Marxisme

Marxisme is die teoretiese grondslag vir moderne kommunisme, gebaseer op die ideë en denkbeelde van Karl Marx en Friedrich Engels.

Marxisme is meestal op die ideë van die 19de eeuse filosoof Karl Marx gebaseer.

Hierdie ideë en denkbeelde is op drie groot ideologiese strominge van die 19de eeu gestoel: Duitse filosofie (veral die dialektiek van Hegel), klassieke Engelse politieke ekonomie en Franse sosialisme in kombinasie met Franse rewolusionêre doktrines. Uit hierdie strominge het Marx en Engels 'n moderne "wetenskaplike sosialisme" gedistilleer.

Teorie

Volgens Marx se opvatting van die menslike geskiedenis verloop dit in stadia. Die stadia word in die eerste plek deur die gangbare ekonomiese stelsel (die onderbou) gekenmerk, en in die tweede plek deur opvattings, ideë, kultuur en sulks (die bobou). Verskillende samelewings deurloop die stadia in verskillende tempo's, maar wel in min of meer dieselfde volgorde. In elke stadium veroorsaak die ekonomiese stelsel spanninge tussen die verskillende maatskaplike klasse wat tot klassestryd en uiteindelik tot rewolusie lei.

In die tyd van Marx, die 19de eeu, was die gangbare ekonomiese stelsel die industriële kapitalisme met die klassieke liberalisme as ideologie. Dit het na die Industriële Revolusie ('n ekonomiese verandering) en die Franse rewolusie ('n ideologiese verandering) ontstaan. Die industriële rewolusie het 'n nuwe klassemaatskap geskep, waar die heersende klasse nie meer die adel was nie, maar die burgery (bourgeoisie), die ou middelklasse, wat die produksiemiddele (fabrieke) in besit gehad het. Daarteenoor het die proletariaat, die klasse van besitlose arbeiders, gestaan, wat (by gebrek aan produksiemiddele) gedwing was om hul arbeid te verkoop om aan die lewe te bly, en so deur die burgery uitgebuit is. (Die plek van die boer in hierdie stelsel was jarelang 'n strydpunt binne marxisme, die sogenaamde Agrarfrage.)

Die teenstellings binne kapitalisme sou hierdie stelsel uiteindelik onvolhoubaar maak. Die uitgebuite arbeidersklasse moes volgens Marx in opstand gekom het teen die kapitaalbesitters. Hierdie opstand sou die einde van kapitalisme en liberale demokrasie inlui, wat plek sou maak vir 'n sosialistiese samelewing. In die sosialistiese periode sou die staat tot 'n diktatuur van die proletariaat omgevorm word, waarin die (politieke) rolle van beide klasse omgedraai sou word. Uiteindelik sou dit tot nog 'n ander maatskaplike stadium gelei het, naamlik kommunisme.

Die woorde sosialisme en kommunisme het voor die teorievorming van Marx en Engels reeds bestaan. Die spesifieke betekenis wat aan hierdie terme binne marxisme gegee word, is nie noodwendig die enigste moontlike betekenis nie.

Strominge binne marxisme

Binne marxisme is verskillende strominge aan te dui, waaronder marxisme-leninisme, trotskyȉsme, stalinisme, Juche, maoïsme en neomarxisme. Hierdie strominge word deur subtiele en vae nuanse en ideologiese verfynings onderskei.

Praktyk

Marxisme het onder andere Vladimir Lenin tot die inisiëring van die eerste "proletariese rewolusie" in die geskiedenis geïnspireer, die Russiese Rewolusie (1917). Daarmee het Rusland die eerste "diktatuur van die proletariaat" en die eerste sosialistiese staat geword (sosialisties in die betekenis wat Marx daaraan gegee het).

Ook die Chinese Burgeroorlog van 1949, die Kubaanse rewolusie en verskeie rewolusies in Suid-Amerika is in die naam van marxisme gepleeg.

Die gevolge van marxisme

Oos-Duitse banknoot ter waarde van 100 Mark

Marxisme het 'n groot invloed op die ontwikkelende wêreldwye arbeidersbeweging gehad. Marx het met 'n sekere minagting op die voer van loonstryd as doel op sigself neergesien, omdat hy van oordeel was dat dit die aandag van die uiteindelike Groot Rewolusie sou kon aflei. Hy was egter pragmaties genoeg (byvoorbeeld in die boek "Loon, prys en wins") om vakbondsaktiwiteite aan te beveel as middel om die arbeiders tot organisasie te beweeg en ook om tot die stryd vir die algemene kiesreg oor te gaan as middel om politieke mag te ontwikkel.

Marx se teorieë was 'n stimulant vir die opkomende arbeidersbeweging gewees, maar oor die vraag hoe groot sy bydrae aan die hervorminge binne kapitalisme was, wat in die meeste ekonomies ontwikkelde lande tot 'n beter lewenspeil vir die loonarbeiders gelei het, en tot meer politieke invloed en regte (onder andere maatskaplike sekerheid), kan op uiteenlopende wyse geoordeel word. Dit is duidelik dat Marx se maksimalistiese idee van 'n Groot Proletariese Rewolusie die arbeidersbeweging ook wel gereeld in die weg gesit het, deurdat dit tot diepgaande twiste tussen sosiaal-demokrate en vakbondmilitantes gelei het wat eintlik wel tevrede was met hervorminge binne die "kapitalistiese stelsel" (en wat deur hul teenstanders "revisioniste" genoem is) en hul maksimalistiese teenstanders, wat tevrede was met niks minder as die volledige onderwerping van die "burgerlike samelewing" nie.

