Dick King

Richard (Dick) King het bekendheid verwerf met sy epiese tog van 950 km te perd vanaf Durban na Grahamstad gedurende 1842. King was 'n Britse setlaar in KwaZulu-Natal. Gedurende 1842 het die Voortrekkers en die Britte slaags geraak en die Britte is vasgekeer in Durban. King en sy 16-jarige agterryer, Ndongeni, ontsnap egter en hulle ry Grahamstad toe om versterkings te kry. Dié tog het King tien dae geneem. Ndongeni kon nie die tog voltooi omrede hy nie 'n saal en stiebeuels gehad het nie. Britse versterkings is toe per skip na Durban gestuur vanwaar die Voortrekkers verdryf is.

Dick King
Gebore	Richard Philip King 26 November 1811 Dursley, Gloucestershire, Engeland
Sterf	10 November 1871 (op 59) Isipingo, Natalkolonie
Nasionaliteit	Verenigde Koninkryk
Beroep	handelaar en kolonis

Elkeen het 'n stuk grond as beloning gekry; Ndongeni het grond aan die oewer van die Mzimkulurivier gekry en King het grond by Isipingo gekry. Hy het daar 'n suikermeule bedryf tot en met sy dood in 1871. In Durban is 'n standbeeld vir King opgerig terwyl daar ook in Peddie en Port St. Johns gedenktekens opgerig is ter ere van King se tog.

Hoewel die daad so hoog geag is dat hy daarna die "verlosser van Natal" genoem en as nasionale held vereer is, het Dick King nooit daaroor gepraat nie.

Richard Philip (Dick) King was 8 jaar oud toe hy in 1820 saam met sy familie op die Kennersley Castle in Tafelbaai aangekom het. Die gesin het van Gloucestershire, Engeland, gekom waar Dick se vader, Philip King, ‘n arbeider was.

1820-Setlaar

Die gesin het 'n sukkelbestaan gevoer omdat werk nie altyd beskikbaar was nie. Toe Philip King verneem dat Samuel Bradshaw op soek was na koloniste om na die Kaap die Goeie Hoop te gaan, het hy al sy besittings verkoop en hom by Bradshaw se geselskap aangesluit. Die koloniste (Britse Setlaars) is elkeen 40 ha grond in die Oos-Kaap belowe.

Die grond was egter kaal en onherbergsaam in vergelyking met die landbougrond in die dele van Engeland waar die Kings vandaan gekom het. Hulle het hulself naby Bathurst gevestig maar het daar net so 'n sukkelbestaan as in Gloucestershire gevoer. Dick King het geleer lees en skryf, maar sy skoolopleiding het nie ver gevorder nie omdat hy vroeg reeds moes help om die gesinsinkomste aan te vul.

Dick het by ene mnr. Gill gewerk tot hy 15 jaar oud was en het toe besluit om na Natal te gaan. Hy was 'n avontuurlustige jong man en hy kon goed skiet, perdry en swem. Die verhale wat hy oor die jagters en handelaars in Natal gehoor het was vir hom 'n sterk motivering om daarheen te gaan. Dick het saam met ene dr. Cowie en ene mnr. Green, 2 reisigers wat op pad was na Delagoabaai en wat oor Port Natal sou reis, vertrek.

Port Natal

King het in Port Natal agtergebly en by die Engelse wat reeds daar was ingeskakel. Hy het met die Zoeloes begin handel dryf en hulle taal aangeleer. Na 6 jaar in Port Natal was King so ingeburger dat hy as gids opgetree het vir die geselskap van Piet Uys wat ʼn besoek aan Dingaan wou bring.

Die geselskap wou met Dingaan onderhandel om grond in die hande te kry vir die Boere wat nog aan die Oos-grens was. King het eers alleen na Dingaan se kraal gegaan om uit te vind of die koning van die Zoeloes die Boere te woord sou staan. Met ' n het King as gids opgetree na Dingaan se kraal: hierdie keer as wadrywer saam met kaptein Allen Francis Gardiner, 'n sendeling wat sendingwerk onder die Zoeloes wou doen. Die kaptein het eerwaarde Francis Owen van Engeland laat kom om die sendingwerk te doen en het Dick King aanbeveel as wadrywer. So was King ook die wadrywer van Owen toe hy sy eerste tog (1811-1871) was een van besoek aan Dingaan se kraal die pioniersetlaars in Natal.

Hy het bekendheid verwerf en 'n geskiedkundige figuur geword nadat hy in 1842 te perd na Grahamstad gery het om versterkings vir die Britse leer te gaan haal. Hy het die 960 km vêr te perd gery. Owen het later ʼn sendingstasie naby Ungungundlovu gevestig en King het na Port Natal teruggekeer. Die Setlaars was nie gerus oor die veiligheid van hulle nedersetting, Durban, nie. Hulle het verwag dat Dingaan enige dag van sy impi's sou stuur om die nedersetting te verwoes. Onder leiding van Alexander Biggar, 'n oud-soldaat van die Britse leër, is 'n fort gebou en 'n leër op die been gebring. Die leer het uit Britse setlaars (offisiere) en hulle Swart volgelinge (soldate) bestaan.

