Die Perse
Die Perse (Grieks: Πέρσαι, Persai) is 'n Atheense tragedie deur die antieke Griekse dramaturg Aischulos. As 'n werk wat oorspronklik in 472 v.C. saamgestel is, bly dit die oudste behoue toneelstuk in die geskiedenis van teater. Dit dramatiseer die Persiese reaksie op nuus van hulle militêre nederlaag by die Slag van Salamis (480 v.C.), 'n beslissende tydvak in die Grieks-Persiese oorloë; as sulks, is die toneelstuk ook vernaam as die enigste behoue Griekse tragedie wat op eietydse gebeure heenwys.
Produksie wysig
Die Perse was die tweede deel van 'n trilogie wat die eerste prys verwerf het by die dramakompetisies in Athene se Stadsdionysië in 472 v.C., met Perikles wat as choregos opgetree het. Die eerste toneelstuk in die trilogie het Phineas geheet; dit het vermoedelik gehandel oor Jason en die Argonoute se redding van koning Phineas, wat om Zeus se onthalwe deur die monsteragtige harpye geteister is. Die onderwerp van die derde toneelstuk, Glaukos, was òf 'n mitiese Korinthiese koning wat deur sy perde verorber is omdat hy die godin Aphrodite vererg het, òf andersins 'n Boiotiese landbouer wat 'n towerkruid geëet het wat hom dan in 'n seegodheid getransformeer het, wat oor die gawe van profesie beskik het.[1] In Die Perse, ontlok Ahasveros die gramskap van die gode vir sy hovaardige kampanje teen Griekeland in 480/79 v.C.; die fokus van die drama is die neerlaag van Ahaseros se vloot by Salamis. Gegewe Aischulos se voorkeur vir die skryf van aaneengeskakelde trilogië, mag die tema van goddelike retribusie die drie verbind. Sommige het aangevoer dat hierdie toneelstukke onregstreeks die gebeure van die Persiese inval kon voorspel. Gebaseer op hul vermoedelike inhoud, is Ahasveros se opmars deur Thrakië en sy neerlaag by die Slag van Plataia in 479, onderskeidelik, moontlike kandidate.[2]
Die saterspel volgend op die trilogie was Prometheus Pyrkaios, wat weergegee kan word as Prometheus die Vuurmaker of Prometheus die Vuurstoker, wat 'n komiese uitbeelding was van die titaan se vuurdiefstal.[3] Verskeie fragmente van Prometheus Pyrkaios bestaan vandag, en volgens Plutarchus was een daarvan 'n stelling deur Prometheus, waarin hy 'n sater waarsku wat die vuur wou kus en omhels, dat hy sal "rou oor sy baard" indien hy sou.[4][5] 'n Ander fragment van Prometheus Pyrkaios is deur Herbert Weir Smyth weergegee as: "En behoed jou wel deeglik, sodat jou gesig die gloed vermy; want dit is skerp en dodelik – skroeiend die asem daarvan."[4][5]
Opsomming wysig
Die Perse speel af in Soesa, Iran, wat destyds een van die hoofstede van die Persiese Ryk was, en word geopen met 'n koor van ou manne van Soesa, kort voor die toetrede van die koninginmoeder, Atossa, wat ook wag op nuus van haar seun Ahasveros se kampanje teen die Grieke. As uitdrukking van haar benoudheid en ongemak, lewer Atossa "wat moontlik die eerste droomsekwensie in Europese teater is."[6] Dit is 'n ongewone begin vir 'n tragedie deur Aischulos; gewoonlik sal die koor eers effe later te voorskyn kom, na 'n toespraak deur 'n mindere karakter. 'n Uitgeputte boodskapper arriveer, wat 'n grafiese beskrywing gee van die Slag van Salamis en die grimmige uitkoms daarvan. Hy vertel van die Persiese neerlaag, die name van die Persiese generaals wat gesneuwel het, en dat Ahasveros ontsnap het en op pad terug is. Die hoogtepunt van die boodskapper se toespraak is sy weergawe van die strydkreet van die Grieke tydens hul stormloop: "Voort, seuns van Griekeland! Bevry / Jul vaderland, jul kinders, vroue, / Tuistes van jul voorgeslagte en tempels van jul gode! / Red almal, of almal is verlore!" (401-405).[7]
By die graftombe van haar ontslape gade Darius, vra Atossa die koor om sy gees op te roep: "Sekere uitweg ken hy, moontlik, / Ken rampspoed se kuur" antwoord hulle.[8] By die aanhoor van die Persiese nederlaag, verdoem Darius die hovaardy van sy seun se besluit om Griekeland binne te val. In besonder betig hy 'n onvrome Ahasveros se besluit om 'n brug oor die Hellespont te bou om die Persiese mag se opmars te vergemaklik. Voor hy afskeid neem, profeteer die gees van Darius 'n verdere Persiese nederlaag by die Slag van Plataia (479 v.C.): "Waar die vlakte welig en groen groei, / Waar Asopos se stroom gedy in ryk Boiotia se grond, / Die moeder van rampe wag op hulle daar, / Loon vir hoogmoed, vir versmading van God."[9] Ahasveros arriveer eindelik, geklee in voddeklere ("smart oorweldig," sê die koningin net voor sy aankoms, "maar meer as enigiets doen dit hartewee / om te hoor hoe my seun, my prins, / vodde dra, pluiens" (845-849)) en onbestendig na sy verpletterende neerlaag. Die res van die drama (908-1076) bestaan uit slegs die koning, met die koor wat bystaan met 'n liriese kommós wat Persië se epiese verlies betreur.
