Koue Oorlog: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
TjBot (besprekings | bydraes)
k r2.7.2) (robot Bygevoeg: zea:Kouwe Oorlog
k WPCleaner v1.14 - Double pipe in one link - en dash or em dash - Break in list - Template value end with break - Reference with punctuation (Corrigé avec Wikipedia:WikiProject Check Wikipedia)
Lyn 7:
|plek = [[Korea]], [[Kuba]], [[Berlyn]], [[Viëtnam]], [[Kambodja]], [[Boedapest]], [[Praag]], [[Afghanistan]], [[Angola]]
|resultaat = Oorwinning deur die [[Westelike Wêreld]].<br />
* Verbrokkeling van die [[Sowjetunie]] en [[Joego-Slawië]].<br />
* Hereniging van [[Duitsland]] en [[Jemen]].<br />
* Onafhanklikheid van [[Eritrea]], [[Slowakye]] en [[Tsjeggië]].<br />
* Dekolonisasie van Afrika.<br />
|gebied =
|party1 = '''[[Kapitalisme]]'''<br />
Lyn 82:
[[Lêer:Flag of Madagascar.svg|22x20px]]&nbsp;[[Madagaskar]]<br />
[[Lêer:Flag of Mozambique.svg|22x20px]]&nbsp;[[Mosambiek]]<br />
[[Lêer:Flag of the Republic of the Congo.svg|22x20px]]&nbsp;[[Republiek van die Kongo]]<br />
|party3 =
|aanvoerder1 = '''[[Kapitalisme|Kapitaliste]]'''<br />
Lyn 138:
[[Lêer:Flag of Iraq (1963-1991).svg|22x20px]]&nbsp;[[Saddam Hoesein]]<br />
[[Lêer:Flag of Iraq (1963-1991).svg|22x20px]]&nbsp;[[Gamal Abdel Nasser]]<br />
[[Lêer:Flag of Angola.svg|22x20px]]&nbsp;[[Agostinho Neto]]<br />
|aanvoerder3 =
|sterkte1 =
Lyn 149:
}}
 
Die '''Koue Oorlog''' ([[Russies]]: холо́дная война́, ''cholodnaja woina'', [[Engels]]: Cold War; 1947–1991) was ’n langdurige toestand van politieke konflik, militêre spanning en ekonomiese mededinging wat ná die [[Tweede Wêreldoorlog]] (1939&ndash;19451939–1945) ontstaan het tussen hoofsaaklik die [[Sowjetunie]] en sy satellietstate aan die een kant en die Westerse wêreld, veral die [[VSA]], aan die ander kant. Hoewel die twee belangrikste magte amptelik nooit regstreeks gebots het nie, het die konflik gelei tot militêre bondgenootskappe, die strategiese ontplooiing van wapens, uitgebreide hulp aan swakker lande, spioenasie, propaganda, ’n wapenwedloop, mededinging op internasionale sportgeleenthede en tegnologiese mededinging soos die [[Ruimtewedloop]].
 
Hoewel hulle in die Tweede Wêreldoorlog [[Geallieerdes|bondgenote]] was teen die [[Spilmoondhede]], het die USSR en VSA verskil oor politieke filosofie en die samestelling van die wêreld ná die oorlog terwyl hulle die grootste deel van [[Europa]] beset het. Die Sowjetunie het die [[Oosblok]] geskep met die Oos-Europese lande wat hy beset het, sommige as sosialistiese Sowjetrepublieke geannekseer en ander satellietstate gemaak. Van die laasgenoemde lande is later gekonsolideer as die [[Warskou-verdrag]]slande (1955&ndash;19911955–1991). As teenvoeter vir kommunisme het die VSA en sy bondgenote verenigings soos [[NAVO|Navo]] gestig.
 
Die VSA het die [[Marshall-plan]] in werking gestel om Europa te help om vinniger te herstel ná die oorlog, maar die Sowjetunie wou die meeste Oosbloklande nie toelaat om deel te neem nie. Elders, soos in [[Latyns-Amerika]] en Suidoos-[[Asië]], het die USSR kommunistiese rewolusies aangevuur en gesteun, en is hy deur verskeie Westerse lande en hul bondgenote teengestaan. Sommige lande het hulle by Navo en die Warskou-verdrag geskaar, en ander het lid geword van die [[Beweging vir Onverbonde Lande]].
 
