Edelsteen
'n Edelsteen is 'n seldsame mineraal wat as besonders geag word vanweë die stof se skoonheid en meganiese eienskappe. Die begrip edelsteen is subjektief en is afhanklik van die kultuur waarin mense leef. In China word die jadegesteente as uiters waardevol beskou. Ander bekende edelstene is die diamant, robyn, saffier, akwamaryn en smarag. Minerale wat nie ten volle aan die vereistes voldoen wat 'n edelsteen sou beskryf nie, word na verwys as halfedelstene.
Edelstene is ook gesogte variëteite van sekere mineraalsoorte en het oor 'n tydperk van miljoene jare deur verskillende geologiese prosesse in die aardkors ontstaan. Enige harde mineraal met 'n besonder mooi kleur en glans kan as 'n edelsteen beskou word. Sulke minerale is natuurlik baie seldsaam en is deur die mens van die vroegste tye af hoog geskat en as juwele of edelstene beskou. In werklikheid is hulle uit doodgewone stowwe saamgestel: koolstof, silika, alumina, en so meer. Hul pragtige kleure het hulle te danke aan geringe hoeveelhede metale soos yster, koper en chroom wat vermeng is.
Edelstene word gewoonlik in fassetvorm geslyp, waardeur die invallende liggolwe só intern weerkaats word, dat die stene deur middel van hul skittering die aandag trek. En uiteraard gaan 'n groot gedeelte van die aandag na die draer of draagster van die steen. In die Westerse kultuur van die 20ste- en 21ste eeu is edelstene meestal deur veral vroue gedra. Geslypte edelstene word oor die algemeen na verwys as juwele.
Diamante wysig
Die woord diamant kom van die Griekse woord adamas, wat "die onoorwinlike" beteken. En onoorwinlik is die diamant inderdaad: daar bestaan geen harder stof op aarde nie. Dit is saamgestel uit suiwer koolstof wat onder hoe druk en temperatuur diep in die aardkors gekristalliseer het. Vandag word die diamante herwin uit "pype" wat voerkanale van ou vulkane was. Hierdie pype is gevul met 'n seldsame lawagesteente (kimberliet) wat verweer om die blou en geelgrond te vorm, wat bv. by die bekende Groot Gat van Kimberley aangetref word.
Suid-Afrika het die wêreld se waardevolste edelsteen wysig
Diamante breek lig meer as die meeste soorte minerale en dit veroorsaak die besondere ,,vuur" en hoe glans. Gevolglik vonkel diamante die helderste van alle edelstene - veral as dit volgens die briljant-patroon vol klein fasette of vlakkies geslyp word.
Die eerste diamantdelwers op plekke soos Kimberley, Lichtenburg en Alexanderbaai was regte avonturiers wat her- en derwaarts na die verskillende plekke gestroom het waar iemand 'n vonds gemaak het. Vandag is diamantmyne groot nywerheidsondernemings. Klip en grond word by die ton losgeskiet, gebreek, in masjiene gewas en opghriestafels gesorteer om die ruwe diamante in die hande te kry.
Slegs 'n vyfde van die diamante wat gevind word, is groot en helder genoeg om as sierade te gebruik. Die groot massa klein steentjies (bort) is egter glad nie onwelkom nie. Hulle word as nywerheidsdiamante in verskillende soorte gereedskap gebruik om te boor en te sny. Dink maar net aan die diamantbore wat deur die geweldige harde rotslae van die Witwatersrandse goudriwwe moet dring. Ander groot diamantprodusente is Zaïre en Rusland. Albei die state lewer veel meer nywerheidsdiamante as Suid-Afrika, maar lg. is verreweg die grootste produsent van sierstene.
Edelstene uit korund en silikate wysig
Naas diamant is edelkorund die hardste en kosbaarste edelsteen. Gewone korund (alumina of aluminium-triokside) wat in Noordoos-Gauteng voorkom, word as skuurmiddel in slypstene en skuurpapier gebruik. Die edelkorunde robyn (rooi) en saffier (blou) kom egter hoofsaaklik in Agter-lndië voor. Silikate (silika in verbinding met metale) vorm die hoofbestnaddeel van die aardkors. Die mees gesogte silikaat-edelsteen is smarag, 'n uitsonderlike groen beril wat naby Gravelotte, Gauteng, ontgin word.
Dit is net so kosbaar soos diamant. Ander silikaat-edelstene wat in die Wes-Kaap en Namibië voorkom, is toermalyn (groen, blou, pienk), chrisoberiel (geel-groen), akwamaryn (blou beril), amazonsteen (groen) en topaas. Die Suid-Afrikaanse topaas is egter kleurloos tot bleek-blou; die uit Suid-Amerika is goud-geel. Groen peridoot (ook chrisoliet genoem) en granaat (Kaapse robyn) kom saam met diamante in "pype" voor. Spinel word in verskillende kleure aangetref; die dieprooies kan maklik met robyne verwar word. Geel, blou en kleurlose sirkoon is baie waardevol want naas die diamant het dit die meeste "vuur".
Slypvorme wysig
Klein diamantjies word dikwels in rosetvorm geslyp, en grotes in briljantvorm. Ander deursigtige stene word gewoonlik in die trap- of tafelvorm gesny. Dit is alles voorbeelde van fasetslypery.
Sien ook wysig
Bronnelys wysig
- KENNIS, 1980, ISBN 079810824X, volume 1, bl. 14