Rugmurg
Die rugmurg is ’n lang, dun en buisagtige bondel senuweevesels en steunselle wat uit die breinstam na die lendestreek van die werwelkolom loop. Die brein en rugmurg vorm saam die sentrale senuweestelsel.
| Rugmurg | ||
| Inligting en eksterne bronne | ||
| ||
| Die rugmurg (geel) verbind die brein aan die senuwees deur die hele liggaam. | ||
| Inligting | ||
| Latyn | Medulla spinalis | |
| Eksterne bronne | ||
| FMA | 7647 | |
Beskrywing wysig
In die mens begin die rugmurg by die agterkopbeen en gaan die rugmurgkanaal by die eerste nekwerwels binne. Dit strek af tot tussen die eerste en tweede lendewerwel, waar dit eindig. Die omringende benerige werwelkolom beskerm die relatief korter rugmurg. Mans se rugmurg is sowat 45 cm lank en vroue s’n omtrent 43 cm. Ook die breedte verskil, van 13 mm by die nek- en lendewerwels tot 6,4 mm by die borswerwels.
Die rugmurg dien hoofsaaklik as die stuurder van senuweeseine van die motoriese korteks na die liggaam, en van die toevoerende vesels van die sintuigsenuwees na die sintuigkorteks. Dit is ook ’n sentrum vir die koördinering van baie reflekse en bevat refleksboë wat reflekse en sentrale patroonopwekkers onafhanklik kan beheer.[1]
Die rugmurg is 'n bondel senuweeweefsel wat, goed beskermd, in die boonste twee derdes van die werwelkanaal geleë is. Dit bewerkstellig kontak tussen die boliggende brein en die res van die liggaam waarmee dit in verbinding is, via 31 pare rugmurgsenuwees.
Die rugmurg speel verder ook 'n belangrike rol by 'n aantal reflekse. Die rugmurg (medulla spinalis) is ongeveer 1 cm dik en 'n min of meer silindriese massa senuweeweefsel wat geleë is in die boonste gedeelte van die werwelkanaal, wat gevorm word deur die werwelopeninge van die opeenvolgende werwels. Die onderste deel van die breinstam, die verlengde rugmurg (medulla oblongata), gaan op die hoogte van die agterhoofsgat (foramen magnum) sonder enige duidelike begrensing oor in die rugmurg.
Die rugmurg eindig op die hoogte van die tweede of eerste lendewerwel. Die gemiddelde lengte van die rugmurg is by 'n volwassene ongeveer 45 cm. Senuweeweefsel is opgebou uit senuweeselle en steunweefsel.
Elke senuweesel (neuron) bestaan uit ʼn selliggaam met 'n aantal uitlopers (dendriete en neuriete), wat met ander senuweeselle in verbinding staan. Die selliggame vorm in die sentrale senuweestelsel (brein en rugmurg) die grysstof, terwyl die senuweevesels (akson) die witstof vorm. In die rugmurg word die grysstof sentraal aangetref, met die witstof daaromheen. In die middel van die grysstof, wat in dwarssnit die vorm van 'n vlinder vertoon, loop 'n klein kanaaltjie (sentrale kanaal) in die hele lengte van die rugmurg af.
Aan weerskante van die rugmurg ontspring 31 (soms 32) rugmurgsenuwees, wat elk opgebou is uit ʼn voorwortel en 'n agterwortel. Die voorwortel bevat uitsluitlik senuweevesels wat die prikkels vanuit die rugmurg na die liggaam gelei en hierdie wortel word derhalwe die motoriese voorwortel genoem. Die agterwortel, daarenteen, is sensories: dit voer inligting vanuit die liggaam na die rugmurg.
Op die plek waar die senuwees ontspring wat die arms en bene innerveer, vertoon die rugmurg ʼn verdikking (onderskeidelik intumescentia cervicalis en intumescentia lumbalis). Die rugmurg word, net soos die brein, omring deur 3 breinvliese (meninges). Van buite na binne is dit die harde breinvlies (dura mater), spinnerakvlies (aragnoïed) en die vaatvlies (pia mater). In die ruimte tussen die spinnerakvlies en die vaatvlies word breinvog (serebrospinale vog) aangetref.
Grysstof wysig
In die grysstof kan daar aan weerskante 'n voor- en 'n agterhoring onderskei word, terwyl daar op borshoogste ook nog 'n syhoring tussen hulle voorkom. Die selle van die grysstof word soos volg onderskei:
- Motoriese selle word in die voorhorings aangetref. Die uitlopers hiervan vorm 'n belangrike deel van die voorwortel en loop na die willekeurige spiere (spiere wat onder invloed van die bewussyn staan).
