Wikipedia

Orfeus

Legendariese musikant in die Griekse mitologie

Orfeus of Orpheus (Grieks: Ὀρφεύς) was ’n legendariese musikant, digter en profeet in die Griekse mitologie. Die belangrikste mites oor hom gaan oor sy vermoë om alle lewende dinge en selfs klippe met sy musiek te betower; sy poging om sy vrou, Eurudike, van die onderwêreld te bevry; en sy dood aan die hand van dié wat nie sy goddelike musiek kon hoor nie. As ’n oertipe van die geïnspireerde sanger is Orfeus een van die belangrikste figure wat gelei het tot die aanvaarding van die klassieke mitologie in die Westerse kultuur; hy word uitgebeeld of genoem in talle kuns- en kultuurvorme soos poësie, rolprente, opera, musiek en skilderye.[1]

Orfeus
Griekse held
’n Romeinse mosaïek wat Orfeus uitbeeld omring deur diere wat hy met sy lier betower.
’n Romeinse mosaïek wat Orfeus uitbeeld omring deur diere wat hy met sy lier betower.
Simbool Lier
Ouers Oiagros en Kalliope
Sibbes Apollo, die Muses, die Grasieë
Vrou Eurudike

Vir die Grieke was Orfeus die stigter van die sogenaamde "Orfiese" geheime. Hy het die eer gekry vir die skepping van die Orfiese Gesange, waarvan ’n versameling behoue gebly het.[2] Altaars wat na bewering relieke van hom bevat het, is as orakels beskou. In sommige Griekse bronne word Thracië as sy geboorteplek aangegee.[3]

Mitologie wysig

Vroeë lewe wysig

Orfeus was die seun van Oiagros, ’n Thraciese koning (of soms die god Apollo), en die muse Kalliope. Hy het vir ’n ruk by sy ma en haar agt mooi susters gewoon en daar het hy Apollo ontmoet wat by die lagmuse Talia vlerkgesleep het. Apollo, die god van musiek, het vir hom ’n goue lier gegee en hom geleer om dit te bespeel. Sy ma het hom geleer om woorde te skryf om te sing.

Volgens die Argonautica deur Apollonius van Rhodos van die 3de eeu v.C. het Orfeus deelgeneem aan die avonture van Jason en die Argonoute en sy talent gebruik om hulle te help. Sonder hom sou die Argonoute nie verby die Sirenes kon vaar nie – dit is dieselfde Sirenes wat in Homeros se Odussee voorkom; hulle het op drie klein, rotsagtige eilande gewoon en pragtige liedere gesing wat matrose gelok het. Die skepe het dan op die rotse geloop en gesink. Toe Orfeus hul stemme hoor, het hy sy lier uitgehaal en harder, mooier musiek gemaak sodat die Argonoute nie die Sirenes se betowerende sang kon hoor nie.

Die dood van Eurudike wysig

 
Orfeus met sy lier, omring deur diere (Bisantynse ne Christelike Museum, Athene.

Die bekendste verhaal waarin Orfeus voorkom, is dié van sy vrou, Eurudike. Terwyl sy op hul troudag in die lang gras geloop het, het ’n sater haar aangeval. In ’n poging om van hom af weg te kom, het sy in ’n nes vol adders geval en sy is aan haar hakskeen gepik. Orfeus het haar liggaam ontdek en sulke hartseer musiek gespeel dat al die nimfe en gode gehuil het. Op hul aanbeveling het Orfeus na die onderwêreld gereis. Met sy musiek het hy die hart van Hades en Persefone versag (hy was die enige persoon wat dit ooit kon regkry), en hulle het ingestem dat Eurudike saam met hom na die aarde kon terugkeer, op een voorwaarde: Hy moes voor haar loop en mag nie omgekyk het voor hulle in die bowêreld is nie. Toe hy in die bowêreld kom, het Orfeus angstig omgekyk om te sien of Eurudike hom nog volg; hy het egter vergeet hulle moes albei eers in die bowêreld wees. Sy het ’n tweede keer verdwyn, dié keer vir altyd.

