Kersfees
Kersfees, vanuit Kerst, 'n Middelnederlandse naam vir ‘Christus’, en dus letterlik Christusfees[1], is 'n tradisionele herdenkingsdag op die Christelike kalender wat plaasvind op die vyf-en-twintigste (en ses-en-twintigste) dag van Desember en vier die geboorte van Jesus. Die presiese datum van die geboorte van Jesus is nogtans 'n onderwerp van baie bespreking (sien die artikel oor Jesus).
Ligbruin – lande wat Kersfees nie as 'n openbare vakansiedag erken nie, maar sy viering toelaat.
5 Desember
24 Desember
Middernag tussen 24 en 25 Desember
25 Desember
6 Januarie
7 Januarie
Onwettig
Geen data nie
Volgens die Christelike evangelies het die maagd Maria geboorte geskenk aan Jesus in Betlehem, waarheen Maria en haar man Josef gereis het om vir die Romeinse sensus te registreer. Sy geboorte het volgens sy volgelinge die profesie van Judaïsme dat 'n messias uit die Huis van Dawid gebore sou word, vervul.
'n Enorme aantal gebruike met sekulêre, godsdienstige of nasionale inslag, word rondom Kersfees aangetref en wissel van land tot land. Die mees algemene tradisionele gebruike en simbole van kersfees soos die kersboom, en die gee van presente, is aangepas of oorgeneem deur Christelike sendelinge vanuit die vroeëre Joelfees, die viering van die wintersonkeerpunt. Joel was wydverspreid en gewild in noordelike Europa lank voor die aankoms van die Christendom.
Aangesien die gebruike van die Kersfees hoofsaaklik in Noordelike Europa ontwikkel het, word baie van die gebruike met die Noordelike Halfrond se winter geassosieer, waarvan die motiewe duidelik is in die versierings, asook in die Kersvader-mite.
Kersfees word ook wêreldwyd as 'n sekulêre vakansiedag gevier, insluitend lande met klein Christenbevolkings soos Japan. Hier is sekere Amerikaanse tradisies oorgeneem soos die stuur van Kersfeeskaartjies en die uitruil van geskenke.[2]
Bybelse grondslag wysig
Die Kersverhaal wysig
Die storie van Christus se geboorte is oorgelewer van geslag tot geslag deur die eeue heen en is hoofsaaklik gebaseer op die evangelies van Matteus en Lukas. Die evangelies van Markus en Johannes raak skaars aan die kindwees van Jesus en dié van Matteus en Lukas verskil effens. Lukas se evangelie word meer algemeen aanvaar en is die weergawe wat meer dikwels gelees word tydens Kersfeesdienste.
Volgens Lukas het Maria ontdek dat sy swanger was deur die ingryping van die Heilige Gees sonder dat sy ooit omgang gehad het. Kort daarna het sy en haar man Josef hul huis in Nasaret verlaat om na Josef se stamvaders se tuiste, Betlehem, te gaan. Hulle het gereis met die doel om in te skryf vir die sensus wat deur die Romeinse keiser, Augustus, beveel is. Ná hulle geen kamer by die herberge in die dorp kon vind nie, het hulle in 'n stal oorgeslaap. Daar het Maria geboorte gegee aan Jesus en lê hom neer in 'n krip. Christus se geboorte in Betlehem, die huis van Dawid waarvan Josef 'n afstammeling was, het volgens Christene dan die profesie van Isak vervul. In Matteus se weergawe van gebeure was die gesin oorspronklik van Betlehem en is Jesus gebore in 'n meer beskutte omgewing voordat die gesin na Egipte gevlug het om van die moorddadige verwoesting deur die plaaslike Koning Herodus te ontvlug wat die gerugte gehoor het van die aankoms in Betlehem van 'n mededinger tot die koningskap. Matteus vertel dat toe Jesus en sy gesin na Israel teruggekeer het, hulle hulself in Nasaret gevestig het waar hulle geglo het hulle 'n meer anonieme bestaan kon voer.
