Klinker: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
k r2.7.1) (robot Bygevoeg: lmo:Vucal
No edit summary
Lyn 20:
 
=== Klinkerhoogte ===
 
Klinkerhoogte verwys na die vertikale posisie van die tong met betrekking tot óf die verhemelte óf die opening van die kakebeen. In '''hoë klinkers''', soos {{IFA|[i]}} en {{IFA|[u]}}, is die tong hoog in die mond geposisioneer terwyl die tong in '''lae klinkers''', soos {{IFA|[a]}} laag in die mond geleë is. In die Internasionale Fonetiese Alfabet (IFA) word daar eerder van onderskeidelik van '''geslote klinkers''' (vir hoë klinkers) en '''oop klinkers''' (vir lae klinkers) gepraat waar verwys word na die relatiewe mate waartoe die kakebeen oop of geslote is. Klinkerhoogte is egter 'n aksoestiese eienskap wat vandag nie in treme van tonghoogte of kakebeenoopheid beskryf word nie maar volgens die relatiewe frekwensie van die eerste [[formant]] (F1). Hoe hoër die F1-waarde, hoë laer (meer oop) die klinker; hoogte is dus omgekeerd eweredig aan F1.<ref>Volgens Peter Ladefoged is tradisionele uitspraak beskrywings soos hoogte en posisie nie geheel en al beverdeigend nie en as fonetici 'n klinker as hoog of laag beskryf, beskryf hulle inder waarheid 'n akoestiese waarde eerder as die werklike posisie van die tong. Ladefoged, Peter (2006) ''A Course in Phonetics (Fifth Edition)'', Boston, MA: Thomson Wadsworth, p. 189.</ref>
 
Die Internasionale Fonetiese Alfabet identifiseer sewe verskillende klinkerhoogtes:
 
* [[geslote klinker]] (hoë klinker)
* [[naby-geslote klinker]]
Line 40 ⟶ 38:
 
=== Klinkerposisie ===
 
=== Ronding ===
 
 
=== Vry en gedek ===
'n Mens kan die Afrikaanse klinkers onderverdeel in vyf '''gedekte klinkers''', sewe '''vry klinkers''', die sogehete toonlose /e/ (van ''se'') en drie '''[[tweeklank]]e'''. Voorts kom vier gedekte klinkers ook voor as '''neusklinker'''.
Line 49 ⟶ 44:
==== Gedekte klinkers ====
Daar is vyf gedekte klinkers: die /a/ van bal, die /e/ van bel, die /i/ van ril, die /o/ van bol en die /u/ van bul. Die gedekte klinkers word ook kort klinkers genoem, maar hierdie benaming kan verwarring veroorsaak omdat, byvoorbeeld, die /e/ van bel en de /o/ van bol ook verleng voorkom in onder andere ''blêr'' en ''môre''. Met die benaming ''gedekte klinkers'' word bedoel dat hierdie klinkers gevolg (''gedek'') word deur 'n medeklinker in dieselfde [[lettergreep]]. Die gedekte klinkers kom immers vrywel slegs in geslote lettergrepe voor; d.w.s. in lettergrepe wat eindig op 'n medeklinker: kar, bed, dik, bom, hul. In tussenwerpsels en affekties gelaaide woorde soos ''nè'', ''dè'', '' hittetè'' en ''gô'' staan 'n gedekte klinker in 'n oop lettergreep, asook in werkwoorde soos ''lê'' en ''hê'', en in klanknabootsende woorde soos ''kwê''.
 
 
 
Die vyf gedekte klinkers:
Line 65 ⟶ 58:
Die vier Afrikaanse neusklinkers:
 
{| align="center" border="0" cellspacing="6"
|-----
Line 87 ⟶ 79:
 
=== Kort en lank ===
 
In Standaardafrikaans kom 9 enkelvoudige klinkers voor, waarvan 5 in verskillende lengtes. Daarnaas is daar nog minstens 12 [[tweeklank]]e. Die '''lang''' enkelvoudige klinkers kom voor in lettergrepe wat eindig op die letter R: ''beur'' is lank, ''ruk'' is kort; ''boer'' is lank, ''hoek'' is kort. De enigste uitsondering op die reël is die (lang) aa soos in ''raak''.
 
Line 152 ⟶ 143:
Die sewe onegte tweeklanke in Afrikaans is:
 
{| align="center" border="0" cellspacing="6"
|-----
Line 165 ⟶ 155:
 
== Enkelvoudig teenoor saamgestel ==
 
'n Ander manier om klinkers te rangskik, is deur te stel dat daar enkelvoudige en saamgestelde klinkers bestaan. Enkelvoudige klinkers se klanke verander gedurende die uitspraak nie en hulle kan dus ewegoed kort of lank uitgespreek word; saamgestelde klinkers ([[tweeklank]]e) vorm gedurende die uitspraak een klankverloop.
 
Line 179 ⟶ 168:
| d'''eu'''r
|}
 
 
Die saamgestelde klinkers word meestal met twee of meer letters geskryf, maar Nederlandse en Afrikaanse spelreëls het die gebruik van dubbel letters in oop lettergrepe vereenvoudig tot een enkele letter. Die uitspraak van (byvoorbeeld) die letter /o/ klink dus in die woord ''ton'' heeltemal anders as in die woord ''toon''. Die letter /e/ is veelsydig: in die woord ''lewensles'' is die uitspraak in elke lettergreep anders, en daar is feitlik drie uitsprake moontlik: