Mag (sosiale wetenskappe)
Volgens sosioloog Max Weber is mag die vermoë van individue of groepe om hul wil op ander persone, groepe of sake op te lê, moontlik teen die wense of belange van die ander. Dit onderskei ditself van gesag omdat gesag wettig is. Daarbenewens is daar gedefinieerde mag. Dit bepaal watter betekenis aan 'n verskynsel gegee word.
'n Magsverhouding is asimmetries, maar kan verander, soos met ekonomiese mag waar ander verskaffers en kopers op die mark gevind word, solank dit die perfekte mark nader. Met politieke mag kan daar 'n oorheersing wees wat nie vermy kan word nie. Ander vorme is kulturele mag en sosiale mag. Daar kan ook mag wees binne persoonlike verhoudings, selfs binne liefdesverhoudings of anargistiese bewegings.
Mag kan op 'n fisiese, ekonomiese, ideologiese, verstandelike of verhoudings wyse uitgeoefen word. Daar is verskeie meganismes om mag te beperk. In die politiek kan dit gedoen word deur demokratisering; in die ekonomie, deur regulering.
Sosiale sielkunde wysig
Sosiale sielkunde onderskei mag volgens hoe die maghebende persoon die mag verkry.[1] Die eerste vorm is mag ingevloge die posisie wat die persoon beklee. Hier sorg die funksie van 'n persoon vir sy gesag. Dit impliseer dat as 'n persoon sy funksie verloor, hy/sy gesag verloor. Verwysingsmag is 'n tweede vorm van mag. Mense stem hul gedrag af op hoe iemand bewonder word. Daardie persoon bekom sy/haar mag deur charisma of uit identifikasie. Hierdie mag is gebaseer op emosie. Die heerser kry absolute mag daarmee. Derdens is daar kundigheid. Dit gaan oor toegewysde of verdiende mag. Hierdie vorm van mag is gebaseer op feite. 'n Vierde vorm is mag deur inligting. As iemand bewys dat 'n versekeringspolis beter is as 'n ander, dan sal dit in ag geneem word. Hierdie vorm van mag verskil van kundigheid omdat dit heeltemal onafhanklik is van die persoon wat die inligting verskaf. Die laaste vorm is die mag deur middele of hulpbronne. Dit is die geval wanneer mense van iemand afhanklik is om iets te doen. Wanneer 'n persoon hulpbronne benodig om 'n doel te bereik, het elkeen wat die hulpbronne het, mag oor die ander.
Michel Foucault wysig
Michel Foucault het hom ook breedvoerig met mag besig gehou. In boeke soos Surveiller et punir: Naissance de la prison (1975) en Histoire de la sexualité I: La volonté de savoir (1976), het hy hom uitgespreek teen idees oor magsopvattings en 'n alternatief voorgestel. Histories word magontledings begin met die uitsluing van somiges (soos kranksinniges of gevangenes) of seksualiteit. Foucault noem dit die "onderdrukkinghipotese": mag sluit uit , verbied en sensureer. Volgens Foucault kan hierdie visie nooit mag ten volle verstaan nie.
