse taal en kultuur laat herleef. President [[Charles de Gaulle]] roep in [[1951]] 'n komitee in die lewe wat die belange van die Bretagne en sy taal en kultuur bevorder. Hierdie amptelike bystand lei tot 'n vinnige ekonomiese groei en keer die voortgesette binnelandse emigrasie opgeleide jong Bretone.

Die Bretagne is vandag een van die belangrikste Franse boerderygebiede en die gewildste toeristebestemming na die [[Côte d'Azur]].

Frans, die [[amptelike taal]] van die Franse Republiek, word vandag dwarsoor die Bretagne gepraat. Die inheemse [[Bretons (taal)|Bretons]] ('n Keltiese taal, wat nou verwant is aan Wallies) is nou 'n streektaal in die westelike Bretagne (''Breizh-Isel'' of Neder-Bretagne), alhoewel dit orals in die Bretagne gebruik word, terwyl [[Gallo]], wat tot die Oïl-taalgroep behoort, as omgangstaal in die oostelike gebiede (die ''pays Gallo'' of Bo-Bretagne) gepraat word. Frans het egter al lank die huistaal van die stedelike bevolking geword.

'''''Gwenn ha Du''''' is sedert die jaar [[1923]] die swart-en-wit vlag van die Bretagne. Daar is nege strepies - die vyf swart strepies versinnebeeld die vyf voormalige "lande" of bisdomme van die Opper-Bretagne of die ''Pays Gallo'' (Dolois, Nantais, Rennais, Penthièvre en Malouin).

Die '''hermelien''' was vroeër 'n gewilde Europese wapendier. In die Bretagne gebruik aanvanklik net die hertoë van Montfort die hermelien, maar later word dit die Bretagne se nasionale wapendier. Die vlag van die Bretagne maak gebruik van 'n gestiliseerde uitbeelding met 'n kruis en drie spitse wat na benede wys.

Die plaaslike nywerhede verskaf sowat 'n vyfde van die werkgeleenthede in die Bretagne. Die industrialisering het taamlik laat begin, en die verskillende nywerheidsektore is in bepaalde stede gekonsentreer. Rennes is die sentrum van die motornywerheid met Citroën as die belangrikste werkgewer; Brest is die hoofkwartier van die elektroniese nywerheid; Lannion het hom op telekommunikasie toegespits; Saint-Nazaire beskik oor belangrike skeepswerwe; en La Gacilly staan vir sy kosmetiese produkte bekend.

Die Bretagne met sy tradisionele vissershawens Lorient, Saint-Malo, Le Guilvinec, Cocarneau en Douarnenez is Frankryk se belangrikste verskaffer van gewilde seekosse soos krewekreef, garnale, oesters en die beroemde ''coquilles Saint-Jacques'' (Sint-Jakobsmossels). Laasgenoemdes kom veral uit die Noord-Bretonse hawestad Erquy. Met 'n jaarlikse vangs van sowat 130 000 ton lewer die Bretagne byna die helfte van Frankryk se seekos-verbruik. Die plaaslike restourante bied met die tradisionele ''plateau de fruits de mer'' 'n gereg met verskeie soorte seekos aan.

Die landbou in die Bretagne, veral in die noordelike Finistère, vaar beter as die vissery. Belangrike produkte, wat orals in Frankryk en elders in Europa bemark word, is onder meer artisjokke (87 persent van die totale jaarlikse oes in Frankryk), blomkool (76 persent), sjalotte (75 persent), aartappels (30 persent), groen bonegroenbone (28 persent) en aarbeie. Die plaaslike appels word hoofsaaklik vir die [[sider|sidervervaardiging]] verbou.

Gesoute botter is een van die belangrikste bestanddele van die Bretonse kookkuns. Die groen weivelde van die Bretagne en seesout sorg vir die kenmerkende smaak en romerige tekstuur van die plaaslike produk. Bretonse botter word saam met die meeste geregte bedien en verfyn die gewilde plaaslike gebakspesialiteite, wat wêreldwyd bemark word.

Die belangrikste drank in die Bretagne is sider (Bretons: ''chistr''), wat saam met die crêpes geniet word. Maar ook bier, wat sedert die 17de eeu in die Bretagne gebrou word, raak nou weer gewild nadat 'n aantal jong Bretonse brouers hierdie tradisie laat herleef het. Die bekendste Bretonse biersoorte is ''Cervoise Lancelot'', ''Coreff'' uit Morlaix en ''Telenn Du'', 'n bier wat van boekweit gemaak word. Chouchen, die tradisionele Keltiese heuningwyn, wat van water en gefermenteerde heuning gemaak word en as "godedrank" bekend staan, is nog steeds 'n gewilde aperitief en digestief. Volgens ou legendes maak dit die gode dronk en verleen aan mense onsterflikheid.

* [http://www.antourtan.org/'''An Tour Tan'''] - Die webwerf van An Tour Tan bied nuusberigte uit die Bretagne en 'n argief van internettelevisie-programme met tradisionele Bretonse musiek (''émissions skinwel-web'')

[[ja:ブルターニュ地域圏?????????]]

[[ka:ბრეტანი???????]]

[[ru:Бретань???????]]

[[zh:布列塔尼????]]