Die storie in dié vorm kom uit die tyd van Vergilius, wat eerste die naam Aristaios noem. Volgens hom was dit Aristaios wat Eurudike in die mite gejaag het toe sy deur ’n adder gepik is.[4] Ander skrywers noem Orfeus se besoek aan die onderwêreld in ’n meer negatiewe lig. Volgens Faidros in Plato se Simposium[5] het die gode net ’n skynbeeld van Eurudike aan Orfeus gewys. Volgens Plato was Orfeus ’n lafaard, want in plaas daarna om te sterf om by sy geliefde te wees, het hy eerder die gode getart deur na die onderwêreld te gaan om haar lewend te probeer terugbring. Omdat sy liefde nie "opreg" was nie (omdat hy nie bereid was om daarvoor te sterf nie) het die gode hom gestraf – eerstens deur vir hom ’n skynbeeld van Eurudike te wys en tweedens deur hom deur vroue te laat vermoor.

Die mite oor Eurudike kan eintlik ’n laat toevoeging tot die Orfeus-mites wees. Veral die naam "Eurudike" ("sy wie se geregtigheid wyd strek") herinner aan kultustitels wat met Persefone verband hou. Volgens die digter Robert Graves is die mite dalk afgelei van ’n ander Orfeus-legende, waarin hy na Tartaros reis en die godin Hekate betower.[6]

Die mite van "nie omkyk nie" kom ook in ander Griekse mites voor[7] en word weerspieël in die Bybelse verhaal van Lot se vrou toe hulle uit Sodom gevlug het. Dié weergawe van die Orfeus-mite was vervleg met die Orfistiese misteriekultusse.

Dood wysig

 
Die dood van Orfeus deur Albrecht Dürer (1494).

Volgens ’n Laat Antieke opsomming van Aischulos se Bassarides het Orfeus aan die einde van sy lewe afgesien van die aanbidding van alle gode behalwe die songod, wat hy Apollo genoem het. Vroeg een oggend op pad na die orakel van Dionisos by Berg Pangaion[8] is hy deur Thraciese Menades uitmekaargeskeur omdat hy sy vorige beskermgod (Dionisos) versaak het. Hy is toe in Pieria begrawe.[9]

Ovidius vertel Orfeus het sy liefde van vroue weerhou, óf omdat dinge vir hom skeefgeloop het óf omdat hy belowe het om dit te doen. Baie vroue wou egter saam met hom wees en het sy verwerping betreur. Hy was glo die eerste Thraciër wat van jong seuns gehou het.[10]

 
Nimfe ontdek Orfeus se kop, deur John William Waterhouse.

Omdat die Menades verwerp gevoel het omdat Orfeus net manlike minnaars gehad het,[11] het hulle eers stokke en klippe na hom gegooi terwyl hy sy lier bespeel het, maar sy musiek was so mooi, nie eens die stokke en klippe wou hom tref nie. Woedend het die vroue hom uitmekaargeskeur in een van hul Bacchiese orgies.[12] In Albrecht Dürer se tekening van Orfeus se dood, wat op die oorspronklike, nou verlore een deur Andrea Mantegna gebaseer is, is daar ’n lint hoog bo in die boom met die woorde: Orfeus der erst puseran ("Orfeus, die eerste pederas").[13]

Sy kop en lier, wat steeds mooi musiek gespeel het, het met die Evrosrivier langs na die Middellandse See gedryf. Daar het die wind en golwe dit na die kus van Lesbos gevoer. Die bewoners het sy kop begrawe en ’n altaar vir hom gebou waar sy orakel die toekoms voorspel het.[14] Grieke van ander dele het ook die orakel kom raadpleeg en sy reputasie het tot in Babilonië versprei.[15]

Die Muses het die lier na die hemel geneem, waar dit tussen die sterre geplaas is. Hulle het ook die dele van sy liggaam bymekaargemaak en hom begrawe[16] aan die voet van die Berg Olimpus, waar die nagtegale oor sy graf gesing het. Orfeus se siel is terug na die onderwêreld, waar hy eindelik met sy geliefde Eurudike herenig is.

In ander legendes pleeg Orfeus selfmoord om sy Eurudike weer te vind[17] of stuur Zeus weerlig om hom te tref omdat hy die gode se geheime aan mense onthul het.[18]

Orfiese gedigte en rites wysig

Hoofartikel: Orfisme.
 
