Bieszczady: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Lyn 75:
Koning Kazimierz Wielki (Kasimir die Grote), wat tussen [[1333]] en [[1370]] geregeer het, het die berglandskap rondom die San-rivier de facto beset. Eers onder koningin Jadwiga ([[Hedwig van Pole]], [[1384]]-[[1399]]) is Bieszczady ook formeel by die Poolse koninkryk ingesluit. In die volgende twee eeue het talle setlaars onder leiding van twee adellike families, die Kmite en Bale, hulle in die gebied gevestig. Die meeste plaaslike nedersettings dateer uit hierdie tydperk.
Teen die begin van die [[17de eeu]] het koning [[Sigismund III Wasa]] (''Zygmunt III'') sy regeringsetel van Krakau na Warskou verskuif - onder meer omdat dit nader by sy [[Swede|Sweedse]] geboorteland geleë was. Hierdie politieke besluit het groot veranderings vir Pole gebring, maar Bieszczady nouliks geraak. Eers toe Sweedse troepe in die middel van die 17de eeu Pole binnegeval en orals in die land verwoesting gesaai het, het Bieszczady die lot van ander landsdele gedeel. In [[1657]] het die Swede deur die San-vallei getrek en dorpe langs hulle pad aangeval.
=== Poolse Delinge en Oostenrykse bewind ===
Lyn 81:
In die 18de eeu is Pole as gevolg van politieke moeilikhede en die verswakte adel altesaam drie gekeer gedeel en Poolse gebiede by Pruise, Oostenryk-Hongarye en Rusland ingelyf totdat die land uiteindelik van die Europese kaart verdwyn het. Veral Rusland, wat as beskermheid van Ortodokse minderhede in Pole opgetree het, het met sy invloed tot hierdie ontwikkeling bygedra.
Die Habsburgse monargie het groot dele van Suid-Pole as nuwe provinsie Galisië by Oostenryk-Hongarye ingelyf. Terwyl Krakau aanvanklik nog Pools gebly het, het Bieszczady reeds in [[1772]] onder Oostenrykse bewind gekom. In hierdie tydperk het keiser Joseph II 'n kolonisasieprogram begin waarvolgens Duitssprekende setlaars vanaf [[1781]] rondom die huidige distrikhoofstad Ustrzyki Dolne gevestig is. Koloniste is tien jaar lank van belasting bevry en het gratis hout vir die bou van huise ontvang. So het immigrante uit Swabe en Rynland na die gebied gestroom. Om te verhoed dat hulle deur die inheemse bevolking geassimileer sou word, is voorregte slegs aan nedersettings toegeken waar 'n minimum van ses Duitssprekende gesinne hulle gevestig het.
Ná die derde en laaste deling van Pole was die hele Gasilië, wat van Krakau oor Lemberg (Lwif) verder ooswaarts gestrek het, onder Oostenrykse bewind. Bewoners van Sanok, 'n nedersetting in Bieszczady, het in [[1846]] by Poolse opstandelinge aangesluit, tog het plaaslike boere die besetters ondersteun en die rebellie neergeslaan.
Die boere van Bieszczady, wat van die plaaslike adel afhanklik was, is tien jaar later van die herediens bevry. Ondanks die onderdrukking deur die besetters is ook die Woudkarpate gedeeltelik geïndustrialiseer. Die gebied was 'n belangrike verskaffer van hout sodat in die 1870's en 1880's met die bou van spoorlyne vir die houtuitvoer begin is.
Op politieke en kulturele gebied het in Bieszczady - net soos in Oos-Galisië - twee denkrigtings begin ontwikkel. Die nasionale Oekraïense beweging het vir 'n onafhanklike Oekraïense staat gepleit, terwyl Oud-Rusynse groeperings hulself as deel van die Russie nasie beskou het. Die eersgenoemde was die invloedrykste van die twee bewegings, maar het in die [[19de eeu]] nogtans nie daarin geslaag om 'n selfstandige staat te stig nie.
=== Die Eerste Wêreldoorlog en die tyd daarna ===
Toe in [[Augustus]] [[1914]] die [[Eerste Wêreldoorlog]] uitgebreek het, was ook Oostenryk-Hongarye een van die oorlogspartye. Russiese troepe het Bieszczady binnegeval en in die winter van 1914/1915 swaar gevegte met Oostenryks-Hongaarse eenhede begin waartydens tienduisende gesneuwel het. Geen van die oorlogspartye het 'n oorwinning behaal nie, en eers toe Rusland die gebied ontruim het om sy soldate na ander oorlogstonele te stuur, is die slag om Bieszczady beslis.
Ná die vredesluiting in Versailles het Pole saam met ander klein Europese state sy onafhanklikheid herwin, en Bieszczady is weer by Pole ingesluit, net soos Lemberg wat - ná 'n kortstondige episode as hoofstad van 'n Wes-Oekraïense Volksrepubliek - vanaf 1919 Pools was en by sy ou Poolse kulturele en wetenskaplike tradisies aangesluit het.