In Rusland het Wladimir Lenin die teorieë van Marx gebruik as grondslag vir sy eie rewolusionêre ideë, wat via die Russiese Rewolusie (1917) tot die ontstaan van die Sowjetunie gelei het. In die Sowjetunie het dit 'n dogma geword dat die Leninistiese interpretasie van die Leer van Marx die enigste juistheid was, maar dit is te betwyfel of Marx in alle opsigte met die handelwyse van Lenin en sy trawante dit eens sou wees.

Marx het die idee gehad dat die rewolusie eerste in enkele van die mees hoogs-ontwikkelde industriële lande (Engeland, Frankryk, Duitsland of die Verenigde State) sou uitbreek. Oor die algemeen het hy geen hoë dunk van die rewolusionêre potensieel in Rusland gehad nie, al het hy in sy latere jare wel belangstelling aan die dag gelê vir rewolusionêre strominge in die tsareryk. Hy het egter verwag dat vir 'n eg voldrae sosialisme, 'n internasionale rewolusie nodig sou wees, wat ten minste die belangrikste kapitalistiese sentra sou omvat.

Marx het ook die gedagte te kenne gegee dat die rewolusie miskien op nie-gewelddadige wyse plaas sou kon vind, byvoorbeeld in Engeland, waar 'n groot deel van die arbeiders teen die einde van die 19de eeu al kiesreg gehad het. Daar sou dit nie uitgesluit wees dat die saak van die proletariaat via die stembus kon triomfeer nie.

Marx was in sy ideë gewoonlik minder reguit as heelwat van sy volgelinge. Beroemd is sy uitspraak "Ek is in geen geval 'n Marxis nie".

Sien ook

• Marxistiese teorie van internasionale betrekkinge

Verdere leeswerk

• Bourne, Peter G. (1986). Fidel: A Biography of Fidel Castro. New York: Dodd, Mead & Company.
• Callinicos, Alex (2010) [1983]. The Revolutionary Ideas of Karl Marx. Bloomsbury, London: Bookmarks. ISBN 978-1-905192-68-7.
• Castro, Fidel; Ramonet, Ignacio (interviewer) (2009). My Life: A Spoken Autobiography. New York: Scribner. ISBN 978-1-4165-6233-7. {{cite book}}: |first2= has generic name (hulp)
• Coltman, Leycester (2003). The Real Fidel Castro. New Haven and London: Yale University Press. ISBN 978-0-300-10760-9.
• Green, Sally (1981). Prehistorian: A Biography of V. Gordon Childe. Bradford-on-Avon, Wiltshire: Moonraker Press. ISBN 0-239-00206-7.
• Lenin, Vladimir (1967) [1913]. Karl Marx: A Brief Biographical Sketch with an Exposition of Marxism. Peking: Foreign Languages Press. Besoek op 17 Junie 2014. {{cite book}}: Cite has empty unknown parameter: |nopp= (hulp)
• Marx, Karl (1849). Wage Labour and Capital. Germany: Neue Rheinische Zeitung. Besoek op 17 Junie 2014. {{cite book}}: Cite has empty unknown parameter: |nopp= (hulp)
• Trigger, Bruce G. (2007). A History of Archaeological Thought (2nd uitg.). New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-60049-1. {{cite book}}: Cite has empty unknown parameter: |nopp= (hulp)

• Avineri, Shlomo (1968). The Social and Political Thought of Karl Marx. Cambridge University Press.
• Dahrendorf, Ralf (1959). Class and Class Conflict in Industrial Society. Stanford, CA: Stanford University Press.
• Jon Elster, An Introduction to Karl Marx. Cambridge, England, 1986.
• Michael Evans, Karl Marx. London, 1975.
• Stefan Gandler, Critical Marxism in Mexico: Adolfo Sánchez Vázquez and Bolívar Echeverría, Leiden/Boston, Brill Academic Press, 2015. 467 pages. ISBN 978-90-04-22428-5.
• Kołakowski, Leszek (1976). Main Currents of Marxism. Oxford University Press.
• Parkes, Henry Bamford (1939). Marxism: An Autopsy. Boston: Houghton Mifflin.
• "Marxism". Concise Encyclopedia of Economics (2nd). (2008). Ed. David R. Henderson (.). Library of Economics and Liberty. 

• Robinson, Cedric J.: Black Marxism: The Making of the Black Radical Tradition, 1983, Reissue: Univ North Carolina Press, 2000
• Rummel, R.J. (1977) Conflict In Perspective Chap. 5 Marxism, Class Conflict, and the Conflict Helix
• Screpanti, E; S. Zamagna (1993). An Outline of the History of Economic Thought.
• Shenfield, S.D. Vladislav Bugera: Portrait of a Post-Marxist Thinker
• McLellan, David (2007). Marxism After Marx. Basingstoke: Palgrave Macmillan).

Bronne

• Ernest Mandel, Inleiding in de marxistiese ekonomie. Nijmegen: SUN, 1974.
• Karl Marx en Friedrich Engels, Manifest van de Communistische Partij. 1848.

Eksterne skakels

• Lesings op Moderne Europese Intellektuele Geskiedenis. Lesing 24: Die Era van Ideologieë (2): Nabetragtinge op Karl Marx (en)
• Marxistiese internetargief. 'n Oorsig van die werke van Karl Marx en Friedrich Engels in Nederlands. (nl)
• Marxisme.net. 'n Nederlandstalige marxistiese webwerf, insluitende aktuele artikels van hedendaagse marxiste. Geargiveer 6 April 2005 op Wayback Machine (nl)