- Motoriese selle wat 'n onderdeel is van die onwillekeurige (onbewustelike werking) senuweestelsel en hoofsaaklik in die syhorings geleë is. Albei tipes motoriese selle gelei prikkels vanaf die sentrale senuweestelsel na hul bestemming in die liggaam.
- Sensoriese selle wat in die agterhorings aangetref word en wat impulse vanaf die liggaam kry via die agterwortels van die rugmurgsenuwees.
Sommige uitlopers van hierdie selle loop na hoër sentra, terwyl ander uitlopers in verbinding staan met motoriese selle op dieselfde vlak en waardeur reflekse kan ontstaan.
Witstof wysig
Die witstof bestaan uit 6 geskeide bundels: aan weerskante kom 'n voorstring (funiculus anterior), 'n systring (funiculus lateralis) en 'n agterstring (funiculus posterior) voor. In die agterstring loop opstygende senuweebane wat die impulse vanuit onder andere die spiere en gewrigte vervoer.
Op nekhoogte is die agterstring gesplete in 'n sybundel (funiculus cuneatus of Burdach se bondel) en 'n middelbundel (funiculus gracilis of Goll se string). Impulse word via Burdach se bundel uit die bene en bekken gelei en Goll se string gelei prikkels vanaf die hoër liggende dele van die liggaam.
In die systring loop die bane wat vir die kleinbrein bestem is (kontrolering van beweging), aan die buitekant. Meer na binne loop die bane vir pyn- en temperatuursin (tractus spinothalamicus), wat na die talamus ('n deel van die middelbrein) gaan, en heeltemal aan die binnekant is die afdalende bane geleë.
Aan die agterkant is die piramide-systringbaan (tractus corticospinalis lateralis) geleë. Die baan bevat ongeveer 85 % van die uitlopers wat die impulse vanaf die breinskors na die motoriese voorhoringselle gelei (vir bewustelike handelinge). Anterior van hierdie piramide-systringbaan lê die systringvesels, wat die ekstrapiramidale kerngebied in die brein met die motoriese voorhoringselle verbind. 'n Senuweebaan (tractus vestibulospinalis) kom in die voorstring voor.
Hierlangs word impulse vanaf die ewewigsapparaat na die motoriese voorhoringselle oorgedra. Verder kom die piramide voorstringbaan (tractus corticospinalis anterior) met die orige 15 % van die uitlopers van die willekeurige spiere ook hier voor. 'n Rugmurgsenuwee verlaat die werwelkolom deur 'n opening tussen twee opeenvolgende werwels (tussenwerwelopening) en word aangedui deur 'n nommer wat ooreenstem met die nommer van die boonste twee werwels.
Dit geld egter nie vir die nekgebied waar 8 neksenuwees ontspring terwyl daar slegs 7 nekwerwels bestaan nie. Die eerste paar neksenuwees verlaat die werwelkanaal tussen die skedel en die atlas (die eerste nekwerwel) en die orige neksenuwees kom bo hul ooreenstemmende nekwerwel uit, uitgesonder die agtste, wat bokant die eerste borswerwel uitkom. Elke gedeelte van die rugmurg waar daar aan weerskante 'n paar voor- en agterwortels van ʼn rugmurgsenuwee ontspring, heel ʼn rugmurgsegment.
Omdat die werwelkolom langer is as die rugmurg, lê die onderste rugmurgsegmente hoër as die tussenwerwelopening, waardeur die betrokke senuwee na buite gaan. Die senuweewortels uit die onderste deel van die rugmurg moet dan ook eers, binne die werwelkanaal, 'n ent na onder loop voor hulle 'n tussenwerwelopening bereik. So vorm daar onder die rugmurg 'n bondel uitlopers, wat as die perdestert (cauda equina) bekend staan.
Hierdie kolom word omsluit deur die twee buitenste breinvliese, wat verder na onder loop as wat die rugmurg self gaan. Vanaf die punt van die rugmurg loop nog een dun bindweefselstring (filum terminale) na onder. Dit is 'n voortsetting van die vaatvlies.
Bronne wysig
- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409656, volume 24, bl. 151, 152
Verwysings wysig
- ↑ Maton, Anthea (1993). Human biology and health (1ste uitg. uitg.). Englewood Cliffs, N.J.: Prentice Hall. pp. 132–144. ISBN 0-13-981176-1.
Eksterne skakels wysig
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Rugmurg.
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