Die drie wyse manne en die "Ster van Bethlehem" wysig
Ander aspekte rondom die geboorte van Christus wat vanuit die evangelies na Christen-oorlewering oorgedra word is die besoek deur die drie wyse manne, en die aankondiging van Jesus se geboorte aan skaapherders in die nabyheid. Soos die wyse manne het hulle ook 'n reuse ster direk bo Bethlehem waargeneem en dit gevolg tot by die geboorteplek. Die wyse manne het uit die ooste gekom en daar word gesê dat hulle geskenke gebring het wat goud, wierook en mirre ingesluit het.
Sterrekundiges het met wisselvallige sukses probeer om die naspeurbare sterrekundige gebeure te gebruik om die verskyning van die ster-rasioneel te verduidelik. Alhoewel die "Ster van Bethlehem" deesdae meestal as 'n komeet uitgebeeld word (sommige deskundiges het vroeër vermoed dat die evangeliste na Halley se Komeet verwys het toe hulle die reusester beskryf het en beslis ook omdat hierdie soort "ster" met sy stert meer geskik is vir dekorasiedoeleindes), het baie wetenskaplikes, waaronder ook die sterrekundige Johannes Kepler in 1603, ontdek dat in die jaar 7 v.C. - een van die waarskynlike geboortejare van Jesus – danksy 'n buitengewone sterrekonjunksie die twee reuseplanete Saturnus en Jupiter dig by mekaar teen die naghemel sigbaar was en soos 'n reusester gelyk het.[3]
Die teenstrydigheid van die verhale en die afwesigheid van enige verwysings na Christus se geboorte in die ander evangelies en die feit dat die vertellinge van Matteus en Lukas eers dekades later geskryf is, sonder bevestiging van ooggetuies, het na baie bespiegelinge gelei oor die juistheid van hierdie verslae. Christene aanvaar egter die juistheid van die Kersverhaal ten spyte van die teenstrydighede as een van die leerstellings van hul geloof.
Gedenkdatums wysig
Pogings om 'n datum van Jesus se geboorte vas te stel het ongeveer twee eeue na sy dood begin, toe die Katolieke Kerk sy tradisies begin vestig het. Kersfees word nou gevier op 25 Desember in die Katolieke kerk, en kerke met 'n katolieke oorsprong: die (Oosters Ortodokse kerke, Rooms-Katolieke en Protestantse kerke). Aangesien die meeste Oosters Ortodokse kerke nie die hervormings van die Gregoriaanse kalender of die hersiene Juliaanse kalender aanvaar het nie, sal hul geestelike 25 Desember tussen 1900 en 2099 op 7 Januarie val.
Die Armeense Kerk vier – in teenstelling met die westerse en Bisantynse tradisies – die "Fees van die geboorte en goddelike openbaring van ons Heer Jesus Christus" op 6 Januarie. Met dié fees word ook die doop van Jesus in die Jordaanrivier herdenk en sodoende vasgehou aan die oorspronklike Christelike feesviering soos dit vanaf die 2de eeu tot die middel van die 4de eeu gehou is. Eers daarna is die geboorte en doop van Jesus om dogmatiese redes in die weste en in die Bisantynse ritus met twee verskillende feeste herdenk.[4]
Geskiedkundige ontwikkeling wysig
Die vroeë Christengemeenskap het 'n onderskeiding gemaak tussen Jesus van Nasaret se geboortedatum en die liturgiese viering van dié gebeurtenis. Gedurende die eerste twee eeue van die Christelike geskiedenis was die Kerkvaders dikwels gekant teen enige herdenking van die geboortedae van martelaars, insluitende dié van Jesus van Nasaret, aangesien dié soort feesvieringe as heidense praktyke beskou is. In plaas daarvan is gelowiges aangemoedig om heiliges en martelaars op die datum van hul martelaarsdood te herdenk wat, vanuit die oogpunt van die Kerk, as hul ware geboortedag beskou is.[5]
Die Nuwe Testament bied geen leidraad oor Jesus se geboortedatum nie. Volgens historiese oorlewerings is 25 Desember in 221 deur die Christelike geskiedskrywer Sextus Julius Africanus (omstreeks 180–250) as Jesus se geboortedatum vasgestel en dié datum later algemeen aanvaar. Moontlik het 'n gewilde nie-Christelike Romeinse feesdag, Dies solis invicti nati ("Dag van die geboorte van die onoorwinlike Son"), wat op dieselfde datum dwarsoor die Romeinse Ryk gevier is, 'n rol by dié keuse gespeel – óf om 'n Christelike gedaante aan dié feesdag te gee, óf om gebruik te maak van dié fees se religieuse betekenis.