Die onderdrukkinghipotese wysig
Die klassieke ontledings van hoe mag omgaan met (onder andere) seksuele begeertes is negatief: dit verbied, weier of blokkeer. Die mag sê wat nie toegelaat word nie. Dit word verstaan as 'n wet: mag verbied toelating en verbod. Daardie mag het 'n drievoudige taak: dit verklaar dat iets nie toegelaat word nie, verseker dat dit nie bespreek word nie en nie ontken word nie. Dit word gedoen op alle vlakke; van verhoudings tussen twee mense tot die hele sosiale stelsel. Hoogstens verskil dit kwantitatief tussen vlakke en instellings. "Dit is 'n mag wat slegs die krag het van die negatiewe aan sy kant het, die mag om nee te sê, nie in staat is om ditself te produseer nie, slegs grense te postuleer, dit is hoofsaaklik 'n anti-energie ...Dit is nie in staat om iets anders te doen as dit wat oorheers word nie, en dit maak dit onmoontlik om enigiets te doen behalwe dit wat hierdie mag toelaat om te doen."[2]
Foucault wil die teenoorgestelde verdedig, mag wat positief optree. Hy wil egter nie net sê dat die negatiewe analise verkeerd (of eensydig) is nie, maar ook om te verduidelik hoekom mag so dikwels beskryf word in die vorm van die onderdrukkingshipotese of via die "regverdige magmodel". Hy gee hiervoor twee verduidelikings: aan die een kant is hierdie visie aanloklik omdat die magshebbers soos die staat en die monargie op hierdie manier self gereeld mag so geformuleer het. Mag is deur hulle gesien as die oplegging van die wet teen hul onderdane en hul te verbied en hulle sekere dinge toe te laat. Foucault noem hierdie magteorie die soewereiniteitsteorie. Daar is egter volgens Foucault 'n tweede rede waarom mag as onderdrukking beskou word. Dit is omdat die moderne vorme van mag staatmaak op 'n mate van onsigbaarheid. Net deur ditself voort te sit deur 'mag deur die wet', bly die meer moderne vorms van mag weggesteek.
Die produktiewe mag wysig
Dit is belangrik vir Foucault dat hy nie 'n magteorie beoog het wat die essensie van mag sal openbaar nie. Sy doelwit is nie soseer om 'n 'teorie' van mag te kry nie, maar eerder 'n "analise"'[3]. Dit gaan dus nie oor die vraag: "Wat is mag nie?" Maar eerder "Hoe werk mag?"? In Foucault se werk verander sy siening van mag. In Surveiller et punir fokus hy op mag as 'n 'dissipline'. Vroeër straf mense deur tekens op die liggaam van die veroordeeldes te plaas (marteling, brandmerke, ...) omdat die krimineel die soewereiniteit van die heerser oortree het.
Met die straf kom die heerser in volle sig, byvoorbeeld deur middel van openbare teregstellings. Foucault sien vanaf die 17de eeu die dissipline-samelewing; straf fokus op die dissipline van die liggaam. Dit gaan oor die ontdekking dat mens die liggaam as iets produktief kan gebruik. Straf beoog om die veroordeelde persoon te verbeter en aan te pas. Deur instansies soos die skool, die tronk en die fabriek, is die liggame gedissiplineer om gehoorsaam aan die samelewing deel te neem.
Sentraal is die ontdekking van die 'panopticon'. Die rolle tussen die mag en die veroordeelde word omgekeer; terwyl die heerser in die verlede die een was wat sigbaar is as hy straf, word die mag nou onsigbaar en permanent. Die veroordeelde persoon daarenteen wat in die verlede net onsigbaar was (deur hom in 'n vergeetput te gooi), word nou heeltemal sigbaar. Daar ontstaan alle soorte menswetenskappe wat hulself toelê op die beskrywing van sy toestand.
In sy Histoire de la sexualite voeg Foucault 'n nuwe dimensie daaraan toe. Volgens hom het 'n tweede reeks strategieë om mag uit te oefen, in die 18de eeu ontstaan, naamlik biopolitiek. Biopolitiek is 'n vorm van mag wat oor die hele spesie uitgeoefen word: die bevolking. Deur wetenskap soos statistiek en demografie word dit moontlik om kennis te verkry van en om mag uit te oefen op bevolkings. Mens bring so die lewens van die mense binne die mag: die mag probeer om die geboortesyfer en die aantal huwelike te beïnvloed. Die kombinasie van biopolitiek en dissipline karakteriseer Foucault as 'n bio-mag. Seksuele voortplanting is sentraal: dit bevat individuele en gedissiplineerde gedrag en die oorlewing van die bevolking.
Sien ook wysig
Verwysings wysig
Notas wysig
| Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal. |