Dick King was een van die luitenante. Piet Retief en sy Voortrekkers het pas hierna daar aangekom om met Dingaan oor grond te onderhandel. Die Voortrekkers is deur die Setlaars verwelkom maar tot hulle ontsteltenis is Piet Retief en sy volgelinge deur Dingaan vermoor. Voor hulle die skrikwekkende nuus verneem het, het 30 Setlaars, onder wie Dick King, die Zoeloes gehelp om gesteelde vee van die Swazi's te gaan terughaal. Toe King egter van Dingaan se optrede teenoor Piet Retief verneem, het hy onmiddellik ingestem om op versoek van Alexander Biggar die ander Voortrekkers te gaan waarsku. Tydens die tog het Dick King sowat 160 km afgelê en saam met die Voortrekkers teen die Zoeloes geveg, maar later sou hy 'n en meer gewaagde rit aanpak.

Sy epiese tog

Sy standbeeld in Durban

Kort na die Slag van Bloedrivier is die regering van die Republiek Natalia vir twee jaar aan die Boere oorgedra. Die Britse regering in die Kaap het egter bekommerd geraak oor die gevolge van die Boere se houding teenoor die Swartes en het besluit om Natal te beset. Die Britse troepe, onder leiding van kaptein Thomas Charlton Smith, het egter teenstand van die Boere onder leiding van Andries Pretorius gekry. Die Boere het Smith en sy manne in die fort vasgekeer en die fort beleër.

Dick King was nie by die botsing betrokke nie, maar hy was wel in die omgewing om handel te dryf. Smith het via 'n boodskapper 'n versoek tot King gerig om te gaan hulp soek. Twee perde is aan hom verskaf en hy het sy getroue hulp, Ndongeni, gaan haal om saam met hom in die Kaapkolonie te gaan hulp soek. Twee broers, George en Christopher Cato, het Dick King en Ndongeni gehelp om ongesiens weg te kom. Om Boerewagte te vermy, is die 2 boodskappers per boot oor die Baai geroei tot by die Bluff, waar hulle tog begin het.

Die twee ruiters is van kos en ekstra klere sowel as pistole voorsien. Die kosvoorraad het egter net 'n paar dae gehou. King en Ndongeni het so na moontlik aan die kus gereis om die Boere te vermy. Hulle moes ook deur al die riviere swem omdat die Boere waarskynlik al die oorgange in die binneland bewaak het. By Buntingville, die Wesleyaanse sendingstasie tussen die Umzimvubu en die Umtata, het Ndongeni ingegee en King moes sy tog alleen voortsit.

Van Buntingville af is hy na die volgende sendingstasie, Morley, en daarvandaan tot by Butterworth, verby King William's Town en oor die Groot-Visrivier. Ofskoon King twee dae moes rus omdat hy te siek was om verder te ry, het hy die tog van 960 km na Grahamstad binne 10 dae afgelê. Sy perd het van uitputting gevrek. King het nietemin die boodskap van kaptein Smith aan kolonel Hare, luitenant-goewerneur van die Oos-Kaap, oorhandig. Versterkings is onmiddellik na die garnisoen in die fort in Durban gestuur. Die Voortrekkers moes hulle noodgedwonge aan die gesag van die Britte onderwerp, wat die einde van die Natalia Republiek beteken het.

Sommige van die Voortrekkers het na die Britse oorname in Natal aangebly, maar die meeste het die toestande in die gebied onhoudbaar gevind en begin terugtrek na die gebiede wes van die Drakensberge. Intussen het Dick King eienaar van 'n plaas by Isipingo geword en 'n slaghuis in Durban geopen. Hy is getroud met 'n Britse meisie, Clara Noon. Oor die rit wat hy binne 10 dae afgelê het, het hy nooit ʼn woord gerep nie. Hy het die ontbering as normaal beskou vir enige man wat iets vir sy land en sy mense wou doen. 'n Monument ter ere van hom is op 14 Augustus 1915 in Durban onthul. Die monument bestaan uit 'n standbeeld van King op sy perd, en ʼn voetstuk waarop 'n fries aangebring is wat Dick King en Ndongeni aan die begin van hulle reis uitbeeld. Die monument is deur Wallace Paton ontwerp en die standbeeld is deur H.H. Grellier gemaak.

Bronne

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409559 band
• Die Suid-Afrikaanse Gids- feite en wenke. Isabel Uys. 2009 ISBN 978-1-86919-324-9