Tydens die Koue Oorlog was daar tydperke van relatiewe kalmte en ander van groot internasionale spanning, soos met die Berlynse Blokkade (1948&ndash;19491948–1949), Koreaanse Oorlog (1950&ndash;19531950–1953), Berlynse Krisis van 1961, Viëtnamese Oorlog (1959&ndash;19751959–1975), Kubaanse missielkrisis (1962), Sowjetoorlog in Afganistan (1979&ndash;19891979–1989) en Navo se Able Archer 83-oefeninge in November 1983. Albei kante het hulle tot [[détente]] gewend om politieke spanning te verlig en regstreekse militêre aanvalle te verhoed.
 
In die 1980's, onder [[Ronald Reagan]], het die VSA diplomatieke, militêre en ekonomiese druk op die USSR verhoog in ’n tyd toe die land reeds ekonomiese stagnasie onder [[Leonid Brezjnef]] beleef het. In die laat 1980's het die Sowjet-president [[Michail Gorbatsjof]] die bevrydende hervormings [[perestroika]] ("herbouing, herstrukturering", 1987) en [[glasnost]] ("openheid", c. 1985) ingestel. Die Koue Oorlog het geëindig ná die verbrokkeling van die Sowjetunie in 1991, waarna die VSA die dominante militêre mag was en [[Rusland]] die grootste deel van die Sowjet-kernarsenaal besit het. Die Koue Oorlog en die gebeure in dié tyd het ’n groot impak op die moderne wêreld gehad.
Lyn 190:
Ná die oorlog het die Geallieerdes verskil oor hoe die Europese kaart daar moet uitsien en waar die grense moes wees.<ref name="Gaddis13-23">{{Harvnb|Gaddis|2005|p=13–23}}</ref> Daar was ook verskille oor die handhawing van naoorlogse sekuriteit.<ref name="Gaddis13-23" /> Die Westerse Geallieerdes wou ’n veiligheidsnetwerk hê waarin demokratiese regerings so wyd as moontlik verteenwoordig is en wat lande in staat sou stel om hul verskille vreedsaam op te los deur middel van internasionale organisasies.<ref>{{Harvnb|Gaddis|1990|p=156}}</ref>
 
Vanweë Rusland se ondervinding deur die geskiedenis van gereelde invalle,<ref>{{Harvnb|Gaddis|2005|p=7}}</ref>, asook die groot menseverlies (geskat op 27&nbsp;miljoen) en vernietiging tydens WOII,<ref>"[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4530565.stm Leaders mourn Soviet wartime dead]", BBC News, 9 Mei 2005. Besoek op 2 Julie 2008.</ref> wou die USSR sekuriteit verhoog deur beheer te hê oor die interne sake van naburige lande.<ref name="Gaddis13-23" /><ref>{{Harvnb|Gaddis|1990|p=176}}</ref>
 
By die [[Jalta-konferensie]] in Februarie 1945 kon die Geallieerdes nie ’n definitiewe ooreenkoms bereik oor die raamwerk vir die naoorlogse Europa nie.<ref name="Gaddis21">{{Harvnb|Gaddis|2005|p=21}}</ref> Ná die Gealieerde oorwinning in Europa in Mei het die Sowjetunie Oos-Europa in effek beset,<ref name="Gaddis21" /> terwyl die Westerse magte ’n sterk teenwoordigheid in Wes-Europa behou het.
Lyn 313:
 
===Brezjnef-doktrine===
[[LêereLêer:Leonid Brezhnev and Richard Nixon talks in 1973.png|left|thumb|Leonid Brezjnef en Richard Nixon tydens Brezjnef se besoek in Junie 1973 aan Washington]]
In September 1968, ’n maand ná die inval in Tsjeggo-Slowakye, het Brezjnef op die Vyfde Kongres van die Poolse Verenigde Werkersparty die [[Brezjnef-doktrine]] uiteengesit waarin hy die USSR die reg toeëien om enige land se soewereiniteit te skend wat Marxisme-Leninisme met kapitalisme probeer vervang.<ref name="Gaddis 2005, p. 150"/>
Die doktrine se oorsprong lê in die mislukking van Marxisme-Leninisme in lande soos Pole, Hongarye en Oos-Duitsland, waar die lewenstandaard al hoe meer afgeneem het in vergelyking met die vooruitgang van Wes-Duitsland en die res van Wes-Europa.<ref>{{Harvnb|Gaddis|2005|p=153}}</ref>