|
'''Wigskrif''' (of '''spykerskrif''') is een van die vroegste bekende skryfwyses. Ontwikkel deur die [[Soemerskryfstelsel]]iërss. Dit is in die laat [[4de millennium v.C. deur die [[Soemerië]],rs hetontwikkel spykerskrifen is begin as 'n stelsel van [[piktogrammepiktogram]]me. Mettertyd is die prentvoorstellings vereenvoudig of is in meer abstrakte vorm weergegee.
Wigskrif is geskryf op [[kleitablet]]tekleitablette, waarop [[simbool|simbolsimbole]]e geteken is met 'n stomp [[riet]] wat 'n [[stilus]] of skryfstif genoem word. Die merke van die stilus was wigvormig, wat aanleiding geegegee het tot die name wig- ofnaam spykerskrifwigskrif.
Die Soemeriese skrif is aangepas vir die skryf van [[Akadiese taal|AkadiesAkkadies]], [[Elamitiese taal|Elamities]], [[Hettitise taal|Hetities]] en [[Loewiaanse taal|Loewiaans]], wat op hul beurt die [[Ou [[Persies]]e en [[Oegaritiese alfabet|Oegaritiese]] nasionale alfabette geïnspireer het.
==Ontwikkeling==
Wigvormige piktogramme is geteken op [[klei]]tablette in vertikale kolomme metop 'n [[pen]]kleitablette gemaak vanmet 'n skerpgemaakte [[riet]][[stilus]]rietstilus. Hierdie tweeTwee ontwikkelinge het die die skryfproses versnel en vergemaklik: Mense het begin skryf van links na regs in horisontale rye (wat die piktogramme effektief 90 grade kloksgewys geroteer het), en 'n nuwe wigpuntstilus is gebruik wat in die klei gedruk is om die wigvormige tekens te verkry. Deur die relatiewe posisie van die tablet teenoor die stilus te te skuifverander, kon die skrywer 'n enkele werktuig gebruik om 'n verskeidenheid drukvorms te maak.
Wigskriftablette is in [[oond]]eoonde gebak om 'n permanente rekord te verkry, of hulleandersins kon hulle weer verwerk word as permanensie nie verlang is nie. Vele van die tablette wat deur argeoloë gevind is, ishet behoue gepreserveergebly omdat hulle gebak is toe aanvallers die geboue afgebrand het waarin hulle gestoor is.
Wigskrif is uitgevind deur die [[Soemer]]iërsSoemeriërs om die [[Soemeriesehul taal]] aan te tekenskryf, maar is daarna aangeneem deur die [[Akad]]iërsAkkadiërs, [[Babilon]]iërsBabiloniërs, [[Elam]]ieteElamiete, [[Hetiete]] en [[Assirië]]rsAssiriërs om in hullehul eie tale mee te skryf. Dit is wydsowat in [[Mesopotamië]] aangewend vir ongeveer 30003 000 jaar, alhoewellank diewyd lettergrepige aard van die skrif soos dit deur die Soemeriërs verfyn is, onintuïtief vir diein [[Semitiese taal|SemitiesMesopotamië]]e sprekers wasgebruik. Hierdie feit het vele taalkenners laat soek na 'n beskawing wat die Babiloniese voorafgegaan het totdat die Soemeriese beskawing ontdek is.
