Dawid Stuurman
Dawid Stuurman is omstreeks 1773 gebore naby die Gamtoosrivier in die Oos-Kaap.[1] Hy was 'n Khoi-opperhoof en politieke aktivis wat teen die Nederlandse en Britse koloniale regering in opstand gekom het.[1] Sy aktiewe loopbaan as Khoi-leier strek oor twintig jaar (1799-1819) en die drie Xhosa-oorloë wat binne hierdie tydperk val.
| Dawid Stuurman | |
|---|---|
| Geboortedatum | Omstreeks 1773 |
| Geboorteplek | naby die Gamtoosrivier, Oos Kaap |
| Sterfdatum | 22 Februarie 1830 |
| Sterfplek | Sydney, Australië |
| Lojaliteit | Khoikhoi |
| Jare in diens | 1799-1819 |
| Rang | Khoi-hoofman en politieke aktivis |
Vroeë lewe wysig
Dawid Stuurman was 'n leier van die Khoi-volk wat teen die Nederlandse en Britse koloniale regering in die Oos-Kaap in opstand gekom het. Stuurman het tydens die 18de eeu by politieke aktivisme betrokke geraak toe die Khoi- en San-mense stelselmatig van hul grond onteien is "ingevolge ordonnansies deur die koloniste".[2] Dit het beteken dat Stuurman en ander inheemse bevolking gedwing is om as arbeiders op hul grond te woon en werk.
As tiener het Stuurman gaan werk op die plaas van die familie Vermaak, wat 'n plaas by Gamtoos besit het. Onder die talle voorvalle wat deur die Bethelsdorpse sendelinge gerapporteer is oor die mishandeling van die Khoi en San deur die kolonialiste, is 'n verslag oor die slegte behandeling en liggaamlike mishandeling wat Johannes "Hannes" Vermaak aan Stuurman toegedien het.[3] Die sendelinge rapporteer besonderhede van hoe Stuurman aan 'n wa vasgebind en met 'n sambok geslaan is; nadat die sout in sy wonde gevryf is, is hy in die warm son aan die wa vasgebind gelaat.[3]
Gedurende die 1790's, toe die tweede van die Xhosa-oorloë uitgebreek het, het Stuurman, sy broer Klaas, die opperhoof en hul gesin, Vermaak se plaas saam met verskeie ander Khoi in die streek verlaat.
Politieke loopbaan wysig
Die Khoi het kragte met die Xhosa-stamme saamgesnoer en geweier om na die plase en landerye terug te keer, en daarom is hulle as rebelleleiers bestempel. Baie van hulle het in die Bethelsdorp-sendingstasie naby Algoabaai gaan woon.
In Augustus 1802, in 'n poging om die onafhanklikheid van Khoi te herwin, het Stuurman 700 man en 300 perderuiters met 150 vuurwapens gelei teen die Uniondale-veldkornet en sy manskappe.
In 1806 sterf Klaas Stuurman tydens 'n buffeljag-ekspedisie en Dawid volg hom op as opperhoof.[4] Sommige Khoi het selfs vermoed dat Dawid sy broer se dood bewerk het. Na Klaas se dood het die landdros van Uitenhage, Jacob Cuyler, die grondtoekenning herroep en onrus het weer opgevlam.
Na die dood van sy broer bied Stuurman skuiling aan ontsnapte slawe en ander vlugtelinge. Hulle het geweier om voor generaal Jacob Cuyler te verskyn oor die aangeleenthede van die voortvlugtendes, en gevolglik het die owerhede hul nedersetting begin teiken.[3]
Baie van die Khoi is in diens gestel, hul vee en grond is gekonfiskeer en Dawid en drie ander is vroeg in 1809 in Kaapstad gevange geneem. Op 11 September is Dawid Stuurman amptelik aangekla en na Robbeneiland gestuur, waar hy een van die eerste politieke gevangenes was om in die eiland se tronk gevange gehou te word. Sy misdaad is gemeld as "ongehoorsaamheid aan die veldkornet".[3]
Teen Desember het Stuurman en ander van Robbeneiland ontsnap met walvisjagbote om die vasteland te bereik. Die meeste van hulle is weer gevang, maar Stuurman kon teruggekeer na die Oos-Kaap.[2]
Hy ontduik pogings om hom te vang tot die vyfde Xhosa-oorlog toe hy weer gevang is en tot harde arbeid op Robbeneiland gevonnis is. Op 9 Augustus 1820 ontsnap Stuurman weer van Robbeneiland, hierdie keer tydens 'n gevangenisopstand wat deur Johan Smit, Hans Trompetter en Abraham Leendert georkestreer is.[3]
Stuurman is gevange geneem toe hy die vasteland bereik en is vir sy misdade verhoor, veral sy tweemalige ontsnapping van Robbeneiland. Hy is lewenslange tronkstraf opgelê en verban na die strafregtelike nedersetting in Nieu-Suid-Wallis, Australië.[3] Op 16 Desember 1820 word hy vir die derde keer na Robbeneiland gestuur en aan 'n muur vasgeketting totdat die ballingskapbevel uitgevoer kon word.
