Swartkolk: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
k Bot: he:חור שחור is a featured article
JMK (besprekings | bydraes)
obstr prente na galery
Lyn 1:
[[Lêer:BlackHole.jpg|thumb|250px|right|'n Konseptekening van 'n swartkolk, deur [[NASA]].]]
[[Lêer:Accretion disk.jpg|thumb|250px|right|'n Afbeelding van 'n swartkolk met 'n begeleiderster (geel) wat sy [[Roche-lob]] gevul het. Gas uit die begeleider val na die swartkolk en vorm 'n akkresieskyf (blou). 'n Deel word loodreg met veel energie uitgespu in die vorm van fonteine aan beide pole.]]
[[Lêer:Ssc2004-10a.jpg|right|thumb|250px|Verborge swartkolke op foto's van diverse ruimteteleskope.]]
 
[[Lêer:0204flare xray med.jpg|thumb|right|250px|Hierdie opname laat in valse kleure die sentrum van die [[Melkweg]] gesien word. Die heldere punt in die middel is 'n uitbarsting van [[röntgenstraling]] in die buurt van [[Sagittarius A]]<sup>*</sup>. Die stralingsintensiteit het in elke enkele minuut geweldig toegeneem, vir drie uur aangehou en daarna uitgedoof. Waarskynlik het hier gas in die swartkolk geval.<ref>NASA/MIT/F.Baganoff et al</ref>]]
[[Lêer:Ssc2004-10c.jpg|thumb|250px|right|Swartkolke is per definisie onsigbaar, maar daar is wel indirekte aanwysings. Daar ontstaan byvoorbeeld gereeld röntgenstraling wat soms (soos in hierdie geval) in infrarooi en sigbare lig omgeskakel word.]]
[[Lêer:Black hole lensing web.gif|250px|right|thumb|Simulasie van 'n swartkolk wat die beeld van 'n verbygaande sterrestelsel in die agtergrond vervorm en selfs 'n ring van lig veroorsaak. By egte waarnemings gaan dit gereeld om kleinere beelde van sterrestelsels en kwasars as in hierdie simulasie.]]
 
'n '''Swartkolk''' (ook '''swartgat''', '''swaartekragput''' en '''gravitasiekolk''') is 'n konsentrasie van massa wat só groot is dat die swaartekrag alles verhoed om te ontsnap, selfs ligstrale, derhalwe die naam "swart". Daar is natuurlik nie werklik 'n gat in swartkolke in die gewone sin van die woord nie, maar verwys eerder na 'n gebied in die ruimte waaruit niks kan terugkeer nie.
 
== Klassieke model ==
[[Lêer:Accretion disk.jpg|thumb|250px|right|'n Afbeelding van 'n swartkolk met 'n begeleiderster (geel) wat sy [[Roche-lob]] gevul het. Gas uit die begeleider val na die swartkolk en vorm 'n akkresieskyf (blou). 'n Deel word loodreg met veel energie uitgespu in die vorm van fonteine aan beide pole.]]
[[Lêer:Black Hole Milkyway.jpg|thumb|right|250px|'n Fiktiewe afbeelding van 'n swartkolk van sowat 10 sonmassas, soos gesien vanuit 'n afstand van 600 kilometer.]]
[[Albert Einstein]] se teorie van [[algemene relatiwiteit]] beskryf hoe driedimensionele ruimte gekrom word in 'n vierde dimensie hoe groter die massadigtheid. Indien die massadigtheid 'n sekere perk oorskrei, word die ruimte soveel gekrom dat invallende materiaal (selfs ook ligstrale) vir ewig binne die ruimte gebied sal rond reis en nooit weer in ons driedimensionele ruimte 'n verskyning maak nie.
 
Line 20 ⟶ 13:
 
== Kwantummodel ==
[[Lêer:Black Hole Milkyway.jpg|thumb|right|250px|'n Fiktiewe afbeelding van 'n swartkolk van sowat 10 sonmassas, soos gesien vanuit 'n afstand van 600 kilometer.]]
 
[[Kwantummeganika]] sê egter dat pare van virtuele partikels gedurig orals oor die heelal spontaan onstaan, en 'n kort rukkie later mekaar vernietig. Só bly die netto energie van die heelal konstant, maar fluksioneer steeds in die ultra-korttermyn. In 1974 het [[Stephen Hawking]] wiskundig bewys dat van hierdie virtuele partikels spontaan sal ontstaan só dat een binne die gebeurehorison is terwyl die ander een buite die membraan is. As gevolg van die kromming van die ruimte, kan die twee nou nooit bymekaar uitkom nie, en kan mekaar nie vernietig nie. Dus eindig een partikel met ''positiewe energie'' in ons driedimensionele ruimte en die ander een met ''negatiewe energie'' bly in die swartgat, waar dit met 'n ander partikel sal bots en die twee mekaar vernietig. So verloor die swartkolk dan 'n partikel in die proses. Na 'n lank genoeg tyd (en sover ons weet sal die heelal vir ewig bestaan) sal al die partikels binne die swartkolk so vernietig word.
 
Line 26 ⟶ 19:
 
== Stringmodel ==
[[Lêer:Ssc2004-10a.jpg|right|thumb|250px|Verborge swartkolke op foto's van diverse ruimteteleskope.]]
 
Die meer moderne [[Stringteorie]] voorspel egter dat die vibrerende stringe van materie partikels wat binne die gebeurehorison inval sal kombineer om langer stringe te vorm. Hoe langer die stringe, hoe meer kompleks die vibrasies en vorms wat dit kan aanneem binne 'n gegewe ruimte. Een afleiding hieruit is dat daar nie 'n enkelheid sal onstaan nie, maar dat die massa en energie binne die gebeurehorison min of meer eweredig verspreid sal wees.
 
Line 37 ⟶ 30:
 
In die buurt van 'n swartkolk word nuwe sterre gevorm.<ref>http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/7574255.stm</ref>
 
==Galery==
<gallery>
[[Lêer:0204flare xray med.jpg|thumb|right|250px|Hierdie opname laat in valse kleure die sentrum van die [[Melkweg]] gesien word. Die heldere punt in die middel is 'n uitbarsting van [[röntgenstraling]] in die buurt van [[Sagittarius A]]<sup>*</sup>. Die stralingsintensiteit het in elke enkele minuut geweldig toegeneem, vir drie uur aangehou en daarna uitgedoof. Waarskynlik het hier gas in die swartkolk geval.<ref>NASA/MIT/F.Baganoff et al</ref>]]
[[Lêer:Ssc2004-10c.jpg|thumb|250px|right|Swartkolke is per definisie onsigbaar, maar daar is wel indirekte aanwysings. Daar ontstaan byvoorbeeld gereeld röntgenstraling wat soms (soos in hierdie geval) in infrarooi en sigbare lig omgeskakel word.]]
[[Lêer:Black hole lensing web.gif|250px|right|thumb|Simulasie van 'n swartkolk wat die beeld van 'n verbygaande sterrestelsel in die agtergrond vervorm en selfs 'n ring van lig veroorsaak. By egte waarnemings gaan dit gereeld om kleinere beelde van sterrestelsels en kwasars as in hierdie simulasie.]]
</gallery>
 
== Bronne en verwysings ==