Met die Dies solis invicti nati is immers die wintersonstilstand as die simbool van die herlewing van die son, die verdrywing van die winter en die hergeboorte van lente en somer gevier. Nadat dié datum deur Christelike gemeenskappe algemeen as die geboortedatum van hul Verlosser erken is, het sommige Christelike skrywers begin om die hergeboorte van die son en die geboorte van God se seun gelyk te stel aan mekaar. Dit was 'n ongewone stap vir die vroeë Christelike kerk, wat hom steeds van enige heidense ritueel of geloof gedistansieer het, om juis die datum van 'n heidense feesdag vir die herdenking van Jesus se geboorte te aanvaar.
Eerder as om te poog om die gewilde heidense feeste te onderdruk, het Pous Gregorius I Christelike sendelinge toegelaat om aan hulle 'n Christelike herinterpretasie te verleen, terwyl hulle die verwante gebruike toegelaat het om voort te bestaan met min of sonder enige verandering.
'n Tweede siening oor die keuse van 25 Desember as Jesus se geboortedatum verwys na die tradisionele beskouing waarvolgens die skepping op die dag van die lentenagewening plaasgevind het. Die vierde skeppingsdag, waarop God die liggewende hemelliggame geskep het, word as die dag van die ontvangenis van Jesus beskou (25 Maart). Sodoende val sy geboortedatum – nege maande later – op 25 Desember. Christene het die geboorte van hul Verlosser eeue lank saam met sy doop in die Jordaanrivier herdenk en dus op 6 Januarie gevier.
Vanaf die 9de eeu is Kersfees met 'n besondere liturgie gevier, alhoewel die fees by verre nie dieselfde godsdienstige betekenis gekry het soos Goeie Vrydag of Pase nie. Rooms-Katolieke gemeentes vier die eerste Kersmis om middernag, terwyl in Protestantse kerkgemeentes kerkdienste by kerslig laat saans op 24 Desember gewild geraak het. Veral in Anglikaanse gemeentes word besondere kerkdienste gevier waarna as lessons and carols verwys word. Hierby hoor gemeentelede skriflesings wat die verlossingsgeskiedenis vanaf die val van Adam en Eva in die tuin van Eden tot die koms van Christus behandel en sing tussendeur kersliedere. Dié soort kerkdiens is oorspronklik deur die aartsbiskop van Kantelberg, Edward White Benson (1829–1893), aan die Universiteit van Cambridge ingevoer.
Die meeste gebruike rondom Kersfees het eers in die laaste paar eeue gewild geraak en het geen teologiese of liturgiese wortels nie. In sy werk Das Narrenschiff, wat in 1494 gepubliseer is, verwys die Straatsburgse Renaissance-humanis Sebastian Brant (1457–1521) na denneboomtakke wat as Kersversierings gebruik is. Min is bekend oor die oorsprong van die Kersboom; historiese bronne verwys eweneens na Straatsburg waar dennebome vanaf 1605 met appels versier is. 'n Silesiese hertogin betuig die gebruik van kerse vir sulke bome in 1611.
Denneboomtakke is eweneens gebruik vir die maak van adventskranse, 'n tradisie wat sy oorsprong in die 19de eeuse Noord-Duitsland het, maar eers ná die Eerste Wêreldoorlog algemeen ingeburger geraak het.[6] Sy oorspronge strek moontlik verder terug tot die Middeleeue toe in die donker maande van die jaar winterkranse (sonder betrekking tot Kersfees) as sinnebeeld vir die son en sy wederkoms in die lente gevleg is.[7] Oorspronklik is 24 kerse aangesteek wat die 24 dae van Kersfees (gereken vanaf 1 Desember) versinnebeeld het. Om praktiese redes is die getal kerse later verminder tot slegs vier wat die vier Sondae van die Adventseisoen gesimboliseer het.