Die dood van Orfeus, deur Michele Tripisciano.

’n Groot aantal Griekse godsdienstige gedigte word aan Orfeus toegeskryf. Van hulle het net twee voorbeelde in hul geheel behoue gebly: ’n stel gesange wat in die 2de of 3de eeu geskryf is, en ’n Argonautica Orphica, wat tussen die 4de en 6de eeu geskryf is. Van die ander geskrifte, wat tot uit die 6de eeu v.C. kan dateer, is daar net stukke papirus en aanhalings oor.

Orfeus was na bewering ook verantwoordelik vir die Dionisiese misterieë, ’n stel rituele om ’n mens van inhibisies te bevry sodat die individu na ’n natuurlike toestand kon terugkeer.[9]

Orfisme was ’n stel godsdienstige leerstellings en praktyke[19] wat in die Antieke Griekse en Hellenistiese wêreld,[20] sowel as onder die Thraciërs, ontstaan het.[21] Dit is blykbaar op dié geskrifte geskoei.

Verwysings wysig

  1. ↑ Geoffrey Miles, Classical Mythology in English Literature: A Critical Anthology (Routledge, 1999), p. 54ff.
  2. ↑ Pausanias, Description of Greece, Corinth, 2.30.1
  3. ↑ Fritz Graf and Sarah Iles Johnston, Ritual Texts for the Afterlife: Orpheus and the Bacchic Gold Tablets (Routledge, 2007), bl. 167
  4. ↑ M. Owen Lee, Virgil as Orpheus: A Study of the Georgics, State University of New York Press, Albany (1996), p. 9.
  5. ↑ Symposium 179d.
  6. ↑ Robert Graves, The Greek Myths, Penguin Books Ltd., Londen (1955), vol. 1, hoofstuk 28, "Orpheus", bl. 115.
  7. ↑ Apollonius van Rhodos, Argonautica, boek III
  8. ↑ Orpheus and Greek Religion deur William Keith Guthrie en L. Alderlink, ISBN 0-691-02499-5, bl. 32
  9. ↑ 9,0 9,1 Pseudo Apollodorus), Library and Epitome, 1.3.2
  10. ↑ Ovidius, vert. A.S. Kline (2000). Ovidius: Die Metamorfoses. Boek X.
  11. ↑ Patricia Jane Johnson (2008). Ovid Before Exile: Art and Punishment in the Metamorphoses. University of Wisconsin Press. p. 103. ISBN 978-0-299-22400-4. "by the Ciconian women."
  12. ↑ Ovid, trans. A. S. Kline (2000). Ovidius: Die Metamorfoses. Boek XI.
  13. ↑ Heinrich Wölfflin (2013). Drawings of Albrecht Dürer. Courier Dover Publications. pp. 24–25. ISBN 978-0-486-14090-2.
  14. ↑ Flavius Philostratus, Apollonius of Tyana, 4.14. Geargiveer 28 Januarie 2016 op Wayback Machine
  15. ↑ William Godwin (1876). "Lives of the Necromancers". p. 46.
  16. ↑ The Writing of Orpheus: Greek Myth in Cultural Context. Marcele Detienne, ISBN 0-8018-6954-4, bl. 161
  17. ↑ Pausanias, Description of Greece, Boeotia, 9.30.1,[6]
  18. ↑ Diogenes Laertius, Lives and Opinions of Eminent Philosophers, Introduction 4 Geargiveer 18 Julie 2011 op Wayback Machine; Encyclopædia Britannica – 1911-uitg., Orpheus
  19. ↑ Sexuality in Greek and Roman Culture (Ancient Cultures) deur Marilyn B. Skinner, 2005, bl. 135
  20. ↑ Three Faces of God by David L. Miller, 2005, Back Matter
  21. ↑ History of Humanity: From the seventh century B.C.E. to the seventh century C.E. Routledge reference, Siegfried J. de Laet, UNESCO, 1996, ISBN 92-3-102812-X, pp. 182–183.

Eksterne skakels wysig

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Orfeus&oldid=2446392"