Die stigting van onafhanklike state soos Tsjeggoslowakye in die suide het nuwe grense geskep en ou handelsbande vir Bieszczady belemmer. In [[1920]] is die grenslyn tussen Pole en die Sowjet-Oekraïne amptelik vasgestel en een jaar later ook deur Sowjet-Rusland erken. Die politieke veranderinge het by talle bewoners van Bieszczady nasionalistiese gevoelens gewek. 'n Groot deel van die bevolking het hulself immers as etniese Oekraïners beskou. Plaaslike politici het in opstand teen die Poolse bewind gekom en in [[November]] [[1918]] in Komańca, 'n gebied in die weste van Bieszczady, 'n kortstondige onafhanklike republiek geproklameer.
Die jare ná die oorlog was egter deur 'n vreedsame naasbestaan van Poolse en Oekraïense bewoners gekenmerk, en selfs gemengde huwelike het algemeen voorgekom.
Lyn 100:
=== Die Tweede Wêreldoorlog ===
[[Lêer:SBandera.jpg|thumb|right|200px|Stepan Bandera]]
In [[September]] [[1939]] het Duitse en Sowjet-troepe Pole binnegeval en die hele land beset. Bieszczady is aanvanklik nog nie deur die Nazi-terreurbewind geraak nie. Eers in Junie 1941 het Duitse troepe ná die aanval op die Sowjetunie die Sanrivier oorgesteek en begin om die plaaslike Joodse bevolking, wat in sommige dorpe die helfte van die inwoners verteenwoordig het, na konsentrasiekampe te deporteer. Die meeste van hulle sou nooit terugkeer nie.
In Bieszczady het die oorlogshandelinge ook ná die Duitse kapitulasie in [[Mei]] [[1945]] voortgeduur. Die gebied, waar Pole, Oekraïners en Christene van verskillende denominasies - Rooms-Katolieke, Grieks-
Een sleutelfiguur in die konflik was Stepan Bandera, die seun van 'n Grieks-Katolieke priester wat in [[1909]] gebore en in [[1959]] in [[München]] deur die [[KGB]] vermoor is. In [[1943]] is onder sy leierskap 'n Oekraïense opstandsleër gevorm wat vir 'n onafhanklike Oekraïense staat geveg het. In Pole het die leër as ''Ukraińska Powstańcza Armia'', kort UPA, bekend gestaan.
Lyn 108:
Voor die stigting van die UPA het enkele van sy latere lede met die Nazi's gekollaboreer om voordeel uit Hitler se anti-Sowjet-Russiese beleid te trek. Maar in 1941 was dit duidelik dat die Duitsers die stigting van 'n onafhanklike Oekraïense staat met geweld sou verhinder.
[[Lêer:Baligród jewish cemetary.jpg|thumb|left|Joodse begraafplase soos dié van Baligród is stomme getuies van uitgewiste gemeenskappe]]
Reeds in [[Augustus]] [[1944]], toe die Duitsers die gebied ontruim en die Rooi Leër genader het, het die UPA 'n bloedbad onder Poolse burgerlikes veroorsaak waarin in Baligród wes van die Solina-dam 42 mense dood is. Die UPA-vegters kon aanvanklik voordeel trek uit die onstabiele situasie in Pole kort ná die oorlog en het daarop vertrou dat 'n oorlog tussen die westelike geallieerdes en die Sowjetunie sou uitbreek wat die stigting van 'n Oekraïense staat moontlik sou maak. In [[1946]] het hulle steeds meer misdade teen Poolssprekende bewoners van Bieszczady gepleeg. In [[Maart]] [[1947]] is die Poolse vise-minister van verdediging, Karol Świerczewski, tussen Baligród en Cisna deur UPA-vegters doodgeskiet.
Eers nadat Poolse vasbeslote teen die rebelle begin optree het en dit duidelik geword het dat die weste nie teen die Sowjetunie oorlog sou voer nie, het hulle besef dat hul stryd vergeefs was en die wapens neergelê. Die oorlogshandelinge is gestaak, maar die Poolse owerheid het met drastiese maatreëls op die rebellie gereageer. In die sogenaamde "Operasie Wisła" in [[April]] [[1947]] het duisende Poolse soldate altesaam 35 000 mense - oorwegend etniese Bojke en Lemke - na ander gebiede in Pole gedeporteer, onder meer na die voormalige Duitse gebiede in die weste, alhoewel die oorgrote meerderheid van hulle hoegenaamd nie by die UPA-aktiwiteite betrokke was nie. So is ook bewoners uit die mees westelike gebiede verdryf waar partisane nooit aktief was nie. Nog voor 1946 is bewoners van Bieszczady ook in die Sowjet-Oekraïne hervestig. Bieszczady was sodoende in die laat 1940's byna heeltemaal ontvolk. Net 20 000 Lemke en 'n baie klein groep Bojke is verdrywing gespaar.
=== Die sosialistiese tydperk ===
| |||