Paryse Kommune
Die Paryse Kommune (1871) was 'n rewolusionêre regering wat vanaf 18 Maart 1871 die stad Parys regeer het totdat dit op 28 Mei van dieselfde jaar ontsetel is.
Geskiedenis wysig
Op 28 Januarie 1871 het die Franse regering aan die Duitsers oorgegee en die Frans-Pruisiese Oorlog beëindig. Die meerderheid van die Parys-bevolking het die kapitulasie as verraad gesien. Tydens die vredesgesprekke het Duitsland daarop aangedring dat Elsas-Lotaringe aan Duitsland afgestaan word en dat Parys deur Duitse troepe beset sou word. Die Parysenaars het woedend geword toe die nuwe Franse regering onmiddellik betaling van rente, huur, en belasting geëis het. Die Paryse sakeomgewing was heeltemal stil tydens die beleg van Parys deur die Duitsers. Daarom het die vorige regering 'n wettige uitstel gehad om skuld te betaal en te huur. Die nuwe regering het die uitstel opgehef en alle eise onmiddellik verskuldig en betaalbaar gemaak. Die klein maatskappye het geen inkomste gehad nie omdat daar geen goedere en grondstowwe was nie en kon hul skuld nie betaal nie. Die meeste werkers was werkloos weens die stilstand van sake. Binne 'n paar dae is 300 000 bankrotskappe deur maatskappye en huishoudings geliasseer. Terselfdertyd het die regering opgehou om lone aan honderdduisend lede van die Nationale Garde (Nasionale Wag) te betaal. Daarbenewens wou die Franse regering ook die wapens van die Nationale Garde weggeneem, terwyl Parys nog deur Pruisiese-troepe omring is. Die Nationale Garde het geweier om hul wapens oor te dra.
Ten tyde van die opstand in Parys het die Franse regering in Versailles gesetel, nadat hulle tydens die Frans-Pruisiese Oorlog in Tours en Bordeaux in ballingskap was.
Die leierskap van die kommune is op 26 Maart demokraties verkies en op 28 Maart mag in Parys oorgeneem. Die kommune is gekies deur 229 000 kiesers van die 485 000 geregistreerde mans. Die Paryse Kommune het daarin geslaag om die openbare geriewe weer werkend te kry.
In die dae toe die kommune die stad geregeer het, is verreikende hervormings uitgevoer: die weermag is vervang deur 'n staatswag van burgers, kerk en staat is geskei en die middelklas is deur kwytskelding van skuld gesteun. Verskeie groepe revolusionêre was aktief in die beweging, insluitend anargiste, sosialiste, blanquiste, jakobyne en republikeinse liberale. Die meerderheid van jacobyne en blanquists kon meer en meer mag bekom.
Die kommune het tot 'n einde gekom in die semaine sanglante (Bloedige week) van 21-28 Mei 1871, waarin die revolusie van die Parysenaars deur die Franse regering se weermag onderdruk is. In die geveg en tydens die daaropvolgende massa-vervolging is ongeveer 30 000 mense doodgemaak en is ongeveer 40 000 gevangenes gevange geneem. Die regering weermag verloor 900 soldate. Daar word beraam dat 17 000 tot 25 000 mense doodgeskiet is nadat hulle sonder regsprosesse gearresteer is. Die gemeenskap het ook sowat sewentig gyselaars vermoor, waaronder Georges Darboy, die aartsbiskop van Parys. In die bloedige week is talle geboue aan die brand gesteek, insluitend die stadsaal en die Tuileries-paleis.
By die Père-Lachaise-begraafplaas is die Mur des Federes waar 147 lede van die kommune sonder enige vorm van verhoor gefusilleer word. Die gearresteerde deelneemers van die kommune is gevonnis tot lang tronkstraf. In 1879 het hulle kollektiewe amnestie ontvang.
Waardering wysig
Die betekenis van die Paryse Kommune is sedert 1871 'n onderwerp van interpretasie. Deur middel van tydgenote en later konserwatiewes word die regime as 'n skrikbeeld van 'n ongeordende staat voorgehou, sonder respek vir eiendom en goeie sedes. Die deelname van vroue in die rewolusie was ook dikwels 'n struikelblok. Daarbenewens het dit nie met onverdeelde positiewe reaksies onder ondersteuners van die kommune gekom nie.
Vanuit 'n sosialistiese en anargistiese hoek word die kommune dikwels beskou as 'n vroeë poging tot 'n volledige anti-kapitalistiese revolusie. Hierdie opinie is onder andere toegewyd aan Karl Marx, wat geskryf het dat die kommune 'n sekere vorm was van die 'sosiale republiek' wat vroeër deur Parys werkers gevra is tydens die Junie-opstand van 1848. Hy het hierdie republiek as 'n klaslose samelewing beskou en 'n voorbeeld van die diktatorskap van die proletariaat. In Marx se voetspore was Vladimir Lenin ook oortuig van die sosialistiese karakter van die kommune. As 'n anargis het Bakunin minder vertroue gehad in die opstand van die kommune, omdat hy vroeër moed verloor het weens die mislukking van die Lyon-kommune. Verder het hy hom ook teen die deelname van die jakobyne en blanquiste uitgespreek wat eintlik 'n sentrale gesag onderskryf het, iets wat in stryd was met sy anargistiese gedagtes. Hy was egter baie geïnteresseerd in die entoesiasme en vasberadenheid van die Paryse Kommune. Hy het baie artikels hieroor geskryf.
Die interpretasie van Marx word deur latere denkers soos Henri Lefebvre, David Harvey en Manuel Castells bevraagteken. Hulle wys op die aspek van die stryd tussen die stad Parys en die staat van Frankryk; die meeste van die kommune retoriek is teen die (kapitalistiese) regering gerig eerder as teen die kapitalisme.
Literatuur wysig
- Dennis Bos, Bloed en barricaden: de Parijse commune herdacht, Uitgeverij Wereldbibliotheek, 2014, ISBN 9789028440975
Bronne wysig
- Hierdie artikel is vertaal uit die Nederlandse Wikipedia
- Roger V. Gould (1995). Insurgent Identities: Class, Community and Protest in Paris from 1848 to the Commune. University of Chicago Press.
- Gay L. Gullickson (1996). Unruly Women of Paris: Images of the Commune. Cornell University Press.