Max Sonnenberg (Kaiserslautern, Palts, 3 Mei 1879Muizenberg, Kaapland, 28 Oktober 1955) was ’n sakeman, politikus en Joodse gemeenskapsleier.

Max Sonnenberg.

Herkoms en lewe op Vryburg wysig

Sonnenberg was die enigste seun van Louis Sonnenberg en sy vrou, Mathilde Strauss. Twee van sy Sonnenberg-ooms, Charles en Isaac (Ikey), het in 1867 na die vroeë diamantdelwery in Griekwaland-Wes geëmigreer en het Sonnenberg se vader, ’n onderwyser, en sy gesin oorreed om in 1891 hul voorbeeld te volg. Charles is reeds in 1896 verkies tot die Kaapse Wetgewer. Louis se gesin het eers op die nedersetting Madibogo gewoon waar hy ’n tak van S. Solomon & Co en ’n tweevertrekhotel bestuur het. Hulle het later op Vryburg gevestig, waar Sonnenberg se vader 'n winkel gehad het. Ná 'n tydperk as rondreisende handelaar langs die spoorlyn wat toe in aanbou was deur Betsjoeanaland na Rhodesië, het Sonnenberg in 1898 'n kruidenierswinkel in Bulawayo geopen.

Ná die Tweede Vryheidsoorlog (1899-1902) het hy na Vryburg teruggekeer, waar hy as boer en handelaar vooruitgegaan en burgemeester van die dorp geword (1919–'20) het nadat hy in 1912 tot die dorpsraad verkies is. Hy was ook 'n stigter van Bechuanaland Dairies, wat later deur die Royal Dairy Ltd. oorgeneem is. Hy het die staat oorreed om £40 000 vir die bou van ’n opgaardam te voorsien om die dorp se chroniese tekort aan water te oorkom. Tydens die 1918-griepepidemie het hy geld bygedra om die Vryburgse hospitaal van toerusting te voorsien, waarvoor hy later onverwags vergoed is en ’n sopkombuis opgerig het, wat hy en sy vrou amper eiehandig bedryf het.

In Kaapstad wysig

In 1920 het Sonnenberg na Kaapstad verhuis waar hy die volgende jaar voorsitter van die Kaapse Kamer van Nywerhede geword en vervolgens 'n aantal belangrike ondernemings gestig het. In 1931 het hy Woolworths (Edms.) Beperk, een van Suid-Afrika se vroegste en suksesvolste kettingwinkels, gestig en tot sy dood voorsitter en hoofbestuurder daarvan gebly.[1] Sy vriend Eli Susman het by hom aangesluit en die winkels in Transvaal bestuur. Sy seun, Richard, wat later goewerneur van die Universiteit van Tel Aviv was, het sy vader se pos as voorsitter van Woolworths oorgeneem en ’n ooreenkoms met die Britse kettingwinkel Marks & Spencer aangegaan waardeur Woolworths se reeks handelsware aansienlik uitgebrei is. (Volgens ’n ander bron was dit Max Sonnenberg wat ooreenkoms in 1947 gesluit het.)

Openbare diens wysig

Sonnenberg het 'n lang en voortreflike loopbaan in die openbare lewe gehad: Van 1919 tot 1921 het hy Betsjoeanaland in die Volksraad verteenwoordig as lid van die Suid-Afrikaanse Party; daarna (1925-'38) was hy lid van die Kaapse provinsiale raad. In 1938 het hy na die Volksraad teruggekeer as die Verenigde Party-lid vir die kiesafdeling Suid-Skiereiland en die setel tot 1949, behou toe hy hom aan die aktiewe politiek onttrek het. Gedurende hierdie tweede fase van sy parlementêre loopbaan het Sonnenberg hom hoofsaaklik met handels- en nywerheidsaangeleenthede besig gebou. Hy was voorsitter van 'n gekose komitee waarvan die voorstel aanvaar is dat die sentrale regering die beheer oor vissery oorneem van die provinsiale owerhede.

Nadat hy hom in Muizenberg gevestig en 'n kiesafdeling aan die kus begin verteenwoordig het, het Sonnenberg se groot belangstelling in die see ontwikkel en baie gedoen om die vissers in Valsbaai te help. Hy was lid van 'n parlementêre kommissie wat die stigting van 'n seevaartkollege oorweeg het en het 'n groot bedrag geld aangebied vir die stigting van so 'n kollege. Niks het egter van hierdie projek gekom nie.

Hulp aan die Jode wysig

 
Sonnenberg se outobiografie, The way I saw it, het postuum in 1957 verskyn.

Aangesien Sonnenberg erg bekommerd was oor die Nasionaal-Sosialistiese (Nazi-) aanslag op sy geloofsgenote in Sentraal-Europa het hy hom sterk beywer om etlike duisende Duits-Joodse vlugtelinge gedurende die dertigerjare na Suid-Afrika te laat kom en hulle hier op die been te help. Hy het ook sonder welslae onderhandelings met die Franse premier, Leon Blum, gevoer om Madagaskar as 'n toevlugsoord vir die slagoffers van Hitler se vervolging te gebruik. As ’n stoere Sionis het hy aktief deelgeneem aan pogings om geld in te samel om in lewensmiddele te voorsien vir die mense van Palestina en (later) Israel, en in die voorstad Tuine in Kaapstad het hy Rosecourt as klub en gemeenskapsentrum vir die Joodse jeug ingerig.

Sy outobiografie, The way I saw it, wat in 1957 postuum in Kaapstad verskyn het, bevat lewendige staaltjies oor Sonnenberg se vroeë loopbaan in Rhodesië en Betsjoeanaland (Botswana) en verstrek gegewens oor sy verhouding met politieke leiers soos genl. J.B.M. Hertzog, genl. J.C. Smuts en dr. D.F. Malan, en oor sy onvermoeide pogings om Nazi-invloed in Suid-Afrika te bekamp. Sonnenberg se groot bewondering vir Smuts het sy toppunt bereik met die stigting in 1949 van die Max Sonnenberg-universiteitstrust, waardeur nagraadse studie van Suid-Afrikaners van alle rasse deur Veldmaarskalk Smuts-beurse gefinansier word. Die Trust het sedertdien die Max Sonnenberg-leerstoel vir Marine-geowetenskap aan die Universiteit van Kaapstad tot stand gebring.

Gesinslewe wysig

Uit Sonnenberg se huwelik in 1906 met Lillie Isaacs (1887–1963), dogter van Samuel Isaacs van die Johannesburgse Beurs, is vyf kinders gebore: 'n seun Richard (gebore 1907) en vier dogters. Sy seun het hom as voorsitter van Woolworths opgevolg en dié pos jare lank beklee.

Bronne wysig

  • (en) Schamberger, Paul (red.). 2004. Jewish Life in the South African Country Communities, Volume II. Johannesburg: South African Friends of Beth Hatefutsoth.
  • (af) Beyers, C.J. (hoofred.). 1981. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel IV. Durban: Butterworth & Kie (Edms) Bpk.

Verwysings wysig

  1. (en) Die geskiedenis van Woolworths op sy webtuiste vertel. URL besoek op 13 November 2017.