Steunweefsel

Plante verkry hul stewigheid in die eerste plek uit turgor, dieselspanning wat die gevolg is van twee teen mekaar werkende kragte in die plantsel. Vir landplante is dit egter nie voldoende nie en is spesiale steunweefsel nodig. Die dierlike steunweefsel, bindweefsel, kraakbeen en been, gee nie net stewigheid aan die liggaam nie, maar beskerm trouens die inwendige organe. Bowendien dien die skelet dikwels vir die aanhegting van spiere.

Plante

By plante word stewigheid in die eerste plek deur turgor bewerkstellig. Dit is die spanning wat in die selle ontstaan as gevolg van die osmotiese druk van die selvloeistof op die selwand en die teendruk vanaf die sellulosewand self wat dit teen veranderinge verset.

By diere ontbreek die turgor, aangesien dierlike selle nie deur 'n sellulosewand nie maar deur 'n soepel membraan omring word. Vir landplante is die turgor alleen onvoldoende. By hulle kom daar spesiale weefsels voor wat stewigheid verleen, naamlik kollenchiem, sklerenchiem en by ouere plante hout. Die kollenchiem bestaan uit lewende selle met onreëlmatig verdikte wande. Die wand bevat baie sellulose, pektien en hemisellulose, maar geen houtstof (lignien) en sklerenchiem nie.

Na gelang van die plek waar verdikking van die wand plaasgevind het, word onderskei tussen hoekkollenchiem, plaatkollenchiem en lakunêre kollenchiem. Kollenchiem kom by veral jong plante voor; die selle hiervan is nog soepel genoeg om te rek tydens groei. Op 'n later leeftyd word die kollenchiem vervang deur 'n baie stewiger sklerenchiem. Dit bestaan uit selle waarvan die wande so verdik is dat die selinhoud uiteindelik afsterf. Die sklerenchiem is opgebou uit steenselle en sklerenchiemvesels.

Die steenselle lê afsonderlik of in klein groepies versprei. Die sklerenchiemvesels bestaan uit bundels selle wat tot enkele sentimeters lank kan wees. Gewoonlik is die steunweefsel so oor die plant versprei dat met ʼn minimum materiaal 'n maksimale stewigheid verkry kan word. By kruidagtige plante le die steunweefsel dikwels in 'n ring aan die buitekant van die stingel. Die houtweefsel van bome en struike is ryk aan veral sklerenchiemvesels.

Diere

By diere kom 3 tipes steunweefsel voor: bindweefsel, kraakbeen en been. Bindweefsel kom by alle meersellige diere voor; 'n inwendige skelet van been of kraakbeen word by slegs die gewerweldes (subphylum Vertebrata) aangetref. By 'n groot aantal laer diere skei die opperhuid 'n substans af wat verhard tot 'n chitien- (insekte en kreefagtiges) of kalkpantser (weekdiere), wat die liggaam beskerm en stewigheid bied. Dit is egter nie steunweefsel nie.

Kraakbeen sowel as been is bindweefselstrukture. Dit bestaan net soos ware bindweefsel uit verspreide selle wat deur 'n tussenstof (matriks) geskei word. Op grond van die samestelling van die tussenstof word onderskei tussen veselagtige bindweefsel, kraakbeen en been. Die veselagtige bindweefsel is 'n losmasige weefsel, bestaande uit fibroblaste (bindweefselselle) en 'n matriks van ʼn grondsubstansie en vesels. Hierdie weefsel word aangetref op veral plekke waar weefsels of organe met mekaar verbind is, byvoorbeeld by gewrigskapsels onder die vel.

Na gelang van die aard van die vesels word onderskei tussen kollageenbindweefsel (met soepel maar trekvaste vesels) en elastiese bindweefsel (met uiters rekbare maar weinig trekvaste vesels). Kollageenbindweefsel kom in pese en gewrigskapsels voor; die vesels daarvan bestaan uit 'n proteïen wat by verhitting 'n taai substansie word. Elastiese bindweefsel kom onder andere in die wand van slagare voor. By die chordata (phylum Chordata) verleen die inwendige rugstring (chorda dorsalis) saam met die bindweefsel die nodige stewigheid.