Nou verwant aan die adventskrans-tradisie is die adventskalender met 24 deurtjies of ander openinge, waarvan een op elke dag vanaf 1 Desember geopen word om die dae tot by Kersfees maklik te kan aftel. Die kalendertradisie het sy oorsprong in die 19de eeu toe in Duitse Protestantse gesinne in Desember elke dag tot Kersdag 'n godsdienstige beeld opgehang is. 'n Meer eenvoudige manier was om 24 krytstrepies op 'n deur te sit wat deur kinders een na die ander verwyder is. Die oudste selfgemaakte adventskalender met deurtjies dateer van 1851, maar eers vanaf die vroeë 20ste eeu het die eerste gedrukte adventskalenders hul verskyning gemaak. Sedert die laat 1950's het kommersieel vervaardigde kalenders gewild geraak wat met 24 sjokoladestukke gevul word.[8]
Voorbereidinge vir die Kersfees het gaandeweg omvattender geword, en al is daar oorspronklik 'n liturgiese onderskeiding tussen die adventseisoen en Kersfees gemaak, het die twee vieringe eens geword. So word Kersbome intussen al weke voor Kersdag in tuine en op openbare pleine geplaas.
Teen die einde van die 18de eeu het die ruil van geskenke in familiekringe ingeburger geraak. Dié gebruik het wél 'n teologiese basis in die Bybelse verhaal van wyse manne uit die Ooste wat in Jerusalem aangekom het om hulde aan die Christuskind te wys (Matteus 2:1-2). Feesvieringe rondom die geboorte van Jesus is sodoende verbind met die gee van geskenke.
Die vroegste historiese bronne in verband met dié tradisie dateer uit die 15de eeu. Die ruil van geskenke het egter ook die indruk gewek dat die fees eerder wêreldik van aard was en dat familielede en vriende sentraal gestaan het in dié soort vieringe. Dit was een van die redes hoekom Puriteine in Ou en Nieu-Engeland streng gekant was teen die erkenning van Kersfees as 'n Christelike feesdag en die waarneming daarvan verbied het. Gereformeerde kerke het aanvanklik dieselfde standpunt ingeneem en geen liturgiese tradisies rondom Kersfees ontwikkel nie. Eers later is in baie gevalle Lutherse of geünieerde tradisies oorgeneem.
Protestantse Hervorming en Kersfeestradisies wysig
Protestantse kerkhervormers het dikwels krities gestaan teenoor die viering van sekere kerklike feesdae wat as "Rooms-Katoliek" bestempel is. So het ook Kersfeestradisies omstrede geraak. Martin Luther het sekere feesdae, insluitende Kersfees, erken en hul viering toegestaan, terwyl ander hervormers, onder wie Johannes Calvyn en John Knox, hulle beperk het tot feesdae wat uitdruklik in die Bybelse konteks voorgeskryf is.
In Genève, teen die middel van die 16de eeu een van die mees vooraanstaande sentrums van die Protestantse Hervorming, is alle kerklike feesdae nog voor Calvyn se aankoms daar afgeskaf. Nadat Calvyn tydelik uit die stad verban is, het die stadsraad die viering van enkele feesdae goedgekeur, terwyl Protestantse predikante die praktyk steeds afgekeur het.
In Skotland het die plaaslike Protestantse kerk 'n sterk standpunt teen Kersfeesvierings ingeneem – 'n houding wat in 1560 en nog eens in 1566 bekragtig is. Die Tweede Helvetiese Belydenis (Confessio Helvetica posterior) van 1566 het die amptelike viering van Kersfees deur die Kerk erken. Die meeste gereformeerde kerke op die Europese vasteland het hierdie belydenis oorgeneem, insluitende die positiewe houding teenoor kerklike Kersfeesvierings. Die Presbiteriaanse Kerk in Skotland het die kerklike waarneming van Kersfees egter verwerp en die gebrek aan enige Bybelse verwysing na 25 Desember as Jesus van Nasaret se geboortedatum as rede aangevoer.[9]
Toe Oliver Cromwell as 1ste Lord Protector in 1645 'n nie-monargiese bedeling in Engeland gevestig het, die sogenaamde Gemenebes van Engeland, het, is Kersfeesvierings amptelik afgeskaf as deel van 'n Puriteinse poging om die land van morele verval te verlos. Die verbod was egter ongewild en toe Charles II van Engeland in sy troon herstel is, het hy die fees weer ingestel.