MeesteDie meeste latere aanpassings van die Soemeriese wigskrif vir ander tale het ten minsteminstens sommige aspekte van die Soemeriese skrif bewaar. Geskrewe [[Akadiese taal|Akadies]]Akkadies het fonetiese simbole ingesluit van die Soemeriese lettergreepversameling, benewens woordgramme wat alas volkome woorde gelees is. VeleBaie tekens van die skrif was [[polivalent]], dit wil sê met beide lettergrepige enas woordgrepige betekenis. Toe wigskrif vir die [[Hetitiese taalHetities]] aangepas is, is 'n vlak van Akadiese woordgrafiese spellings bygevoeg, met die gevolg dat ons nie meer die uitsprakeuitspraak van velebaie Hetitiese woorde nie meer uit woordgramme uitgewerk kan uitwerkword nie. Die kompleksiteit van die stelsel toon 'n ooreenkoms met klassieke [[Japannese taal|Japannees]], geskryf in 'n [[Sjinese taal|Sjinees]]-ontleende skrif; sommige van hierdie Sjinogramme is gebruik as woordgramme, ander as fonetiese karakters. Eietydse Japannese onderskei hierdie woordgramme grafies ([[kanji]]) van lettergrepige karakters ([[kana]]) maar behou andersins eenderse stelsels.
[[BeeldLêer:Cuneiform_script2.jpg|right|thumbnail|250px|Wigskriftablet van die Kirkor Minassian -versameling in die Amerikaanse [[Kongresbiblioteek]].]]
Die stelsel se kompleksiteit het 'n reeks vereenvoudigde weergawes tot gevolg gehad. [[Ou Oud-Persies]] is geskryf in 'n deelversameling van vereenvoudigde wigskrifkarakters wat eenvoudige semi-alfabetiese lettergreepversameling gelewer het met heelwat minder wigstrepe as die Assiriese voorbeeldalfabet, tesame met 'n handvol woordgramme vir dikwels herhaalde woorde soos "god" en "koning." Die [[Oegaritiese taalOegarities]] is geskryf deur die [[Oegaritiese alfabet]] te gebruik, wat 'n standaard- Semitiese styl [[alfabetabjad]] was ('n ''[[abjad]]''), wat in wigskrif uitgevoergeskryf is.
Die gebruik van [[Aramees]] het tydens die Assiriese rykRyk wydverspreid geword en die [[Aramese alfabet]] het wigskrif mettertyd vervang. Die laaste bekende inskripsie in wigskrif, 'n sterrekundige teks, kom uit die jaar [[75nC]]75 n.C.
==Ontsyfering==
Die lees van wigskrif was 'n verlore kuns tot [[1835]] toe [[Henry Rawlinson]], 'n Britse weermagoffisier, sommige van die [[Behistun Inskripsie|Behistun -inskripsie]]s op 'n kranslys teby Behistun in [[Iran|Persië]] uitgelêontsyfer het. Dit is gekerf tydens die termynbewind van [[Darius I van Persië]] ([[522 v.C.]] –[[ 486 v.C.]]) en het bestaan uit drie identiese tekste in die amptelike tale van die Persiese rykRyk: OuOud-Persies, Babilonies en Elamities. Die Behistun -inskripsie was vir die ontsyfering van wigskrif van soortgelyke belang as die [[Rosettasteen]] vir die ontsyfering van [[Egiptiese hiërogliewe]].
Rawlinson het korrek aangeneem dat OuOud-Persies 'n lettergrepige skrif was en het dit suksesvol ontsyfer. Onafhanklik van hom het die Ierse assirioloogAssirioloog [[Edward Hincks]] ook bygedra tot die ontsyfering. NaNadat die Persiese gedeelte vertaal is, het Rawlinson en Hincks begin om die ander tale te ontsyfer. Hul poging is aansienlik vergemaklik deur [[Paul Émile Botta]] se ontdekking van die stad [[NinivéNinive]] in 1842. Tussen die skatte wat Botta daar deur Botta ontdek ishet, was die oorblyfsels van die groot biblioteek van [[Assurbanipal]]. Dié koningsargief het tienduisende gebakte kleitablette bevat waarop in wigskrif geskryf is.
Teen [[1851]] kon Hincks en Rawlinson 200 Babiloniese tekens lees. DaarGou het gou twee ander ontsyferaars by hulle aangesluit, 'ndie jong Duitsgebore skolier [[Julius Oppert]] en die veelsydige Britse orientalisOriëntalis [[William Henry Fox Talbot]]. In 1857 het die vier mannemans in [[Londen]] ontmoet en deelgeneem aan die welbekendebekende eksperiment om die akkuraatheid van hullehul ontsyfering te toets.