Ballingskap wysig
Die gevangeneskip Brampton met Stuurman en 11 ander Suid-Afrikaners, waaronder nog 'n Khoikhoi, Jantjie Piet aan boord, het Sydney in April 1823 bereik.[5] Na ses jaar se werk by die militêre kaserne, het Stuurman toestemming gekry om vir 'n loon te werk. Sy vrou het 'n versoekskrif aan koningin Victoria gerig vir sy vrylating, maar daar het niks van gekom nie.
Op 22 Februarie 1830 is Dawid Stuurman oorlede en begrawe in die Rooms-Katolieke gedeelte van Devonshire Street-begraafplaas.[6] Hierdie begraafplaas is later opgegrawe vir die sentrale treinstasie.[7] Dit is waarskynlik dat sy oorskot na die Bunnerong-begraafplaas verskuif is, wat nou deel uitmaak van die Botany-begraafplaas, hoewel dit onduidelik is.[8]
Nalatenskap wysig
In 2015 is 'n standbeeld ter ere van Stuurman se nagedagtenis by die Nasionale Erfenismonument in Pretoria opgerig. In dieselfde jaar het betogers gevra vir die verwydering van die 112 jaar oue standbeeld van koningin Victoria wat buite die Port Elizabeth-biblioteek gestaan het. Dit is vervang deur 'n standbeeld van Dawid Stuurman.[5]
Na verwagting sou die planne van die National Heritage Council om die menslike oorskot van Dawid Stuurman uit Sydney te repatrieer, in April 2014 gerealiseer word as deel van die gebeure ter herdenking en viering van 20 jaar van demokrasie in Suid-Afrika.[9] Sy oorskot kon nie gerepatrieer word nie, want 'n treinstasie staan nou waar hy begrawe was. Die aard van die projek, waarby verskeie belanghebbendes betrokke was, was ingewikkeld met uitgebreide navorsing en diplomatieke interaksies tussen Suid-Afrika en Australië.
Op 13 Junie 2017 is 'n tradisionele seremonie in Sydney gehou om die "gees" van Dawid Stuurman te repatrieer. Die geestelike repatriasie het die gebruik van umphafa-boomtakke behels om Stuurman se gees te dra. 'n Tweede geestelike repatriasie is in die Sarah Baartman Heritage Centre in Hankey gedoen om Stuurman tot rus te bring. [9]
Ter ere van hom is die Port Elizabeth-lughawe op 23 Februarie 2021 amptelik herdoop tot die Hoofman Dawid Stuurman Internasionale Lughawe.[10]
Verwysings wysig
- ↑ 1,0 1,1 2016. “David Stuurman” SA History. Online. Accessed 11 September 2017.
- ↑ 2,0 2,1 2016. “David Stuurman: Leader of the Khoi people”. Aanlyn. Besoek op 11 September 2017.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 1980. V. C. Malherbe. “David Stuurman: Last chief of the Hottentots”, African Studies, 39:1, 47-64. Aanlyn. Besoek op 11 September 2017.
- ↑ 2013. “Tracking the Footsteps of…” The Herald. Online. Accessed 12 September 2017.
- ↑ 5,0 5,1 "2014. David Stuurman's Return Postponed. National Heritage Council. Besoek op 12 September 2017". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Augustus 2018. Besoek op 28 Februarie 2021.
- ↑ Voss, Tony, 'South Africa in Sydney', http://sanationalsociety.co.za/wp-content/uploads/2020/06/South-Africa-in-Sydney-by-Tony-Voss.pdf, besoek op 2021-02-26
- ↑ https://dictionaryofsydney.org/place/devonshire_street_cemetery%7Caccess-date=2021-02-28%7Cwebsite=dictionaryofsydney.org[dooie skakel]
- ↑ https://www.records.nsw.gov.au/archives/collections-and-research/guides-and-indexes/devonshire-street-cemetery-reinterment-index
- ↑ 9,0 9,1 2017.”Khoi Chief Stuurman’s Remains Back from Australia”. Grocott’s Mail. Accessed 12 September
- ↑ "Two SA airports – and Port Elizabeth – just got official new names". BusinessInsider. Besoek op 24 Februarie 2021.
Eksterne skakels wysig
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Dawid Stuurman.- Victoria Must Go
- Khoi weerstand teen kolonialisme
| Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal. |