Die teologiese debat oor die waarneming van Kersfees is deur Puriteine en Presbiterianers ook in die Noord-Amerikaanse kolonies voortgesit. In kolonies, waar die Anglikaanse Kerk as amptelike godsdiens erken is, is Kersfees gevier, veral in die Suide. Dit was nie die geval in Nieu-Engeland nie waar Puriteinse strominge oorheers het. Die Pelgrimvaders, 'n groep Puriteinse Engelse separatiste wat hulle om godsdienstige redes in 1620 in Noord-Amerika gevestig het, het krities gestaan teenoor Kersfeesvierings. Die vier van Kersfees is op plekke selfs verban, soos tussen 1659 en 1681 in Boston waar dié verbod afgedwing is deur die oplegging van 'n 5 sjieling-boete.
Die bewoners van die Jamestown-nedersetting het egter die fees vrylik gevier. Kersfees se gewildheid in Amerika het na die Amerikaanse Rewolusie afgeneem, aangesien dit as 'n Engelse gebruik gesien is. Kersfees is in die Verenigde State eers op 26 Junie 1870 as 'n federale vakansiedag verklaar.
Presbiterianers het Kersfees hoegenaamd nie erken as kerklike fees, onafhanklik van hulle woonplek.
Vandag beskou enkele Christelike gemeenskappe, soos Jehovah se Getuies, sommige Puriteinse groepe en behoudende fundamentalistiese kerke, Kersfees as 'n heidense vakansie wat nie deur die Bybel voorgeskryf word nie, en vier dit dus nie.
Gebruike en vieringe wysig
Sekulêre gebruike wysig
Kersvader en ander geskenkbringers wysig
Die gee van presente is 'n byna universele deel van Kersfeesvierings. Die begrip van 'n mitiese figuur wat geskenke bring vir die kinders, kom van Sint Nikolaas, 'n goedhartige biskop uit die 4de eeu in Klein-Asië. Die Nederlanders het 'n geskenkbringende Sint Nikolaas rondom sy feesdag op 6 Desember geskoei.
In Noord-Amerika het Engelse en Franse koloniste verskeie aspekte van hierdie fees aangeneem in hul Kersfeesviering, en Sinterklaas het Santa Claus in Engels- en Père Noël in Franssprekende gebiede geword. In die Anglo-Amerikaanse tradisie kom hierdie joviale persoon op 'n slee aan wat deur rendiere gesleep word, klim teen huise se skoorstene af, laat presente vir die kinders agter, en eet dan ook die kos wat vir hom agtergelaat word. Hy spandeer die res van die jaar dan met die maak van geskenke en hou boek oor die kinders se gedrag.
In sommige kulture word Kersvader vergesel deur 'n handlanger genaamd Rupert, of Swarte Piet. In sommige verhale werk elwe in 'n werkswinkel en maak geskenke; en in ander is Kersvader met Mevrou Claus getroud. In baie winkelsentrums in die westerse wêreld is daar dan ook oor kerstyd 'n Kersvader teenwoordig, vir wie kinders kan besoek en kan vra vir presente.
In baie lande laat kinders leë houers agter vir Kersvader om vol te maak met geskenke soos speelgoed, lekkergoed of vrugte. In die VSA hang kinders 'n kerskous by die kaggel op Oukersaand sodat Kersvader dit kan volmaak gedurende Oukersnag. In ander lande weer plaas kinders hulle leë skoene daar sodat Kersvader dit vir hulle kan volmaak en in die geval van Sint Nikolaas op 5 Desember. Die gee van geskenke word egter nie tot hierdie geskenkbringers beperk nie en vriende en familie gee ook aan mekaar geskenke.
Tyd vir geskenke wysig
In baie lande, bly Sint Nikolaasdag (6 Desember) die dag vir die gee van geskenke. In groot dele van Duitsland sit kinders hulle skoene op die vensterbanke op die nag van die 5de Desember en kry hulle dit dan vol lekkergoed en klein geskenke teen die volgende oggend. In plekke soos Nederland bly Kersfees steeds 'n godsdienstige vakansie. In Spanje en lande met soortgelyke tradisies word geskenke deur die wyse manne, fortuinvertellers en priesters van 'n heidense geloof op Driekoningedag, op die 6de Januarie, gebring.