[[Edwin Norris]], die sekretaris van die [[Koninklike Asiatiese Vereniging]], het aan elk 'n kopieafskrif gegee van 'n onlangsinskripsie ontdektewat inskripsiekort tevore ontdek is uit die regeringstermyn van die Assiriese koning [[Tiglath-Pileser I]]. 'n Jurie van kenners is aangestel om die uiteindelike vertalings te ondersoek en hul akkuraatheid na te gaan.
In alle essensiële punte was dieDie vertalings wat deurvan die vier taalstudentetaalkenners gelewer ishet in nouealle ooreenstemmingbelangrike met mekaar. Daar was natuurlik kleinaspekte verskilleooreengestem. Die onervare Talbot het 'n sekere getal foute begaan en Oppert se vertaling het 'n paar twyfelagtige Engelse verse bevat weens sy onvertroudheid met Engels. Hincks en Rawlinson se weergawes was egter ongeveer identies. Die jurie het verklaar dat hulle die vertalings aanvaar en die ontsyfering van die AkadieseAkkadiese wigskrif is beskou as ''fait’n accompli''voldonge feit.
==Transliterasie==
Wigskrif het 'n spesifieke formaat vir [[transliterasie]]. Weens die skrif se polivalensie (lettergrepige en woordgrepige betekenis) kan transliterasie inligting byvoeg wat nie in die oorspronklike teks staan nie. Byvoorbeeld kan dieDie teken DINGIR kan byvoorbeeld in 'n Hetiet-Hetitiese teks óf die HetietlettergreepHetitiese lettergreep ''an'' aandui óf mag deel wees van 'n AkadieseAkkadiese frase wat die lettergreep ''il'' aandui , óf dit mag 'n Soemerogram wees wat die oorspronklike Soemeriese betekenis '"die skepper '" aandui. (Die Soemeriese godheid [[Enki]] wat '"heer van die aarde '" beteken , het volgens die Soemeriese mitologie die eerste mens gemaak ). )▼
▲Wigskrif het 'n spesifieke formaat vir [[transliterasie]]. Weens die skrif se polivalensie (lettergrepige en woordgrepige betekenis) kan transliterasie inligting byvoeg wat nie in die oorspronklike staan nie. Byvoorbeeld kan die teken DINGIR in 'n Hetiet-teks óf die Hetietlettergreep ''an'' aandui óf mag deel wees van 'n Akadiese frase wat die lettergreep ''il'' aandui, óf dit mag 'n Soemerogram wees wat die oorspronklike Soemeriese betekenis 'die skepper' aandui. (Die Soemeriese godheid [[Enki]] wat 'heer van die aarde' beteken het volgens die Soemeriese mitologie die eerste mens gemaak).
==Eksterne skakels==
*Budge, E.A. [http://ebind.library.vanderbilt.edu/cgi-bin/Ebind2html/ETANA/Cuneiform ''Wigskrif Tekste van Babiloniese Tablette, &c. in die Britse Museum''] Londen, Harrison and Sons, 1896.
*[http://cdli.ucla.edu/index.html Die Wigskrif- Digitale Biblioteek Inisiatief-inisiatief]. 'n Gemeenskaplike Projek van die Universiteit van Kalifornië tein Los Angeles en die Max Planck Instituut-instituut vir Geskiedeniswetenskap.
*[http://xoomer.virgilio.it/bxpoma/akkadeng/cuneiform.htm Die Wigskrif StelselWigskrifstelsel]
<!-- beelde mag gebruik word as publieke domein hulpbronne-->
[[Kategorie:TaalkundeSkryfstelsels]]
{{Link FA|hu}}
| 