Die orgaan bestaan uit ʼn gelatienagtige massa wat deur ʼn stewige membraan omhul word. Dit word by alle gewerweldes tydens embrionale ontwikkeling gevorm; by die hoër werweldiere en by die mens word dit later deur 'n kraakbenige of benige ruggraat vervang. Kraakbeen is die boustof van die hele embrionale vertebraatskelet. Slegs die skedelbene ontstaan regstreeks uit bindweefsel. Tydens die jeugjare word die kraakbeenskelet grotendeels deur been vervang; by die kraakbeenvisse (Chondrychthyes) bestaan die volwasse skelet egter uit kraakbeen.

By die orige volwasse werweldiere en by die mens kom kraakbeen voor tussen die ribbes en die borsbeen, tussen die werwels (tussenwerwelskywe) en op ander plekke waar groter beweeglikheid nodig is. Kraakbeen bestaan uit kraakbeenselle (chondrosiete) en 'n tussenstof (matriks). Op grond van die samestelling van die tussenstof word onderskei tussen hialiene kraakbeen, elastiese kraakbeen en fibreuse kraakbeen. Die embrionale skelet is uit hoofsaaklik hialiene kraakbeen opgebou. Die tussenstof bestaan hier uit kollagene vesels en 'n grondstof van veral suikers.

By elastiese kraakbeen sorg 'n groot aantal elastiese vesels vir 'n groot mate van buigsaamheid. Die fibreuse kraakbeen bevat min grondsubstansie en baie kollagene vesels. Been bestaan uit beenselle (osteosiete), ingebed in 'n sementagtige tussenstof met baie kalksoute, soos kalsiumfosfaat en kalsiumkarbonaat. Volgens die vorm kan langbene (dybeen, boarmbeen), platbene en kortbene onderskei word. Langbene bestaan uit 'n lang middelstuk (diafise) en twee verdikte uiteindes (epifises), wat met 'n lagie kraakbeen bedek is.

Die diafise is opgebou uit kompakte been (compacta), die epifise uit sponsbeen (spongiosa). Volwasse bene is hol, waardeur die skelet ʼn maksimale stewigheid verkry en ʼn minimum materiaal gebruik. Platbene (skouerblad, skedelbene) bestaan uit twee lagies kompakte been met sponsbeen daartussen. Gepneumatiseerde bene bevat luggevulde holtes (voorkopbeen, bokaak). Die holte van die langbene is met beenmurg gevul. In die murg van platbene en bo in die dybeen en boarmbeen word bloedselle gevorm.

Sponsbeen bestaan uit beenbalkies wat gerangskik le in die rigting waarin die spesifieke been druk ondervind. Die kompakte beenweefsel bestaan uit 'n aantal buisvormige eenhede, saamgestel uit verskillende konsentriese lamellae van beenselle, gerangskik rondom 'n sentrale kanaal (Havers se kanaal). Daartussen le spiraalvormige kollageenvesels. In Havers se kanale loop bloedvate en senuwees. Via dwarslopende kanale (Volkmann se kanale) is die bloedvate in aanraking met die in die beenvlies en dien dit vir die voeding van die been.

Beenvorming

Been kan uit bindweefsel of uit kraakbeen gevorm word. In die eerste geval vorm spesiale bindweefselselle (beenvormers of osteoblaste) beentussenstof. Volgens hierdie proses ontstaan die skedelbene van werweldiere en die mens. Die ander skeletbene word eers as kraakbeen neergelê. Bindweefsel en bloedvate dring die kraakbeen binne en daar ontstaan 'n beenkern in d e middel van die kraakbeenstuk. Die selle hiervan skei voortdurend na bo en onder beenstof af.

Namate die verbening vorder, word die mees sentrale been deur beenverterende selle (osteoklaste) afgebreek. Op die manier ontstaan hol langbene. Aan die buitekant van die been word deur die beenvlies beenstof neergelê waardeur die dikte van die been toeneem. Die lengtegroei vind in die groeisone, 'n smal kraakbeenskyf (epifisiale skyf) plaas, tussen die diafise en epifise. Wanneer die dier volwasse is, verbeen die groeisones ook en het die been sy definitiewe lengte bereik. Nuwe beenvorming geskied dan slegs in die geval van 'n beenbreuk of beskadiging.

Bronnelys

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409672, volume 26, bl. 197 - 201