Kerskaartjies wysig
Kerskaartjies is uiters gewild in die VSA en Europa, en vorm dikwels 'n manier vir mense om verhoudings met vriende, verlangse familie en besigheidsvennote te onderhou. Baie gesinne sluit 'n jaarlikse gesinsfoto by die kaartjie in en/of 'n familienuusbrief wat die avonture en prestasies van die familielede tydens die afgelope jaar opsom.
Versierings wysig
Die versiering van 'n Kersboom met kersliggies en kersornamente en die versiering van die huis met kranse is algemene tradisies. In Noord-Amerika en tot 'n mindere mate in Europa is dit 'n tradisie om die buitekant van die huise met ligte te versier.
Munisipale owerhede borg dikwels ook die versieringe en hang kersbaniere of -ligte op die straatligte, of plaas Kersbome in die dorpsplein.
Sosiale aspekte en vermaak wysig
In baie lande hou besighede, skole en gemeenskappe kerspartytjies en danse. Hierdie geleenthede vind dikwels etlike weke voor Kersdag plaas. Sommige groepe hou konserte waar die geboorte van Jesus Christus uitgebeeld word. Ander het weer die tradisie om van huis tot huis deur die buurt te loop en kersliedere te sing. In ander gevalle word die welwillendheid tot die mens gevier deur die verrigting van gemeenskapsdiens.
Op Kersdag word spesiale disse dikwels voorgesit, waarvoor elke land dikwels sy eie tradisionele resepte het.
In Suid-Afrika val Kersfees oor die somervakansie van skole en universiteite. Baie mense spandeer dus Kersfees by die kus, vakansie-oorde en/of familie.
Godsdienstige gebruike en vieringe wysig
Die godsdienstige vieringe begin met die Advent, die afwagting op die geboorte van Christus, vier weke voor Kersfees en word gevier deur spesiale kerkdienste. Adventdienste sluit dikwels kersliedere in. Reg voor Kersfees hou baie kerke spesiale kersdienste waar Christelike gesange en kersliedere gesing word. Op Oukersaand en Kersfeesdag word soms spesiale dienste gehou wat die middernagmis en die geboortemis, of soortgelyke diens, kan insluit.
Sien ook wysig
- Kersliedjies in Afrikaans
- Lys van openbare vakansiedae in Suid-Afrika
- Chanoeka, Joodse eweknie
- Diwali, Hindoeïstiese eweknie
- Mawlid an-Nabi, Islamitiese eweknie
Verwysings wysig
- ↑ (nl) Kerst (Feest Van Christus' geboorte).
- ↑ (en) whychristmas.com: Christmas in Japan. Besoek op 25 Oktober 2017
- ↑ (de) Pröse, Tim: Weihnachtsgeschichte. Die Geburt Christi aus heutiger Sicht: von Magiern, Ausgestoßenen und einer Geliebten. In: FOCUS nommer 52, 22 Desember 2007, bl. 108-109
- ↑ (de) HayFM – Voice of Armenians: Warum wir Armenier Weihnachten am 6. Januar feiern Geargiveer 5 Maart 2016 op Wayback Machine
- ↑ (en) Encyclopædia Britannica: Christmas
- ↑ (de) www.weihnachtsseiten.de: Adventskranz. Besoek op 26 Desember 2015
- ↑ (de) focus.de, 28 November 2014: Vor 175 Jahren strahlte der erste Adventskranz. Besoek op 26 Desember 2015
- ↑ (de) www.weihnachtsseiten.de: Adventskalender. Besoek op 26 Desember 2015
- ↑ (en) Presbyterian Heritage Center: Celebrating Christmas. Besoek op 25 Oktober 2017
Bronne wysig
- 1908 Katolieke Ensiklopedie-artikel oor Kersfees
- Talley, Thomas J. (1986). The Origins of the Liturgical Year
Eksterne skakels wysig
| Wikimedia Commons bevat media in verband met Kersfees. |
| Sien Kersfees in Wiktionary, die vrye woordeboek. |
- Joelfees
- Ensiklopediese inligting
- Geskiedenis
- History.com: History of Christmas
- Two Christmas stories: An analysis of New Testament narratives
- Die gebruik om Kersfees met ligte te vier
- "Calculating Christmas" by William J. Tighe
- Kersfees dwarsoor die wêreld
- Kersfees in Noorweë
- Kersfees in Japan Geargiveer 7 Oktober 2012 op Wayback Machine
- Kersklok
- Kersboom