Bespreking wysig
Aischulos was nie die eerste om 'n toneelstuk oor die Perse te skryf nie — sy ouer tydgenoot Phrynichos het twee toneelstukke oor hulle geskryf. Die eerste, Die plundering van Milete (in 493 v.C. geskryf, 21 jaar voor Aischulos se werk), het gehandel oor die uitdelging van die Ioonse kolonie van Athene in Klein-Asië deur die Perse; vir sy uitbeelding van hierdie grimmige neerlaag, wat die klem geplaas het op Athene se afstanddoening van haar kolonie, is Phrynichos beboet, en 'n wet is deurgevoer wat verdere opvoerings van sy toneelstuk verbied het.[10] Die tweede, Fenisiese Vroue (in 476 v.C. geskryf, vier jaar voor Aischulos se weergawe), het dieselde geskiedkundige gebeurde as Aischulos se Perse behandel. Hierdie toneelstukke van Phrynichos is vandag verlore.
Interpretasies van Perse lees die toneelstuk hetsy as simpatiek jeens die verslane Perse, of andersins as 'n viering van 'n Griekse sege binne die konteks van 'n voortslepende oorlog.[11] Die simpatieke skool kan aanspraak maak op die aansienlike gewig van Aristoteliaanse kritiek wat dit ondersteun; en inderdaad ontlok wellig elke ander behoue Griekse tragedie 'n gehoor se simpatie vir een of meer karakters op die verhoog. Die huldigingskool voer aan dat die stuk deel uitmaak van 'n xenofobiese kultuur wat dit in oorlogstyd moeilik sou vind om te simpatiseer met hul gehate barbaarse vyand.[12] In die toneelstuk, noem Ahasveros sy leed "’n vreugde vir my vyande" (1034).
Verwysings wysig
- ↑ 'n Katalogus van Aischyliese toneelstukke bevat die twee titels Glaukos Potnieos en Glaukos Pontios – vanwaar die onsekerheid. Wat tot die verwarring bydra is dat een titel maklik 'n verwronge duplikaat van die ander kan wees. Konsensus gee blykbaar voorrang aan Glaukos Potnieos (Garvie 2009, xl-xlvi). Sien egter Muller/Lewis 1858, 322.
- ↑ Sien Munn 2000, 30; Garvie 2009, xl-xlvi.
- ↑ Volgens die hipotese van Die Perse, soos aangegee in (o.a.) die Loeb- en OCT-uitgawes van Aischulos se dramas.
- ↑ 4,0 4,1 "Aeschylus Fragments 57-154" (in Engels). theoi.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Maart 2020. Besoek op 24 Julie 2011.
- ↑ 5,0 5,1 Smyth, H.W. (1930). Aeschylus: Agamemnon, Libation-Bearers, Eumenides, Fragments. Harvard University Press. pp. 453–454. ISBN 0-674-99161-3.
- ↑ Taxidou (2004, 99).
- ↑ Vgl. Raphael en McLeish (1991, 14). In die oorspronklike lees dit: “ὦ παῖδες Ἑλλήνων ἴτε, / ἐλευθεροῦτε πατρίδ', ἐλευθεροῦτε δὲ / παῖδας, γυναῖκας, θεῶν τέ πατρῴων ἕδη, / θήκας τε προγόνων: νῦν ὑπὲρ πάντων ἀγών.”
- ↑ Vgl. Raphael en McLeish (1991, 20).
- ↑ Vgl. Raphael en McLeish (1991, 26).
- ↑ Sien Herodotos 6.21.2 en Taxidou (2004, 96-7).
- ↑ Vir die eerste lesing, sien byvoorbeeld, Segal (1993, 165) en Pelling (1997, 1-19); vir die tweede, sien Hall (1996) en Harrison (2000). Alhoewel 'n mate van onenigheid bestaan, is die konsensus dat die Persiese Oorloë nie voor 449 v.C., met die Vrede van Kallias, formeel afgesluit is nie.
- ↑ Sien Hall (1991).