Sogdiese alfabet
Die Sogdiese alfabet is oorspronklik gebruik vir Sogdies, ’n taal in die Irannese taalfamilie wat deur die mense van Sogdiana gebruik is.[1] Die alfabet is afgelei van die Siriese alfabet, op sy beurt ’n uitvloeisel van die Aramese alfabet. Die Sogdiese alfabet is een van drie skrifte waarin Sogdies geskryf is – die ander is die Manichese en die Siriese alfabet.[1] Dit is van omstreeks 100–1200 n.C. deur die hele Sentraal-Asië gebruik, van Iran in die weste tot China in die ooste.[1]
| Sogdiese alfabet | ||||
| ||||
| Soort skryfstelsel | Abjad | |||
| Tyd gebruik | Laat Antieke tydperk | |||
| Rigting | Links na regs, regs na links, bo na onder | |||
| Tale | Sogdies | |||
| Stelsels | ||||
| Moederstelsels | ||||
| ISO 15924 | Sogd, 141 (Sogdies) Sogo, 142 (Oud-Sogdies) | |||
| Unicode | U+10F00–U+10F2F U+10F30–U+10F6F | |||
| Nota | ||||
| Hierdie bladsy kan fonetiese IFA-simbole of letters uit ander alfabette bevat | ||||
| ||||
Struktuur wysig
Nes die skryfstelsels waarvan Sogdies afgelei is, kan dit as ’n abjad beskryf word, hoewel dit ook alfabetiese eienskappe het. Dit bestaan uit 17 konsonante, waarvan baie alternatiewe vorms het vir begin-, middel- en eindklanke.[2] Soos in Aramees is klinkers gewoonlik geskryf met die konsonante ’Ālap̄, Yōḏ en Waw.[2] Om lang klinkers van kortes te onderskei, is ’n bykomende ’Ālap̄ voor die letter gebruik.[3] Die alfabet het ook verskeie diakritiese tekens, wat onkonsekwent gebruik is. Dit is van regs na links geskryf.
Aramese logogramme kom ook in die alfabet voor – ’n oorblyfsel van die Aramese alfabet.[4] Dié logogramme is meestal gebruik vir woorde soos voornaamwoorde, voorsetsels en samestellings.[1]
Bronne wysig
Die Sogdiese alfabet is gevind in godsdienstige tekste van Boeddhisme, Manicheïsme en die Christendom, asook uit ander bronne soos briewe, muntstukke en regsdokumente. Die Antieke Briewe wat deur sir Aurel Stein naby Dunhuang in China gevind is, is lank as die oudste bekende Sogdiese dokumente beskou.[2] Dit dateer uit omstreeks 312–313 n.C.[1] 'n Ouer voorbeeld van Sogdiese alfabet is nogtans tussen 1996 en 2006 in Kultobe naby Chimkent aan die Arisrivier in Suid-Kasakstan gevind op stukke baksteen. Hulle is egter moeilik om te lees. Die aft briewe wat uit 313 of 314 stam en wat in 1907 deur Aurel Stein 90 km noordwes van Dunhuang gevind is, in 'n verlore possak is goed leesbaar, hoewel daar ook woorde ontbreek en daar min geleerdes is wat Sogdies kan lees. Een van die briewe is geadresseer aan 'n inwoner van Samarkand. Die pos was dalk op pad na dié stad toe iemand dit verloor het. In die briewe word 'n Chinese keiser genoem wat onlangs uit Luoyang gevlug het vanweë honger en brande. Dit kan in drie jare plaasgevind het: 190, 311 en 535. Die datum 311 is die mees waarskynlikste. Die brief praat ook oor 'n leër van die "Hunne" en hulle leier Shi Le wat 'n inval uitgevoer het. Dit is bekend dat Shi Le (274–333) tot die Xiongnu-konfederasie behoort het. Dit is een van die belangrikste gegewens wat 'n verband tussen die Hunne van die Romeinse geskiedenis en die Xiongnu van die Chinese geskiedenis lê.[5]
Die Boeddhistiese geskrifte is jonger en dateer uit omstreeks die 6de tot 8ste eeu. Hulle is tydens die eerste twee dekades van die 20ste eeu in een van die grotte van die Duisend Boeddhas in die Chinese provinsie Gansu gevind. Ander belangrike dokumente is in 1933 deur Sowjet-geleerdes in ’n fort in Noord-Tadjikistan gevind. Die meer as 70 dokumente is op baie verskillende soorte materiaal geskryf soos papier, sy, hout en leer. Volgens die datums daarop dateer hulle uit die 8ste eeu.[1]
Uitvloeisels wysig
Die kursiewe variasie van die skrif het eindelik ontwikkel in die Oud-Oeigoerse alfabet, wat vir die skryf van Oeigoers gebruik is.[2] Dit is egter 90 grade gedraai en is vertikaal geskryf, van links na regs. Die Mongoolse skrif, ’n uitvloeisel van die Oud-Oeigoerse alfabet, en die Mantsjoe-alfabet, ’n verder verwante skrif, gebruik steeds dié manier van skryf.[6]
Sien ook wysig
Verwysings wysig
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Gharib, B. (1995), Sogdian Dictionary: Sogdian-Persian-English, Tehran, Iran: Farhangan Publications, xiii-xxxvi, ISBN 964-5558-06-9
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Coulmas, Florian (1996), The Blackwell Encyclopedia of Writing Systems, Cambridge, MA: Blackwell Publishers, pp. 471–474, 512, ISBN 0-631-19446-0
- ↑ Clauson, Gerard. 2002. Studies in Turkic and Mongolic linguistics. bl. 103–104.
- ↑ Daniels, Peter T.; Bright, William (1996), The World’s Writing Systems, New York: Oxford University Press, pp. 515–536, ISBN 0-19-507993-0
- ↑ The Silk Road: A New History Valerie Hansen Oxford University Press, 2012, ISBN 0-19-993921-7, ISBN 978-0-19-993921-3
- ↑ F.W. Mote (1999), Imperial China, 900–1800, Harvard University Press, pp. 42–43, ISBN 0-674-01212-7